Hoewel er in 2022 weer meer meters werden opgeleverd, worden er door allerlei regels en externe factoren toch ook veel projecten stilgelegd. Dat brengt ook voor architecten veel onzekerheid met zich mee.
Gepubliceerd in PropertyNL Magazine nr. 1, 27 januari 2023
In 2022 deed de rechter weer een ongunstige uitspraak rondom stikstof. Ook de stikstofuitstoot tijdens de bouw moet worden gecompenseerd. Lopende projecten konden wel doorgaan, maar voor nieuwe projecten moet men naarstig op zoek naar ‘stikstofrekenaars’ om oplossingen te bedenken. En die zijn er niet veel. Ook maakte de regering haar plannen bekend voor de regulering van de middenhuur. Gecombineerd met de oorlog in de Oekraïne betekent dit dat ontwikkelaars plannen lijken uit te stellen. De voortdurende kostenstijgingen, hoge inflatie en onzekerheid over de financiële gevolgen van het huurbeleid voor het rendement betekenen dat projecten in de ijskast belanden.
Daarom deden zo’n 50 bureaus in een open brief een oproep aan ontwikkelaars en de overheid voor het behoud van Architectuur Lokaal. Het voortbestaan van de instelling staat op de tocht, nadat dit jaar zowel de rijkssubsidie als die van het Stimuleringsfonds verviel. Volgens de ondertekenaars van de brief speelt Architectuur Lokaal een sleutelrol bij de uitvoering van architectuurbeleid op lokaal niveau, een schaalniveau dat door de toegenomen decentralisatie van overheidstaken in de afgelopen decennia steeds belangrijker is geworden. De architecten willen voorkomen dat de ontwerpwereld weer zo hard wordt geraakt als in de crisis van 2010.
Boost
Het afgelopen jaar was er een flink boost in het aantal opgeleverde vierkante meters. Alle sectoren gingen erop vooruit. De grootste sprong zat in de kantorenmarkt. Net geen 200.000 m² meer dan vorig jaar. Daarmee komen we weer op de aantallen uit van voor 2020. Wat opvalt, is dat deze groei vooral in Amsterdam plaatsvond. Zo is het hoofdkantoor van Booking het sluitstuk voor de ontwikkeling van het Oosterdokseiland.
Ook het aantal winkelmetrages nam weer toe. Dit jaar werden vooral veel kleinere projecten opgeleverd. Daarnaast wordt er gestaag doorgewerkt aan de vernieuwing en renovatie van grotere winkelgebieden, zoals Alexandrium in Rotterdam. In Den Haag kiest de gemeente samen met de eigenaar van de Megastores voor een andere aanpak. In het gebied Laakhavens wordt het XXL-winkelcentrum gesloopt en vervangen door een gemengd programma, waarin de winkels een nieuwe plek krijgen.
Ook het aantal vierkante meters hotels is dit jaar verdubbeld. Dit komt vooral door formules van eigen bodem. Zo opent Van der Valk gestaag nieuwe hotels en renoveert de keten oude vestigingen en heeft reisorganisatie Corendon bijvoorbeeld ook een eigen ‘resort’ bij Schiphol geopend. Daar kun je zelfs in een Boeing 747 slapen.
Aan distributiecentra is voorlopig ook geen gebrek. Ook dit jaar werden er weer meer vierkante meters opgeleverd. Vooral middelgrote centra worden door sommige bureaus aan de lopende band opgeleverd. Er zijn zo inmiddels bureaus die bijna 500.000 m² per jaar afleveren. Er is echter wel steeds meer weerstand. Het valt op dat er naast de specialisatie in een hoog aantal vierkante meters nu ook redelijk wat andere ontwerpbureaus actief zijn in deze sector. Deze halen echter niet de aantallen om in deze lijst te komen. Wel levert dat vaak nieuwe hoogwaardige oplossingen op qua duurzaamheid of inpassing.
Sluishuis
In Amsterdam werd het langverwachte Sluishuis opgeleverd. Het ontwerp van BIG – Bjarke Ingels Group – in samenwerking met Barcode bevat voornamelijk woningen in allerlei verschillende prijsklassen. Er zijn er zelfs nog een paar te koop. Het ontwerp sluit aan bij het vorig jaar opgeleverde The Valley. Beide gebouwen bieden via buitentrappen en terrassen manieren om als bezoeker het gebouw te betreden. Dat dit soms op gespannen voet staat met de belangen van bewoners, blijkt uit het feit dat er nu al een extra hek staat om de toegang van onbevoegden te verhinderen.
ODE – Booking.com
Tijdens de coronacrisis was Booking.com de gebeten hond door de genoten coronasteun. Dit jaar rondde UN Studio de bouw van het enorme hoofdkantoor van Booking op het Oosterdokeiland in Amsterdam af. Het kantoor is gevormd rondom twee grote atria en biedt straks ruimte aan 5000 medewerkers. Volgens architectuurcriticus Jaap Huisman komt Amsterdam er met dit plan bekaaid vanaf: ‘Een schrale troost is dat de begane grond van Booking.com een publieke functie krijgt met een ‘eventcenter’ en dat er zeven bomen op de kade worden gepoot.’
ASML
We vergeten met onze focus op de Randstad wel eens wat er allemaal in het zuiden gebeurt. Het wereldwijd vooruitstrevende en vooroplopende ASML maakt machines waarmee weer computerchips worden gemaakt. Al sinds het begin dreigt ASML het dorp Veldhoven op te eten. In 2030 zullen er bijna net zoveel mensen werken bij ASML als er in heel Veldhoven wonen. Daarnaast is er volgens voorzichtige schattingen nog drie keer dit aantal mensen nodig voor ondersteunende functies. ASML investeert daarom in totaal € 1 mrd in zijn campus. Maar ook voor het nabijgelegen Eindhoven heeft dit grote gevolgen. Met de Brainportdeal draagt het Rijk € 1 mrd bij aan het maken van een ondergronds busstation en een snelle busverbinding naar Veldhoven. Hiermee wordt ook de noodzakelijke ruimte geschapen voor meer hoogbouw en woningen.
De Zalmhaven
2022 is ook het jaar van de hoogste toren van Nederland, de Zalmhaventoren in Rotterdam. De toren is ontworpen door Dam en Partners en de omliggende gebouwen door Kaan Architecten. Opvallend is dat het ook hier voornamelijk om woningen gaat. Er zijn overigens ook hier nog wel een paar penthouses beschikbaar. Dat wonen op deze hoogte uitdagingen kent, kon je zien tijdens oud en nieuw. Er staat een mooi filmpje online waarop iemand vanaf de Zalmhaventoren zijn vuurwerk dan maar horizontaal lanceert.
Verantwoording
Deze lijst is samengesteld op basis van de gegevens die PropertyNL heeft aangeleverd op basis van de Top Ontwikkelaars. Daarnaast doet de auteur aanvullend onderzoek. Voor de lijst kijken we naar commerciële metrages die zijn opgeleverd in 2022. Woningbouw telt niet mee voor de lijst, en overheidsopdrachten ook niet. De gegevens over distributiecentra zijn vaak incompleet of summier, daardoor bestaat er een gevaar voor het opnemen van projecten die nog niet volledig zijn afgerond.
Voor vragen of opmerkingen kunt u contact opnemen met PropertyNL en de auteur.
Tim de Boer
Tim de Boer is opgeleid als architect en stedenbouwkundige aan de TU Delft. Sinds 2006 schrijft hij over architectuur en de stad voor online kanalen, vakbladen en verschillende kranten. Ook doet hij zelf onderzoek of werkt hij in opdracht aan verschillende opgaven. Daarnaast is hij actief in de Haagse gemeenteraad.
