‘Zelfs de Belgische overheid is nog betrouwbaarder dan de Nederlandse’

Het laatste wat het land nu, na Prinsjesdag, van dit kabinet nodig heeft is onzekerheid. De in de Sijthoff-zaal van de FD Media Groep aanwezige juristen zijn het daar in elk geval over eens. Bas Beenen (Osborne Clarke), David van Dijk (Greenberg Traurig, GT), Leon Hoppenbrouwers (A&O Shearman, voorheen Allen & Overy), Jan Cees Kuiken (Houthoff), Bram Linnartz (Loyens & Loeff), Wendela Raas (Dentons), Arief van Rhee (Lexence), Arnout Scholten (CMS), Angelique Thiele (Van Doorne) en Cynthia de Witt Wijnen (NewGround Law) pleiten in een rondetafelgesprek onder leiding van Wabe van Enk voor meer consistentie in het overheidsbeleid. Prima om bijvoorbeeld de doorgeschoten overdrachtsbelasting terug te brengen, maar dan wel graag voor de lange termijn en snel. Dit jaar blijft de dealflow laag.

Lees ook: PropertyNL Top-60 Vastgoedjuristen

Bram Linnartz van Loyens & Loeff trapt af met de stelling dat de markt behoefte heeft aan duidelijkheid. ‘Nederland was altijd duidelijk en consistent, België bijvoorbeeld veel minder. Dat gaf Nederland en de Nederlandse vastgoedmarkt concurrentievoordeel. En nu? De Nederlandse overheid is niet meer zo betrouwbaar. Minister Mona Keijzer van Volkshuisvesting schijnt gezegd te hebben dat ze niet zo blij is met de Wet middenhuur.’ Arnoud Scholten van CMS is het met hem eens: ‘Mona Keijzer is inderdaad geen voorstander van huurregulering. Het hoofdlijnenakkoord geeft weinig duidelijkheid, dus dat helpt ook niet. Maar Keijzer zal toch niet een aangenomen wet opnieuw willen veranderen?’

Ook nieuwkomer Angelique Thiele, vastgoedfinancieringsspecialist van Van Doorne, ergert zich aan de grote onzekerheid over nieuwe en aankomende regelgeving en beleid, met name fiscaal, met betrekking tot woningen, koop en huur, en op omgevings- en milieurechtelijk vlak. ‘Ik ben min of meer wekelijks in Londen en daar heeft men het dan over. Regelonzekerheid, daar hebben bijvoorbeeld Anglo-Amerikaanse beleggers moeite mee.’

Lichtpuntje

Scheidend topjurist van het nieuwe fusiekantoor A&O Shearman, Leon Hoppenbrouwers, ziet wel een lichtpuntje in de onzekerheid: ‘Ik ben hier wel blij mee. We krijgen veel procedures de komende jaren, er komt veel werk voor advocaten op milieugebied.’

Cynthia de Witt Wijnen van NewGround Law: ‘Nieuwe regelgeving en ook plannen worden uitgesteld, veranderd of gaan zelfs de ijskast in. De discussie rondom de huurregulering bijvoorbeeld creëert onzekerheid en daarmee terughoudendheid bij ontwikkelaars en beleggers. Daarentegen, als er onduidelijkheid is in het beleid, zijn advocaten nodig om cliënten te begeleiden in het onduidelijke proces.’ Ook Wendela Raas van het wereldwijd opererende Dentons ziet beren op de weg, want ‘de onzekerheid over het beleid speelt in alle fasen en geledingen een rol’.

Behoefte aan zekerheid

Prinsjesdag levert niet waar iedereen op zit te wachten. Het eindeloos in beroep gaan wordt niet aan banden gelegd, en waar zal de stikstofkwestie toe leiden?

Linnartz: ‘De overdrachtsbelasting gaat waarschijnlijk omlaag. Dat scheelt. Maar wanneer de overheid laat doorschemeren dat die in de toekomst nog verder naar beneden kan, gaat de markt weer even snel op slot. We hebben behoefte aan zekerheid op lange termijn.’

