Henk Harms (directeur Ontwikkeling en Realisatie gemeente Den Haag) is vrijgesteld van werk na een conflict met zijn leidinggevende, Ronald Nomes. Achtergrond is project Amare, met tientallen miljoenen meerkosten voor gemeente én bouwer. Een reconstructie van PropertyNL op basis van dossiers.
Door Wabe van Enk
Gepubliceerd in PropertyNL Magazine nr. 8, 28 augustus 2020
Het vertrek van directeur Henk Harms heeft alles te maken met het lastige project Amare (het vroegere Spuiforum), dat kampt met forse kostenoverschrijdingen. Het is echter ook het verhaal van fouten van leidinggevenden, met verstrekkende gevolgen voor het vertrouwen in een veilige werkomgeving bij de gemeente Den Haag en mogelijk ook bij andere gemeentelijke ontwikkelingsbedrijven.
Als directeur Ontwikkeling en Realisatie is Henk Harms vanaf 1 januari 2012 eindverantwoordelijk voor de woningbouwproductie en de realisatie van ruimtelijke projecten in Den Haag, waaronder Amare. Zijn contract zou volgend jaar aflopen, maar sinds begin dit jaar zit Harms thuis.
Gevoelig project
Het project Amare draait om de huisvesting van vier culturele organisaties: het Nederlands Dans Theater, Het Residentie Orkest, het Koninklijk Conservatorium en het Dans- en Muziekcentrum. De komst van het gebouw ligt in Den Haag zeer gevoelig, door de bezuinigingen in de cultuursector die de gemeente Den Haag vanaf 2010 doorvoert. In november 2013 stelt wethouder Marnix Norder toch voor om tot realisatie van het gebouw over te gaan. Neutelings Riedijk Architecten ontwerpt het gebouw – dat toentertijd nog Spuiforum heette – op basis van een budget van € 180 mln.
In 2014 zijn er gemeenteraadsverkiezingen. Joris Wijsmuller wint de verkiezingen, mede dankzij zijn oppositie tegen de komst van het Spuiforum. Wethouder Norder komt niet terug. Wijsmuller neemt zijn plaats in en wordt in het college bestuurlijk verantwoordelijk voor de realisatie van het project. De toenmalige coalitiepartijen VVD, D66 en PvdA willen echter de belofte richting de cultuurinstellingen niet verbreken. Daarom bedenken ze in de coalitieonderhandelingen een compromis.
Europese aanbesteding
Het nieuwe culturele gebouw moet er wel komen, maar op een naar achteren geschoven plek, zodat het Spuiplein als plein behouden blijft. Tegelijk mag het gebouw vanwege de verkiezingsbeloften van Wijsmuller niet duurder worden. Om dit te kunnen waarmaken en om de doorlooptijd en het budget onder controle te houden, stapt de gemeente Den Haag af van het ontwerp van Neutelings Riedijk. De gemeente kiest voor een Europese aanbesteding op basis van een geïntegreerd contract, waarbij de te selecteren aannemer het ontwerp maakt op basis van relatief globale ontwerpspecificaties. De aannemer krijgt wel een overlegverplichting met de culturele instellingen en verplichting van het onderhoud. De financiële risico’s komen hierdoor veel meer bij de aannemer te liggen dan bij een traditioneel contract.
In 2015 wint VolkerWessels onder de naam Amare de Europese aanbesteding, met Jo Coenen als architect. In dat jaar zijn de bouwkosten nog gunstig en het lukt het contract af te sluiten binnen de kaders van de coalitieonderhandelingen. VolkerWessels start vol enthousiasme met het ontwerp.
Vanaf 2016 ebt het enthousiasme weg en stagneert de samenwerking tussen de opdrachtgever, de gemeente Den Haag, en VolkerWessels. Het ontwerpproces blijkt veel langer te duren dan aanvankelijk gedacht. Het overleg tussen VolkerWessels en de culturele instellingen verloopt moeizaam. De instellingen weten niet goed welke eisen ze wel en niet kunnen stellen en vooral wie de rekening betaalt: de gemeente of de aannemer. In de aanbesteding zijn slechts globale ontwerpspecificaties overeengekomen tussen de gemeente en VolkerWessels. In het tweede halfjaar lopen de spanningen tussen de gemeente en VolkerWessels zo hoog op, dat toenmalig burgemeester Jozias van Aartsen moet bemiddelen, omdat anders de voortgang van het project stagneert.
Grote problemen
In juni 2017 start VolkerWessels – op basis van een goedgekeurd Voorlopig Ontwerp – toch met de bouw van Amare. Na de start nemen de problemen toe: de bouwkosten stijgen, de bodemgesteldheid onder het gebouw blijkt anders te zijn dan waarvan was uitgegaan en het overleg tussen de instellingen en de aannemer blijft moeizaam.
