Column Tom Berkhout: De consument wordt doodgeknuffeld

‘Je broeders hoeder’ is een uitdrukking die afkomstig is uit de Bijbel, uit het verhaal van Kaïn en Abel. Het komt voor in Genesis 4:9, waar Kaïn, nadat hij zijn broer Abel heeft vermoord, antwoordt op de vraag van God waar Abel is: ‘Ben ik mijns broeders hoeder?’ Hiermee probeert Kaïn de verantwoordelijkheid voor zijn broer te ontlopen. De uitdrukking wordt gebruikt om aan te geven dat je de verantwoordelijkheid hebt om voor anderen te zorgen, vooral voor degenen die kwetsbaar zijn of bescherming nodig hebben. Het impliceert een morele plicht om op te komen voor de belangen van anderen en om hen te beschermen tegen schade of onrechtvaardigheid. Klinkt goed.

De financiële toezichthouders, met in hun kielzog de banken, werpen zich tegenwoordig steeds meer op als ‘hun broeders hoeder’. Natuurlijk willen banken oppassen dat ze zelf geen rare risico’s lopen in hun portefeuilles. Daar hoort ook bij dat ze geen reputatieschade willen oplopen doordat consumenten gaan klagen. Immers, voor je het weet staan de zeer gewaardeerde vrienden van de Consumentenbond of Kassa met draaiende camera’s op de stoep.

Hetzelfde geldt voor de financiële hoeders ACM, AFM en DNB. De Autoriteit Consument en Markt houdt toezicht op concurrentie en consumentenbescherming in verschillende sectoren. Ze moeten ervoor zorgen dat markten goed werken voor consumenten, door eerlijke concurrentie te bevorderen en misstanden aan te pakken. De Autoriteit Financiële Markten houdt toezicht op financiële dienstverleners als banken, verzekeraars, beleggingsondernemingen, en financiële adviseurs. Zij moeten ervoor zorgen dat financiële instellingen zich aan de regels houden en dat consumenten eerlijk behandeld worden in de financiële markten. DNB tenslotte, heeft een indirecte rol in de bescherming van consumenten. De bank geeft informatie en voorlichting aan consumenten over onderwerpen als hypotheken en financiële planning. Dit moet consumenten helpen weloverwogen financiële beslissingen te nemen.

Dat klinkt goed allemaal en is prijzenswaardig, maar zo langzamerhand worden we bijkans doodgeknuffeld door deze instanties. Sterker nog: je ontkomt er niet meer aan. De uitdrukking doodknuffelen gebruiken we als iets of iemand te veel aandacht, zorg of bescherming krijgt. Uiteindelijk kan dit schadelijk zijn. Als iemand te veel wordt verwend, wordt overbeschermd of te weinig wordt uitgedaagd, is hij niet in staat om zelfstandig te functioneren of te groeien. Denk aan met rubberen stoeptegels gelaveide speeltuinen zonder klimrekken. Zo worden de woonconsument en de vastgoedinvesteerder alvast maar zeer ernstig gewaarschuwd voor alle risico’s die zich mogelijkerwijs zouden kunnen voordoen: overstromingen (dijken verhogen! pompen! koop drijvende woningen!), giga-stormen, verzakkende fundamenten (in alle taxatierapporten opnemen!), energie-armoede (isoleren! warmtepompen! zonnepanelen! preppen!), Maatregelen Die Je Allang Had Moeten Nemen (DuPa). Je zou er bang van worden en in een hoekje wegkruipen. Of is dit een kwestie van alvast je straatje schoonvegen: ik heb iedereen hiervoor op die-en-die-datum via algemene communicatie gewaarschuwd, kom nu niet bij mij aankloppen voor compensatie?

Schieten we nu niet veel te ver door en maken we de consument en de investeerders niet kopschuw door al dat hoog-over-gedram over risico’s? Of erger nog: wordt die consument niet murw gebeukt als hij elke keer hoort dat de hemel op zijn kop kan vallen, met inertie tot gevolg?

De nieuwste modegril aan het doodknuffelfront is van het bankentrio ABN Amro, ING en Rabobank. Zij willen een verplicht (tuurlijk) uniform klimaatlabel voor woningen afdwingen, om te voorkomen dat klimaatrisico’s ongemerkt worden doorgeschoven naar een volgende koper. Klimaatrisico’s zouden met dat label beter in de woningwaarde weerspiegeld worden. De Vereniging Eigen Huis gaat hier niet in mee, blijkt uit hun website: ‘Er zijn praktische problemen waardoor een dergelijk label nog niet ingevoerd kan worden. Zo zijn data op het niveau van individuele woningen niet beschikbaar en kan een label, zeker in risicogebieden, een forse invloed hebben de op de waarde van de woning.’ Een nuchtere, volwassen reactie lijkt mij. Bankentrio: als het lot van de woonconsument je écht aan het hart gaat, help hem dan met specifiek advies op maat en betaal dat advies gewoon zelf. Schets het financiële plaatje en maak het financieel haalbaar.

Prof. dr. T.M. Berkhout MRE MRICS is verbonden aan de Nyenrode Business Universiteit