Volgens notaris Arief van Rhee van het specialistische kantoor Lexence zullen zich altijd kwesties blijven voordoen waarop de overheid adequaat dient te reageren. ‘Daar reken je op. De netcongestie heeft ons destijds overvallen en bouwprojecten hebben daar nu erg veel last van. Wetenschappelijke publicaties waarschuwen voor een tekort aan schoon drinkwater rond 2030. Het vorige kabinet kwam met stikstofmaatregelen om de vervuiling van oppervlaktewater tegen te gaan. Het is kortzichtig als die maatregelen nu worden teruggedraaid. Dan is straks voldoende drinkwater het volgende crisisonderwerp.’

Presidentsverkiezingen

Acuter is de uitslag van de Amerikaanse presidentsverkiezingen, aldus David van Dijk van Greenberg Traurig. ‘Die uitslag zal allesbepalend zijn voor de globale economie, de rentes en het vertrouwen in de markt, maar ook voor ontwikkelingen met betrekking tot de oorlog in Oekraïne en het conflict in het Midden-Oosten.’ Wat je volgens Van Dijk ziet, is dat de rentes voorzichtig dalen, maar dat de markten toch hun adem inhouden voor wat er gaat gebeuren op 5 november. Die afwachtende situatie bestaat in feite al meer dan een jaar. Van Dijk: ‘Ik verwacht na de Amerikaanse presidentsverkiezingen een situatie van grote dynamiek, door een ontlading van de spanningen die zich de afgelopen jaren in de markt hebben opgebouwd. Dat betekent dat ook in Nederland binnen een korte periode grote prijscorrecties zullen plaatsvinden, waardoor een hausse van transacties en herfinancieringen zal plaatsvinden en er een nieuwe balans zal ontstaan.’

Historisch laag volume

Hoewel de Nederlandse economie geen sterke terugslag heeft gekend, is het volume van vastgoedtransacties al twee jaar historisch laag. Hoe komt dat? En zit er meer achter dan al bekend is? Hoppenbrouwers: ‘Het zijn toch de bekende factoren die een belangrijke rol spelen, zoals hoge rente en hoge bouwkosten.’ De Witt Wijnen voegt daaraan toe: ‘Het thuiswerkbeleid kreeg in de coronatijd gedwongen en versneld vorm. Partijen kunnen met minder kantoormeters toe, de vraag is alleen steeds: met hoeveel minder?’

Linnartz denkt dat de werkelijke reden de onzekerheden in de markt zijn: ‘De rente is snel gestegen, maar bevindt zich nu ook weer niet in een zone waarbij historisch gezien geen transacties meer zouden plaatsvinden. De snelle stijging van de bouwkosten heeft ook niet geholpen, maar de geopolitieke onzekerheid in combinatie met gebrekkige visie van de Nederlandse overheid en zwalkend beleid, lijken een grotere rol te spelen bij de stilstand van de markt.’ Raas zegt dat verlies nemen altijd lastig is. ‘We komen uit een periode van scherpe rendementen. Veel partijen wachten nog steeds met verkoop in de hoop dat die tijden – gedeeltelijk – terugkeren.’

Financieringen boven de 10%

Hoppenbrouwers ziet grote veranderingen aan de financieringskant van vastgoed: beleggers verkopen om te ‘deleveragen’ (naar verhouding meer eigen vermogen aan te houden). ‘Financieringen zijn daarentegen soms wat agressiever, zeker als ze van family offices komen.’

Thiele noemt allerlei voorbeelden van kortetermijn-financiering en overbruggingskredieten met rentes boven de 10%. ‘Er wordt in stilte behoorlijk wat geherfinancierd’, zegt ze. ‘Daarbij worden soms hoge rentes betaald, omdat partijen niet graag afscheid nemen van hun belegging of project. Bedrijven gaan daarbij de internationale markt op voor debt finance. Dat geldt des te meer in gevallen waarbij ze voor hun (her)financiering niet meer kunnen aankloppen bij hun huisbankier.’