De problemen zijn in 2018 zo groot, dat VolkerWessels besluit tot een stop van de bouw. De aannemer wil eerst duidelijkheid van de gemeente over de goedkeuring van het zogenaamde Technisch Ontwerp. In 2018 treedt in mei een nieuw college aan. Boudewijn Revis vervangt Wijsmuller als verantwoordelijk wethouder. Revis wil voor het zomerreces 2018 een package deal sluiten, om tot de oplevering verdere discussies te voorkomen. Twee externe deskundigen vanuit de gemeente en VolkerWessels maken onder enorme tijdsdruk een concept waarin zij boven het budget van € 180 mln een bedrag van € 31 mln reserveren. De directies van beide partijen gaan akkoord, na toetsing volgt een akkoord van B&W en na een externe validatie door de bekende bouwkundige prof. Hans de Jonge gaat ook de gemeenteraad akkoord.
Vechtcultuur
De gemeente stelt de budgettaire kaders met de € 31 mln strak, maar VolkerWessels incasseert ook tegenvaller op tegenvaller. De meerkosten van de aannemer bedragen veel meer dan de meerkosten van de gemeente. Met een beroep op de beursnotering van VolkerWessels hult het bedrijf zich hierover in stilzwijgen. Hierdoor ontstaat in de politieke arena het idee dat alleen de gemeente betaalt en de bouwer feestviert.
De aannemer wil sommige van die tegenvallers in redelijkheid bij de gemeente Den Haag in rekening brengen. De verhouding tussen de projectorganisaties van de gemeente en VolkerWessels staat echter op scherp: er ontstaat een vechtcultuur. De directeur van de gemeente, Harms, en de directeur van VolkerWessels krijgen daarom de opdracht om de voortgang te waarborgen. Harms krijgt van VolkerWessels de uitnodiging om de zaak vlot te trekken in de skybox van VolkerWessels in het Feyenoord-stadion. Hij ziet daar geen probleem in. Zijn werk is nu eenmaal niet alleen tijdens kantooruren te doen. Harms treedt ook voor Den Haag naar buiten op bij symposia en grote vastgoedbeurzen zoals de Provada, Expo en Mipim.
Zijn direct leidinggevende is de van Prorail afkomstige Ronald Nomes. Uit geen van de stukken blijkt dat hij affiniteit heeft met de problematiek van Amare, laat staan dat hij weet wat er nodig is om het project vlot te trekken. Dat gebrek wordt manifest in 2019.
Warrige mail
Harms krijgt op 16 september 2019 een warrige mail van een door de gemeente ingehuurde externe medewerker. Warrig, omdat de laatste zichzelf op de borst slaat over ‘een door hem bedachte leningsconstructie die draagvlak creëerde’, maar tevens klaagt over gemor in de organisatie over hem. Hij eist rugdekking van Harms. De eis neemt een chanterende vorm aan, doordat de inhuurkracht rept van verslagen die hij moet maken van bijeenkomsten die niet hebben plaatsgevonden en financiële toezeggingen die niet rechtmatig zijn. De chantage is overduidelijk wanneer hij begint over verlenging van zijn contract, boos is op Harms omdat Harms aanhangig maakt dat de inhuurkracht ‘het interne proces niet goed organiseerde’ en collega’s zwart maakt: ‘Als je dit dossier overlaat aan collega’s als X en IJ haken betrokken partijen snel en gefrustreerd af en gebeurt er in de komende 10 jaar niets.’
De conclusie: hier is een externe bezig om op ongepaste wijze een inhuurbaan in Den Haag veilig te stellen. Je zou denken: korte metten maken met zo’n inhuurkracht, maar de Haagse aanpak is totaal anders. De betreffende mail wordt tijdens een ziekteverlof van Harms achter de diens rug om doorgestuurd naar diens direct leidinggevende, Ronald Nomes. Die gaat in gesprek met Harms en de inhuurkracht. Hij haalt beiden van het project af en schakelt Hoffmann Bedrijfsrecherche in.
Wraak via de media
Die komt met een lijvig rapport waarbij de hoofdconclusie is dat niet gebleken is dat Harms zich op een of andere manier heeft laten bevoordelen door VolkerWessels. Wel komen er details naar voren. Zo had Harms zijn skybox-bezoek moeten melden. De inhuurkracht krijgt het deksel op zijn neus: hij wordt van de klus gehaald. Zijn wraak is zoet: hij stapt naar de media.
De gemeente komt in tweestrijd. Als de gemeente Harms rehabiliteert, laadt ze de verdenking op zich van een doofpot. Als de gemeente Harms laat vallen, kan dat repercussies hebben voor het gevoel van veiligheid en rechtvaardigheid van het ambtenarencorps én het project Amare.
Uit de raadsmededeling van 30 april 2020 blijkt de keuze. Harms wordt vrijgepleit van beschuldigingen in de eerdere perspublicaties, maar tegelijk wordt wel diens vertrek aangekondigd. Nomes laat zijn ondergeschikte Harms bungelen: hij zou niet transparant hebben gehandeld. Behalve de kwestie van het bezoek aan Feyenoord, zou hij in twee situaties passages aan verslagen hebben toegevoegd, een kwestie van € 1,5 mln en van € 600.000.
Commercieel programma
Uit de stukken blijkt dat in 2018 het commerciële programma rondom Amare vorm krijgt met drie torens getekend door Jo Coenen en ook ontwikkeld door VolkerWessels. VolkerWessels neemt dit recht in 2017 van Heijmans over. In 2018 blijkt een conflict over de planning van het gebruik van de drukke bouwplaatsen van Amare en het commerciële programma. Dit conflict is niet voorzien in de package deal. De gemeente en VolkerWessels moeten hierdoor het aanbestedingscontract aanpassen en VolkerWessels wil de volledige meerkosten van de bouwplaats niet dragen.
De projectorganisatie van de gemeente Den Haag vraagt intern advies, waaruit blijkt dat de meerkosten op dit onderdeel € 1,5 mln bedragen. Eind 2018 bespreken wethouder Revis en de directies van de gemeente en VolkerWessels dit advies. Van dit overleg wordt geen verslag gemaakt. In de maanden daarna blijkt dat de directies het raadzaam achten om deze afspraken toch op papier te zetten, omdat de situatie steeds complexer wordt. De planning van de start van de torens loopt namelijk steeds verder uit de tijd. Omdat over deze meerkosten niet is gesproken in het bestuurlijk overleg van eind 2018, neemt Harms de afspraak van € 1,5 mln op in het verslag van een directieoverleg van april 2019, onder het voorbehoud van bestuurlijke goedkeuring.
Uit de stukken blijkt dat er sprake is van het op een later moment vastleggen van afspraken die op een eerder moment zijn besproken met als voorbehoud bestuurlijke goedkeuring vanwege de gewijzigde planning. Wethouder Revis meldt in de vergadering van 6 mei 2020 van de commissies Ruimte en Bestuur dat het proces rondom de € 1,5 mln ordentelijk is verlopen. De gemeente kan daarmee het verhaal van april 2020 over niet transparant handelen niet hard maken.
Schadebedrag
Als tweede speelt een kwestie over de kosten van het bouwrijp maken van de gronden waarop de torens gerealiseerd worden. De kosten hebben betrekking op het verleggen van kabels en leidingen, het verwijderen van puin en de kosten van onderzoek om de garage van de torens functioneel te krijgen. Uit de stukken blijkt dat VolkerWessels deze posten in rekening wil brengen bij de gemeente. Het gaat hier om een schadebedrag van ongeveer € 600.000.
Rondom het proces met betrekking tot deze € 600.000 blijken meerdere (concept)verslagen te zijn gemaakt door de projectorganisatie van de gemeente. Er zijn een aantal onderhandelingsrondes tussen VolkerWessels en de projectorganisatie van de gemeente geweest, waarvan finale afspraken in de laatste versie van eind juni 2019 zijn vastgelegd door Harms, maar van het toevoegen van passages blijkt niets uit deze stukken.
De suggestie van Nomes over de bedragen van € 1,5 mln en van € 600.000 blijkt dus onjuist.
In een tweede raadsmededeling van 16 juni 2020 over Harms komt de aanklacht over intransparantie niet meer voor en ook wordt het bezoek aan Feyenoord niet meer gememoreerd. Waarnemend burgemeester Remkes betreurt in de raadsmededeling ‘de eenzijdige manier waarop beeldvorming rond de betrokken medewerker (Harms) heeft plaatsgevonden’.
Arbeidsconflict
In het arbeidsrecht lijkt de zaak dan simpel: er is geen integriteitkwestie, maar een arbeidsconflict tussen ondergeschikte Harms en zijn leidinggevende Nomes, die hem heeft laten vallen na onjuiste verdachtmakingen. De gang van zaken heeft echter meer consequenties. ‘Iedereen die voor de gemeente Den Haag werkt, moet in vertrouwen en in een veilige werkomgeving zijn of haar werk kunnen doen’, schrijft Remkes in het ambtsbericht. De manier waarop Nomes deze zaak heeft aangepakt, wakkert juist een angstcultuur aan die Remkes wil voorkomen: ambtenaren die proberen oplossingen te zoeken bij complexe zaken zoals Amare, zijn al snel aangeschoten wild.
Nomes geloofde een externe in plaats van een ondergeschikte en stapte naar een recherchebureau. Toen uit het onderzoek niets belastends bleek, heeft de gemeente zaken opgevoerd die in de tweede raadsmededeling niet overeind bleven. Daarmee maakt de gemeente niet alleen Harms tot verliezer, maar ook de gemeente zelf. Zij betaalt Harms salaris zonder dat hij werk kan verrichten. Een verliezer is ook project Amare. Amare moet volgend jaar september zijn deuren openen, maar daarvoor moet 13 maanden keihard worden gewerkt door de aannemer, de kunstinstellingen en de gemeente – zonder Harms.
Gerelateerde artikelen:
