Corona zette de rem op de bouw van hotels en winkels. Opvallend is dat ook het aantal meters op de lijst van distributiecentra en datacenters dit jaar iets is afgenomen.
Gepubliceerd in PropertyNL Magazine nr. 1, 28 januari 2022
Ook in het afgelopen jaar konden we niet om corona heen. Het betekende voor veel pas geopende publieke gebouwen dat deze nog steeds niet echt goed gebruikt kunnen worden. En ook de hotel- en recreatiesector zijn zwaar getroffen. De bouw ging echter gewoon door. Waarschijnlijk hebben de sterk gestegen prijzen van grondstoffen meer invloed op de ontwikkelingen de komende jaren.
Dit jaar is het totale opgeleverde aantal vierkante meters licht afgenomen. Dat komt onder andere door een halvering van de hotelbouw, waar dit jaar slechts 57.000 m² bij kwam. Gezien de impact van corona op het toerisme is het logisch dat plannen worden uitgesteld binnen deze sector. Ook bij de winkelmetrages is een dramatische afname van 60% te zien. Ook hier kan de pandemie een rol spelen, naast het verschuiven van onze aankopen naar online.
Groeiende kantorensector
Daarnaast was er in de afgelopen jaren een vrij constante stroom aan oude V&D-locaties die werden omgebouwd; soms eerst tot Hudson’s Bay en dan twee jaar opnieuw naar iets anders. Zo trok de betaaldienstverlener Ayden in 2021 in een nieuw kantoor aan het Rokin in Amsterdam. Rijnboutt (en Tank voor het interieur) kon het gebouw dat het eerder ontwierp voor Hudson’s Bay eenvoudig aanpassen aan de nieuwe functie. Ayden vestigde zich overigens ook in de Vleeshal aan het Nesplein, en houdt zijn oude kantoren ook in gebruik.
Het is exemplarisch voor de groei van de kantorensector. Ondanks het – tijdelijke – thuiswerken werd er in 2021 120.000 m² meer opgeleverd dan in 2020. Dat is een groei van 45%. Daar zitten een aantal grote panden in Amsterdam bij, zoals Edge en The Valley, maar ook in Utrecht en Den Haag werden grote kantoren opgeleverd.
Het aantal vierkante meters op de lijst van bedrijfshuisvesting, distributiecentra en datacenters is dit jaar iets afgenomen. De top-10 bureaus nemen nu 1,4 mln m² voor hun rekening in plaats van 1,8 mln m² in 2020. 10% van die vierkante meters betrof het nieuwe ‘fulfillment center’ van Zalando in Bleiswijk. Een einde aan de schaalvergroting is in deze sector nog niet in zicht. Gemiddeld worden de datacenters en distributiecentra steeds groter. Zie daarvoor ook de recente discussies over de invloed van de XXL-datacenters op de nationale energievoorziening.
Haagse sloopwoede
Het Haagse Stadsbestuur hanteert de sloopkogel alsof het niets is. Een beschermd stadsgezicht lijkt te worden opgeheven om enorme nieuwbouwplannen mogelijk te maken aan de rand van de stad. Ook andere waardevolle gebouwen uit de Post-65 periode zijn niet veilig. In 2021 viel het besluit tot sloop van onder andere het structuralistische meesterwerk Soza van architect Hertzberger. Dit gebouw wordt nu vervangen door vier lagere torens van Rijnboutt met voornamelijk huur- en koopwoningen.
Eveneens in Den Haag opende in 2021 het nieuwe cultuurgebouw Amare voorzichtig zijn deuren. Daarmee komt voorlopig een einde aan de bouw en politieke strijd rondom deze miljoeneninvestering. Het gebouw dat is ontworpen door Jo Coenen en Noahh werd door de pers en de Haagse bevolking goed ontvangen. De gemeenteraad heeft inmiddels besloten om naar de hele totstandkoming van Amare een raadsenquête te gaan doen; een unicum in de Haagse gemeenteraad.
Ook is in 2021 gestart met de ‘sobere en doelmatige’ renovatie van het Binnenhofcomplex in Den Haag. Voor minimaal zeven jaar zal de Tweede Kamer vergaderen in de tijdelijke locatie in het oude ministerie van Buitenlandse Zaken. Aangezien de aannemers nu pas echt overal kunnen onderzoeken wat er allemaal moet gebeuren, is de kans groot dat het langer dan zeven jaar gaat duren.
Hout populair
In 2021 werd Haut opgeleverd. Dit woongebouw van 21 verdiepingen in Amsterdam is door Team V volledig in hout ontworpen. Door de toepassing van hout wordt CO2 opgeslagen in plaats van uitgestoten. Ook in Rotterdam komt een groot woongebouw van hout, Sawa genaamd. Ook deze woningen zijn inmiddels verkocht. Tot slot is er ook een grote toename in reguliere woningbouw met hout te zien. Het materiaal leent zich goed voor prefabricage, waardoor de bouwtijd op locatie wordt beperkt.
Floriade in Almere
Na lang plannen en veel publiek geld is het dit jaar zover. De Floriade in Almere is vanaf 14 april te bezoeken. De enorme plannen van MVRDV zijn inmiddels behoorlijk teruggeschroefd en ook is het afwachten of alle landenpaviljoens op tijd klaar zullen zijn. De kabelbaan draait echter al. Het thema van de Floriade is de groene stad. Hoe maken we steden groener, gezonder en leuker?
In Eindhoven kan je al een van die mogelijkheden zien. Stefano Boeri ontwierp voor de Eindhovense woningcorporatie Trudo een 19 verdiepingen hoge toren met 125 sociale huurwoningen omgeven door bomen op de balkons. In Utrecht wordt in 2024 het project Wonderwoods opgeleverd. Dit ontwerp van MVSA in samenwerking met Stefano Boeri bestaat uit twee torens met bomen. Dit zijn echter allemaal koopwoningen, variërend van 45 m² voor € 350.000 tot huizen van 280 m² voor € 2,7 mln.
Verantwoording
Deze lijst is samengesteld op basis van de gegevens die Property NL heeft verzameld voor de Top-101 Ontwikkelaars. Daarnaast doet de auteur aanvullend onderzoek. Voor de lijst kijken we naar commerciële meters die in 2021 zijn opgeleverd.
Voor vragen of opmerkingen kunt u contact opnemen met PropertyNL en de auteur.
Tim de Boer
Tim de Boer is opgeleid als architect en stedenbouwkundige aan de TU Delft. Sinds 2006 schrijft hij over architectuur en de stad voor online kanalen, vakbladen en verschillende kranten. Ook doet hij zelf onderzoek of werkt hij in opdracht aan verschillende opgaven. Daarnaast is hij actief in de Haagse gemeenteraad.