Het gaat daarbij voornamelijk om overbruggingskrediet en whole loans. ‘Mezzanine-krediet blijft in de Nederlandse markt wat lastiger. Dat heeft te maken met het feit dat wij voor een goed deel een midcap-markt zijn, waarbij een mezzanine-financiering een te kleine ticket zou vormen en met het feit dat de senior loan markt in flinke mate gedomineerd wordt door Nederlandse en Duitse banken, die over het algemeen een conservatieve insteek hebben wat betreft hun bereidheid tot het maken van intercreditor afspraken met mezzanine-financiers. In een behoorlijk aantal gevallen rekent een mezzanine-propositie zich ook gewoon niet goed rond voor de vastgoedbelegger.’

Het lijkt erop dat de Nederlandse grootbanken ING, Rabobank en ABN Amro marktaandeel verliezen. Dat beeld varieert volgens Thiele: ‘ABN Amro lijkt nu weer even wat minder actief, terwijl het groepje Duitse banken weer wat meer marktaandeel lijkt te willen pakken.’

Geen nieuwe Certitudo’s

Met herfinancieringen boven de 10%, snelle stijgingen van bouwkosten, steeds langere procedures en onzekere afzet, zullen partijen vaker op de klippen lopen. Zijn er veel faillissementen te verwachten? De aanwezigen verwachten geen spectaculaire toename van het aantal faillissementen. Vorig jaar was Certitudo spraakmakend, ook nu heeft een aantal ontwikkelaars het moeilijk, maar omtrekken heeft vaak niet zoveel zin. Het is beter om onderling te proberen projecten vlot te trekken.

Thiele wijst op de mogelijkheid van de Whoa-procedure, de Wet Homologatie Onderhands Akkoord. Ze ziet in deze procedure een kans om faillissement te voorkomen: ‘Dan is er via de rechter toch een uitweg, want partijen krijgen dan een adempauze om te proberen er met elkaar uit te komen. Daar staat maximaal acht maanden voor, en dat is wel een stok achter de deur.’ Thiele ziet met de Whoa gaandeweg meer werk voor juristen. ‘Het dreigen met een Whoa kan een kredietnemer soms al helpen. Ik zie dat het middel met name in de retail door huurders wordt ingezet en door enkele ontwikkelaars.’ Dat verbaast Raas: ‘Ik kom het eigenlijk in de retail niet vaak tegen.’

Paris Proof

Ook in een markt waar minder transacties zijn en met een regering die Paris Proof op een lager pitje heeft gezet, ervaren de juristen dat hun klanten verduurzaming onverkort belangrijk vinden. ‘Mijn cliënten houden daar wel degelijk rekening mee’, aldus Hoppenbrouwers. Alle juristen wijzen erop dat hun cliënten die duurzaamheid hoog in het vaandel hebben. Thiele: ‘Soms is moeilijk af te palen wat precies de eisen zijn. Mik je bijvoorbeeld op 2030, 2035 of 2050?’

Greenwashing gebeurt nauwelijks meer, of in elk veel minder, want het wordt lastiger om ermee weg te komen. Hoppenbrouwers: ‘De ACM slaat er wel op aan, maar niet vaak in de vastgoedsector.’ Eigenlijk ook een vorm van greenwashing is volgens Thiele ‘goede sier maken met een paar panden die Breeam Excellence hebben, terwijl de rest van de portefeuille minder goede labels heeft’. Volgens haar eindigt Nederland in het slechtste geval met een beperkt arsenaal Paris Proof-panden ‘en wordt het effect daarvan opgeheven door een grotere voorraad panden waarin niemand meer wil investeren’.

Compliance

De tien vinden dat de compliance in Nederland voldoende is, streng zelfs. Raas: ‘De compliance is zo streng, daar komen ze hier niet door. Het zwaarste regime wordt op alles toegepast, zeker ook bij kantoren waar notarissen zijn.’ Hoppenbrouwers wijst op het goed dichtgetimmerde Nederlandse systeem met het handelsregister en het Kadaster. De Witt Wijnen: ‘Strenge compliance is goed, maar er zijn ook zaken waarin je van 1000 inleggende partijen de herkomst van hun kapitaal zou moeten onderzoeken, en dat is ondoenlijk. De onderzoeksplicht KYC – know your customer – weegt ook steeds zwaarder bij onze clientèle. Het uitputtende onderzoek kan een obstakel vormen en een deal laten afketsen. Dat is dan in zo’n geval even heel teleurstellend, maar we hebben in Nederland en ook in veel andere landen nu eenmaal die zorgplicht met elkaar afgesproken, en ook niet zonder reden.’

Hoppenbrouwers waarschuwt er echter voor dat in het buitenland de transparantie minder is dan in Nederland en er meer oog is voor privacy. ‘Ik kan bijvoorbeeld als Nederlandse jurist geen aanvraag indienen voor het Kadaster in Israël. Dan moet ik via een collega in Israël een verzoek indienen, en ik moet dan hopen dat die collega me goed informeert. En dan hebben we het nog over landen met goede eigendomsregelingen. Dat heb je in Dubai bijvoorbeeld ook niet.’

Aanstormend talent

Door het gebrek aan transacties zitten veel mergers & acquisition-specialisten met de armen over elkaar. In hoeverre heeft dat effect op de jongere generatie? Bas Beenen van Osborne Clarke vindt het gebrek aan deals jammer voor het aanstormend talent. ‘Jonge advocaten kun je prima inzetten in de transactiepraktijk. Wat we nu hebben, zijn vaak complexe deals voor de meer gespecialiseerde advocaten.’

Van Dijk beaamt dat. De groei van het aantal vastgoedadvocaten heeft hij, na booming jaren, vorig jaar al getemporiseerd. Nu wordt toegevoegde waarde gevraagd in andere dossiers. Van Dijk heeft in het FD een pleidooi gehouden voor ambitie: de topsport van Zuidas-advocaten als tegenwicht tegen de softe workbalance-golf. Hij wil het graag wat nuanceren, maar in dit gezelschap hoeft dat niet. De andere negen beamen gretig dat voor de juridische champions league een 9-tot-5 mentaliteit onvoldoende is, maar zien die in de praktijk ook niet. Volgens De Witt Wijnen is dat ook zeker niet de inzet van de nieuwe generatie. ‘Ze moeten uit het juiste hout gesneden zijn en een passie voor vastgoed hebben, dan gaan ze wel.’

Jan Cees Kuiken van Houthoff vraagt zich af of die jonge generatie echt niet zo hard zou werken. ‘Ik zie het tegendeel. Veel van onze mensen zitten tot laat op kantoor als het nodig is. Ik ga nooit met tegenzin naar kantoor en ik hoop dat over te brengen.’ Raas vindt de nieuwe generatie ‘soms zelfs commerciëler dan wij vroeger waren’.

Scholten gaat nog een stapje verder: ‘Die andere mentaliteit, met aandacht voor vrienden en familie: misschien kunnen we daar zelfs wel van leren als oudere generatie.’

Dealen met gehannes

Voor Hoppenbrouwers voelt het toch als een verlies als een deal niet doorgaat, ‘ook al doet de klant de deal en schrijven wij gewoon de uren’. Thiele is het daarmee eens: ‘Het is prettiger om een rekening te sturen na een geslaagde deal.’ Steeds vaker zijn het details waardoor deals niet doorgaan. De Witt Wijnen is de enige die hier nog iets positiefs van weet te maken: ‘Deals vragen veel creativiteit. We onderzoeken wegen die wel tot resultaat kunnen leiden. Stevige onderhandelingen, verleggen van de eerste insteek naar een andere invalshoek. De tijd die nodig is voor het sluiten van een deal lijkt de afgelopen twee jaar langer te zijn geworden. Het is harder, onzekerder en duurt langer dan beoogd. Voor advocaten misschien goed, maar ik doe liever stevige en heldere onderhandelingen in plaats van te dealen met gehannes, zoals onzeker beleid en veranderende regelgeving.’

Stroperigheid

Vooruitkijkend mogen de aanwezige juristen schieten op alles wat beweegt, maar ook meedenken over waar de markt heengaat, wat de markt drijft. Linnartz: ‘Waardoor is de inertie in de markt volgens klanten veroorzaakt? Heeft overheidsbeleid ermee te maken?’

Los van alles is ‘stroperigheid’, zoals De Witt Wijnen dat noemt, nog steeds een onderwerp. Voorbeelden te over: Hoppenbrouwers is al twee jaar bezig erfpacht te regelen voor een cliënt, De Witt Wijnen merkt dat sommige gemeenten optoppen tegenwerken of het splitsen van woningen moeilijk maken. Het wordt bijvoorbeeld niet toegestaan om kleinere woningen in een gebouw te hebben (zodat er meer woningen kunnen worden gerealiseerd), want dan wordt het aantal huishoudens vergroot en kloppen bijvoorbeeld auto- of parkeernormen in de buurt niet meer. Terwijl de meeste starters tegenwoordig behoefte hebben aan een woning in de stad, en niet aan een auto met parkeerplaats.

Het is ergerlijk, nog buiten de omstandigheid om dat gemeenten soms domweg de menskracht niet hebben om zaken te regelen door personeelsgebrek. ‘Zo wordt het nooit wat met het schrijnende woningtekort.’ Dit is toch een van dé maatschappelijke problemen vandaag de dag en vraagt om creatieve oplossingen van juristen, ook op het persoonlijke vlak. Zo heeft Thiele zich al verdiept in de mogelijkheid om hospita te worden voor haar eigen kroost om zo het gebrek aan kamers voor studenten tegen te gaan: ‘Ik ben me nog aan het oriënteren.’

Bas Beenen
Osborne Clarke
Een interessante transactie waarbij hij betrokken was, noemt Bas Beenen, advocaat en partner bij Osborne Clarke, de twee woontorens op het Koningin Julianaplein voor Den Haag Centraal. ‘Eigenlijk is het één gebouw met een middenschip’, zegt hij. ‘Het woongebouw zit tegen het gebouw van NS Vastgoed aan. Daaronder zit dan een fietsenstalling, die weer een andere eigenaar heeft.’ Er komen enkele honderden koopwoningen, vrijesectorhuurwoningen en sociale woningen. Ontwikkelaars zijn Synchroon en Amvest. Ook de gemeente Den Haag is partij in deze deal.

David van Dijk
Greenberg Traurig
Ook David van Dijk, advocaat en managing partner bij Greenberg Traurig, noemt twee transacties: het Spaanse Pontegadea kocht voor € 100 mln een Primark-distributiecentrum dat eigendom was van Blackstone en Meag kocht van Flow het herontwikkelde Strawinskyhuis op de Amsterdamse Zuidas. In beide transacties trad Greenberg Traurig op voor de kopende partij. Van Dijk: ‘Dit zijn mooie voorbeelden van het huidige tijdsgewricht, waarin vooral buitenlandse ‘equity buyers’ de prominente projecten kopen.’

Leon Hoppenbrouwers
A&O Shearman
Leon Hoppenbrouwers, advocaat en partner bij A&O Shearman, kiest voor de Cross Towers. Hij adviseerde de verkoperskant (Wisdom). Ook was Hoppenbrouwers betrokken bij de herontwikkeling van het Codrico-terrein in Rotterdam. ‘Ik werkte voor een ontwikkelaar, Red Company, die een deal deed met een particulier aan de Rijnhaven. De verwevenheid met andere projecten daar met meerdere partijen én een naburige verkeerstunnel, maakte het ingewikkeld, maar ook interessant.’ Desgevraagd wil hij ook nog wel kwijt dat hij met de gemeente ook nog ‘een robbertje heeft gevochten’. Voor Hoppenbrouwers was het de laatste keer dat hij optrad voor zijn ‘club’. Hij gaat met pensioen, maar wil daarna fors aan de bak met commissariaten, met name bij woningcorporaties.

Jan Cees Kuiken
Houthoff
‘Wij doen veel voor Greystar’, begint Jan Cees Kuiken, notaris en partner bij Houthoff en de meest genoemde notaris in de onderzoeken van PropertyNL. ‘Greystar gaat met volle kracht vooruit en blijft investeren in woningen, overwegend in het middenhuur of sociale segment.’ Het Amerikaanse Greystar en Pensioenfonds ABP hebben de handen ineengeslagen om te investeren in de bouw van huurwoningen in Nederland. Kuiken: ‘Het project Zirro en Schouls in Leiden – een ontwikkeling van 780 woningen – is daar een mooi voorbeeld van. Ik vind het ook positief dat partijen zoals Pensioenfonds ABP zich actief met de woningmarkt bemoeien.’

Bram Linnartz
Loyens & Loeff
Bram Linnartz, advocaat en partner bij Loyens & Loeff, noemt een overeenkomst waarvan de inkt nog niet droog is: het belang dat Blackstone heeft genomen in Burstone. ‘Daar waren wij bij betrokken’, zegt hij. Alleen al door zijn omvang – € 1,1 mrd – bijzonder, maar ook omdat het volgens Linnartz laat zien ‘dat er in de logistiek nog veel gebeurt’. Daarnaast is hij met Loyens & Loeff betrokken bij de ‘impact investing strategy’ van pensioenfonds ABP, dat heeft aangekondigd miljarden duurzaam te zullen investeren in de Nederlandse woningmarkt. In het kader daarvan noemt Linnartz de samenwerkingen met onder meer Bouwinvest.

Wendela Raas
Dentons
Eén transactie die Wendela Raas, advocaat en partner bij Dentons, wil noemen, al is het maar kort, is de betrokkenheid bij de aankoop van Rokin Plaza in Amsterdam door een particuliere beleggingsmaatschappij, die naar verluidt banden heeft met een grote huurder in het complex, Uniqlo. Verkoper was Vastned, dat € 100 mln ontving. Daarnaast was ze zeer actief namens een aantal beleggers die huurders tegenover zich vonden die huurverhogingen aanvochten. Deze zouden zijn opgelegd in strijd met Europese richtlijnen, en dit zou al sinds 1994 het geval zijn. Alle huurverhogingen zouden daarom ongedaan moeten worden gemaakt. Raas: ‘De Hoge Raad doet naar verwachting eind dit jaar uitspraak, en die heeft het laatste woord.’

Arief van Rhee
Lexence
Arief van Rhee, notaris en partner bij Lexence, was onlangs nog betrokken bij de aankoop van een woontoren door zijn klant NLV namens Pensioenfonds Metaal en Techniek. Dat was in het kader van de herontwikkeling van Amsterdamse Poort in Amsterdam Zuidoost door eigenaar CBRE IM, een langjarige herontwikkeling die ook wordt begeleid door Lexence. ‘Zuidoost verdient een mooi centrum’, aldus Van Rhee. Zowel de koper NLV namens PMT als de eigenaar CBRE IM is klant van Lexence.

Arnout Scholten
CMS
Arnout Scholten, advocaat en partner bij CMS, komt met een transactie die wat hem betreft een bekroning is op jaren werk. Het gaat om de verkoop door ASV van het distributiecentrum van Seacon Logistics in Venlo aan Pontegadea. ‘Wij waren hier vanaf het begin bij betrokken: aankoop van de grond, vergunningen regelen, bouwrechtkwesties, aannemingsovereenkomst, vinden van een huurder – het hele traject. En dan tot slot de verkoop, waarbij we – dat moet gezegd – bijzonder plezierig hebben samengewerkt met GT Law aan de koperskant.’

Angelique Thiele
Van Doorne
Angelique Thiele, advocaat en partner bij Van Doorne, zit aan de financieringskant en werkt regelmatig in verschillende rollen samen met OVG. Ook zij noemt de Cross Towers, het hoofdkantoor van EY Nederland: ‘Net voor de zomer was ik betrokken bij de aankoop van de Cross Towers door Edge en twee family offices. Ik trad op voor de financier, Berlin Hyp.’ Eén van de twee family offices is Timeless, de family office van de Van Veggels. Het FD meldde dat het ging om een deal van circa € 150 mln. Thiele: ‘Het is uitzonderlijk snel gegaan. We hebben dit binnen vier weken geklaard.’

Cynthia de Witt Wijnen
NewGround Law
‘Er waren gemiddeld minder transacties. Onze cliënten hebben vooral ingezet op verkopen en niet op aankopen. Bijzonder is dat de rijksoverheid afgelopen jaar juist wel een heel actieve belegger is gebleken’, zegt Cynthia de Witt Wijnen, notaris en medeoprichter van NewGround Law. ‘Ik was betrokken bij de verkoop van het kantorencomplex De Resident in Den Haag namens de eigenaren. Het betrof een transactie van € 217 mln. Koper en huurder was de rijksoverheid, een mooie deal met wel wat voeten in aarde.’ Daarnaast noemt ze ook de aankoop door Bouwinvest van elf woon/zorgcomplexen, deels turnkey van het Franse Emeis/Orpea. Een transactie van substantiële omvang met levering in tranches.

Nieuw: Osborne Clarke en Van Doorne
Het jaarlijks gehouden PropertyNL Rondetafelgesprek Vastgoedjuristen kent dit jaar twee nieuwkomers, te weten Van Doorne en Osborne Clarke, met als vaandeldragers respectievelijk Angelique Thiele en Bas Beenen.
De top is gebaseerd op de activiteit van de kantoren op het gebied van vastgoedontwikkeling, vastgoedfinanciering en vastgoedbeleggingen, zoals gemeld in de nieuwsbrief en het magazine van PropertyNL. Bovendien is er een jaarlijkse enquête naar vastgoedjuristen die in hun vakgebied scoren en naar het aantal vastgoedadvocaten werkzaam bij de kantoren. Deze onderzoeken worden vergeleken met de internationale onderzoeken Legal 500 en Chambers. Op deze manier ontstaat een groep van tien gesprekspartners van verschillende kantoren die de top-10 van Nederland vormen.
Op grond van de vermeldingen zouden voor sommige kantoren meerdere personen in de top-10 zijn gekomen, bijvoorbeeld Houthoff, Loyens & Loeff en CMS, die meerdere topspelers hebben. Elk kantoor kan echter slechts één persoon afvaardigen, degene het meeste naar voren komt in de onderzoeken. Als deze niet bij machte is het rondetafelgesprek bij te wonen, vervalt dat jaar zijn plaats. Voor de editie van dit jaar hebben alle uitgenodigde juristen zelf acte de présence gegeven, hetgeen een felicitatie aan alle kantoren waard is.
Zoals beschreven is de notering een mix van kwantitatieve gegevens over de kantoren en kwalitatieve gegevens van de enquêtes over de personen. Daarbij kan het zijn dat er een keuze moet worden gemaakt tussen kantoor of persoon. In dat geval telt de laatste. Dat is dit jaar het geval bij Cynthia de Witt Wijnen. Zij stond hoog genoteerd als partner bij Baker McKenzie en richtte in 2019 met drie partners het boutiquekantoor NewGround Law op. Dit kantoor is snel groeiend, maar zou op grond van de onderzoeken (nog) niet in de top-10 zijn gekomen. Zijzelf staat echter ondanks de wissel van kantoor onafgebroken in de lijsten van meest genoemde vastgoedjuristen.
Uit de persoonlijke onderzoeken komt ook David van Dijk steevast naar voren, eerst op titel van NautaDutilh, toen persoonlijk na zijn overstap naar Greenberg Traurig, en nu is hij niet alleen op persoonlijke titel, maar ook met zijn kantoor Greenberg Traurig een speler van formaat in het Nederlandse vastgoed geworden.
Als er nieuwkomers zijn, moeten er ook afvallers zijn. Die groep bestaat dit jaar uit AKD, Clifford Chance, Stibbe en Pels Rijcken. Deze kantoren spelen zeker mee in de eredivisie, maar scoorden op onderdelen dit jaar net iets lager dan hun collega’s in dit rondetafelgesprek. Zij zijn slachtoffer geworden van de redactionele beslissing om van een top-12 een top-10 te maken.

Pp de foto v.l.n.r. Bram Linnartz (Loyens & Loeff), Leon Hoppenbrouwers (A&O Shearman), Cynthia de Witt Wijnen (NewGround Law), Bas Beenen (Osborne Clarke), David van Dijk (Greenberg Traurig), Wendela Raas (Dentons), Arnout Scholten (CMS), Arief van Rhee (Lexence) en Jan Cees Kuiken (Houthoff). Niet op de foto: Angelique Thiele (Van Doorne) - foto Peter Boer

Gepubliceerd in PropertyNL Magazine nr. 9, 27 september 2024