Vastgoedjuristen kunnen ook verdienen wanneer deals niet doorgaan, maar per saldo hebben zij liever heldere wetgeving en een gezonde markt – en daar mankeert het steeds meer aan. Nederland steekt zelfs niet meer gunstig af bij de ruimtelijke malaise in België.
Als kerstgeschenk kreeg ik van een Belgische collega het fotoboek ‘Neighbours’ van zijn landgenoot Herman van den Boom. Het tekstloze boek toont typische Belgische twee-onder-een kappers: absurdistische combinaties van totaal verschillende bouwstijlen. Het symboliseert zowel het individualisme van de Belg als de afwezigheid van ruimtelijke regie. Dat staat haaks op de Hollandse efficiency van Vinex-wijken, waar iedereen weet waar hij aan toe is met gereglementeerde grassprieten, stopcontacten en aansluitplekken voor de tv.
België is echter voor de Nederlandse vastgoedjuristen niet meer het Sicilië van het Noorden, maar een land om naar op te kijken. Zwalkend Nederlands vastgoedbeleid, met fiscale vliegers die even snel uit de lucht vallen als ze worden opgelaten, doen juristen in het onderzoek van 2024 hunkeren naar de zuiderburen. En België kent nauwelijks woningnood.
Moeizaam
De hoop op herstel van het volume aan transacties is dit jaar vervlogen: beleggers kijken massaal de kat uit de boom. Ondanks de renteverlaging van de ECB komt de markt voor vastgoedbeleggingen in Nederland moeizaam van zijn plaats. De voormalige minister van wonen, Hugo de Jonge, zei altijd: ‘Als ik één ding geleerd heb, is het dat beleggers behoefte hebben aan stabiliteit’, maar hij heeft helaas niet kunnen voldoen aan die behoefte. Vastgoedjuristen moeten het doen met weinig transacties en spenderen vele uren aan transacties die niet doorgaan.
Groei en krimp
Ondanks de verhoudingsgewijs lage beleggingsvolumes, willen de kantoren wel graag groeien in het vastgoed. De grootste groeier is het kantoor van de landsadvocaat, Pels Rijcken (15), gevolgd door NautaDutilh (9), dat na het vertrek van een aantal advocaten naar Greenberg Traurig de opmars weer inzet naar de top-10.
In de top zien we een interessante ontwikkeling: Loyens & Loeff bestendigt zijn marktleiderspositie met een uitbreiding met acht advocaten, terwijl de gedoodverfde nummer twee Houthoff door krimp met 15 vastgoedjuristen terugvalt naar een derde plaats en Dentons moet laten voorgaan.
Ook de juristen ontkomen niet helemaal aan de malaise op de vastgoedmarkt, al is de situatie niet te vergelijken met de bloedbaden bij grote makelaarskantoren. Zo groeide bijvoorbeeld het eerder genoemde Loyens & Loeff dit jaar ‘slechts’ met 8 vastgoedjuristen; vorig jaar waren dat er nog 29. Uit het onderzoek blijkt dit jaar dat kantoren het vinden van goede mensen de grootste uitdaging vinden.
Veel kantoren melden een groeistrategie. Die is vaak mede gebaseerd op het extra werk dat verduurzaming van vastgoed met zich meebrengt, of extra werk door klimaatverandering of door netcongestie. Als trend wordt ook artificial intelligence genoemd, maar geen van de kantoren vertaalt AI naar minder mensen.
Respons
De respons op onze jaarlijkse enquête onder vastgoedjuristen was jarenlang 100%. Ook nu hebben weer 64 kantoren meegedaan – kantoren die in onze nieuwsbrieven naar voren komen bij transacties, financieringen of projectontwikkeling, maar dit keer is er voor het eerst een partij die ook na talrijke verzoeken niet mee heeft gedaan: AKD. Een motivatie daarvoor is niet gegeven. In het afgelopen jaar zei AKD nog over meer dan honderd vastgoedjuristen te beschikken, maar geen van hen wordt genoemd bij ‘toonaangevende juristen binnen het vastgoed’.
Een van de vragen in de enquête was: welke kantoren vindt u toonaangevend binnen het vastgoed? Op transactiegebied komen hierbij Loyens & Loeff en Houthoff eensgezind bovendrijven, met Greenberg Traurig op een derde plaats. Bij vastgoedfinancieringen is de markt voor vastgoedadvocaten meer versnipperd, met Loyens & Loeff op één, NautaDutilh op twee, Houthoff op drie en A&O Shearman (voorheen Allen & Overy) vlak daaronder. Bij projectontwikkeling eindigen Houthoff en Loyens & Loeff in een ex aequo, gevolgd door CMS. Onder de nieuwkomers bij financieringen dit jaar moeten de kantoren Baker McKenzie en Osborne Clarke genoemd worden.
Toonaangevende juristen
Bij de vraag naar toonaangevende juristen zien we bij transacties een nek-nek-race tussen Jan Cees Kuiken (Houthoff), David van Dijk (Greenberg Traurig) en Lonne Rooseboom (Loyens & Loeff). Bij financiering nam Diederik Vriesendorp van NautaDutilh de leiding, ten koste van Angelique Thiele (Van Doorne). Vorig jaar was dat precies andersom.
Op het gebied van projectontwikkeling veranderde er weinig ten opzichte van vorig jaar: een duidelijke nummer één in de persoon van Jurriaan van der Stok (Loyens & Loeff), gevolgd door Jan Cees Kuiken (Houthoff), Leen van der Marel (DLA Piper) en Peter Habraken (Habraken Rutten). Ook in deze lijst staat David van Dijk van Greenberg Traurig, die net als Jan Cees Kuiken (Houthoff) in twee van de drie ‘competities’ een hoofdrol speelt.
Gepubliceerd in PropertyNL Magazine nr. 9, 27 september 2024
Gerelateerde artikelen:
