Tijdens dit vreemde jaar heeft de bouw zoveel mogelijk doorgewerkt. Toch zien we een aanzienlijke afname (20%) van het totaal aantal opgeleverde vierkante meters. De verschillen tussen de verschillende categorieën zijn echter groot.
Door Tim de Boer
Gepubliceerd in PropertyNL Magazine nr. 1, 29 januari 2021
Zo bleef het oppervlak aan winkelruimte dit jaar gelijk aan vorig jaar. Dat was wel grotendeels te danken aan de oplevering van de Mall of the Netherlands. Dat project neemt een derde van de 320.000 m² voor zijn rekening. Ook de productie van hotels bleef gelijk. Grote hotels zoals NHow RAI en Van der Valk Zuidas in Amsterdam zijn al goed voor de helft hiervan.
Opvallend is verder de enorme toename van woningen. Dat houden we niet speciaal bij, maar in de projecten die we hebben geanalyseerd is er bijna 100.000 m² meer opgeleverd (35% meer dan in 2019). Dat betekent waarschijnlijk dat er meer mixed-use projecten worden gerealiseerd.
Na twee jaar van groei is de oplevering van kantoren ingestort. In vierkante meters is er sprake van een afname van 200.000 m² (42%). Daarmee komen we op het laagste punt sinds 2017. Er zijn echter wel veel plannen voor kantoren in ontwikkeling of in aanbouw.
De lijst van bedrijfshuisvesting, distributiecentra en datacenters laat ook dit jaar weer een groei zien. In 2020 werd volgens onze lijst 2,2 mln m² opgeleverd. De groei is wel iets afgevlakt ten opzichte van vorig jaren. Toch is in de afgelopen drie jaar de jaarlijkse productie bijna verdubbeld. Het is ongelofelijk dat de top-10 bureaus hiervan 82% voor zijn rekening neemt.
1 (4) MVSA
Amsterdam en Eysins (Zwitserland)
126.500 m²
In Leidschendam is de afgelopen jaren hard doorgewerkt aan de Westfield Mall of the Netherlands. Dit enorme project is onmogelijk in één beeld te vatten. Naast de 117.000 m² winkelruimte is er ook nog 90.000 m² parkeerruimte gerealiseerd. Het bureau onder leiding van oprichter Roberto Meyer en de twee directeuren Wouter Thijssen en Charlotte Griffioen werkt daarnaast aan grote woningbouwprojecten in Utrecht, Amsterdam en doet veel projecten gerelateerd aan hoger onderwijs.
2 (–) OMA
Rotterdam, Hong Kong, New York, Beijing, Doha, Dubai en Sydney
67.000 m²
OMA leverde in 2020 wereldwijd meerdere projecten op. Twee daarvan liggen in Nederland. In Amsterdam werd het nieuwe NHow-hotel met de karakteristieke gedraaide driehoekige schijven opgeleverd. In Rotterdam werd eindelijk na jaren van ontwerpen en bouwen (met wel 4–5 keer een nieuw ontwerp) het Forum opgeleverd. Het project omvat winkels, horeca, kantoren en woningen.
3 (–) Kraaijvanger
Rotterdam
59.000 m²
Op de valreep van 2020 leverde Kraaijvanger de uitbreiding en renovatie van Ahoy op. Met 35 nieuwe zalen en het RTM stage is er nog meer mogelijk in Ahoy (zodra de restricties op samenkomsten zijn opgeheven). Het bureau wil maatschappelijk betrokken architectuur maken en ruimtes creëren waarin mensen gelukkiger werken, leven en leren. Daar zijn ze op dit moment erg succesvol mee, getuige de derde plek in deze lijst.
4 (–) Kaan Architecten
Rotterdam, Sao Paulo en Parijs
57.000 m²
Kaan Architecten wordt geleid door drie founding partners: Kees Kaan, Vincent Panhuysen en Dikkie Scippio. In Nederland werkt het bureau veel in de woningbouw en overheidssector. Het bureau heeft twee gebouwen rondom de Zalmhaventoren (straks het hoogste gebouw van Nederland) ontworpen en werkt ook aan een woontoren van 200 meter in het centrum van Rotterdam. In Antwerpen wordt binnenkort de renovatie van het Koninklijke Museum voor Schone Kunsten opgeleverd.
5 (–) Mecanoo
Delft, New York en Kaohsiung
39.000 m²
Mecanoo werkt over de hele wereld aan heel diverse projecten van stad tot architectuur. In Nederland doet het bureau onder leiding van Francine Houben onder andere een groot woningbouwproject in Den Haag, ontwerpt het de renovatie van Boijmans en werkt het aan treininterieurs. In 2020 ontving Francine Houben de ABB Leaf lifetime Achievement Award. Lees ook het interview met Houben op p. 28 in dit nummer.
6 (–) WM+P/N3O
Charlotteville (VS)/Nootdorp
38.500 m²
William McDonough en Partners werkt in Nederland samen met N3O aan het eerste cradle-to-cradle kantorenpark ter wereld in Hoofddorp. Met de oplevering van drie nieuwe gebouwen komt de voltooiing weer een stapje dichterbij. WM+P werkt verder voor giganten als YouTube, Walmart, Nasa, Nike.
7 (3) Rijnboutt
Amsterdam
29.000 m²
Rijnboutt leverde dit jaar twee bijzondere renovaties op. Het door Gerard Langhout en Jan Frederik Staal ontworpen hoofdkantoor van de Telegraaf kreeg een nieuwe bestemming als gecombineerd woon-, werk- en winkelgebouw met een nieuwe passage. En in Utrecht werd in opdracht van ASR en MRP het oude postkantoor gerenoveerd, deels uitgebreid en vervolgens deels verhuurd aan de Bibliotheek Utrecht. Dit project werd ook genomineerd voor twee landelijke prijzen.
8 (–) Eentien Architecten
Rotterdam
27.500 m²
Bij Eentien Architecten heeft in 2020 een wisseling van de wacht plaatsgevonden. Jeroen van Bekkum is de nieuwe eigenaar en directeur. Oprichter Nico Brouwer blijft echter wel betrokken bij het bureau met 15 medewerkers. Opdrachten variëren van woningbouw en commercieel tot maatschappelijke programma’s. In 2020 leverden ze onder andere een grote renovatie van een kantoor op.
9 (–) De Zwarte Hond
Groningen, Rotterdam en Keulen
27.000 m²
De Zwarte Hond werkt met 10 partners en 100 medewerkers aan opdrachten in Nederland en Duitsland. Die opdrachten bestrijken het hele spectrum van stad tot gebouw. Zelf stelt de Zwarte Hond dat zijn ontwerpen zijn geïnspireerd op ‘Gronings realisme, Rotterdams optimisme en Duitse grondigheid’. Theater Zuidplein is gerealiseerd in opdracht van Ballast Nedam en mag zodoende meedoen voor de lijst.
10 (–) Wiel Arets Architects
Amsterdam, Maastricht, Zürich en München
26.000 m²
Wiel Arets leverde in 2020 een groot hotel aan de Zuidas op. Verder werkt het bureau vooral veel in andere sectoren als woningbouw, onderwijs en cultuur. Het bureau is actief in verschillende landen en wordt gekenmerkt door een ingetogen modernistische uitstraling.
10 (14) ZZDP
Amsterdam
26.000 m²
ZZDP profileert zich als architecten–ondernemers. Joris Deur en Adam Smit sluiten aan op de werkwijze van ontwikkelaars en ondernemingen. Dat legt ze geen windeieren, want ze staan opnieuw in de lijst. Op dit moment relevant is dat zij in het consortium IMM/Unity een ontwerp maken voor de Vaccinopolis in Antwerpen.
12 (–) KCAP
Rotterdam, Zürich en Shanghai
25.000 m²
KCAP is in 1989 opgericht door Kees Christiaanse. Het bureau bestaat inmiddels uit drie vestigingen en acht partners. Het doet over de hele wereld projecten op het gebied van stadsontwikkeling, landschap en architectuur. Dit jaar leveren ze onder ander een hotel op het noordelijk havenhoofd in Scheveningen op.
13 (17) Mulderblauw Architecten
Leidschendam
23.500 m²
Mulderblauw leverde dit jaar een enorme hoeveelheid vierkante meters distributiecentra op. Tegelijkertijd ging de oplevering van hotels ook door. Met projecten in Den Haag, Hoofddorp en Utrecht blijven zij een grote rol spelen in deze branche. Het bureau wordt geleid door eigenaar Robert Mulder en managing partners Nanko van den Brule en Esther Boef.
14 (5) Sum Architecten
Hilversum
16.000 m²
Dit jaar geen enorme projecten van Sum Architecten. De renovatie van bijna alle oude V&D-panden is afgerond. Met drie kleinere projecten in de retail kom je er echter ook. Onder leiding van Tymon Ros werkt een team van ongeveer 15 mensen vooral in de retailsector.
15 (–) Big Bjarke Ingels Group
Kopenhagen, Londen, Barcelona en New York
20.000 m²
Big is het kantoor van Deens ‘star-architect’ Bjarke Ingels. Het kantoor combineert sterke concepten en grote gebaren met duurzaamheid en een goed gevoel voor publiciteit. Het werkt aan opdrachten over de hele wereld én is betrokken bij een project voor het eerste bouwproject op de maan.
16 (–) Broekbakema
Rotterdam
19.000 m²
Broekbakema is in 1910 opgericht door de architecten Brinkman en Van der Vlugt. Later speelden Van den Broek en Bakema een grote rol (vandaar de huidige naam). Inmiddels staat de volgende generatie aan het roer. Het bureau leverde in 2020 twee grote kantoren op. Daarnaast werkt het aan grote projecten voor de chipmachinemaker ASML.
17 (25) De Drie Architecten
Schimmert
16.000 m²
De Drie Architecten zijn Wilbert Pinckaers, Liandre Soons, Simon Reumers en Ger Rosier. Het bureau heeft een divers portfolio. In 2020 leverde het bijvoorbeeld het stadskantoor Tilburg (telt niet mee voor de lijst) op, maar ook een winkelcentrum en diverse woningen.
18 (23) Group A
Rotterdam
14.500 m²
Group A staat dit jaar wederom in de lijst. Ditmaal vanwege een grote transformatie van een overslagmagazijn naar een gemeentelijk monument met duurzaamheidslabel A. De 33 medewerkers houden zich verder bezig met grote projecten in Utrecht en Amsterdam.
19 (–) Van Egmond, Architecten
Noordwijk
14.000 m²
Van Egmond, Architecten werkt vanuit Noordwijk aan stedenbouwkundige opgaven en (interieur)architectuur. Het familiebedrijf wordt geleid door de tweede generatie Van Egmond, namelijk broer en zus, Diederik en Britta van Egmond. Britta werkt sinds kort ook mee aan het RTL4-programma De Perfecte Verbouwing, nu te zien op de tv.
20 (–) Urban Climate Architects
Delft en Groningen
12.300 m²
Voor het eerst is het Urban Climate Architects gelukt om in de Top-25 terecht te komen. Het bureau is actief in bedrijfshuisvesting, winkels, winkelcentra en woningbouw. In 2020 was het gemengde project De Woldring genomineerd voor de Groninger Architectuur Prijs.
21 (–) Wurck
Rotterdam
12.000 m²
Wurck wordt geleid door vier partners die gezamenlijk stedenbouw, architectuur en landschapsarchitectuur beheersen. Dat zie je ook terug in de reikwijdte van de opdrachten die het bureau doet; van grote stedenbouwkundige en landschappelijke projecten tot architectuur en infrastructuur.
22 (2) OZ
Amsterdam en Willemstad (Curaçao)
10.600 m²
Vorig jaar stond OZ nog op de tweede plaats in deze lijst met 73.000 m². Dit jaar doen ze het met name in de commerciële sector wat rustiger aan. Alleen een casino in Utrecht werd opgeleverd. In Amsterdam leverde het bureau echter ook twee gekoppelde woonblokken van in totaal 90.000 m² op. Het project bevat 1000 studentenwoningen en nog 500 andere appartementen. Lyongo Juliana, directeur van OZ Caribbean, was daarnaast de eerste 5 maanden van 2020 architect in residence bij het architectuurcentrum Arcam in Amsterdam.
23 (11) UN Studio
Amsterdam, Shanghai, Hong Kong en Frankfurt
9500 m²
UN Studio leverde dit jaar een verrassend ingetogen renovatie in Eindhoven op. Aan het 18 septemberplein stond sinds 1952 een goed gewaardeerd ontwerp van Jan van der Laan voor het warenhuis C&A. Met het ontwerp wordt het oude ontwerp hersteld en bouwt UN Studio erop voort. Voor 2021 heeft UN Studio grootse plannen. Het opent twee nieuwe kantoren in Dubai en Melbourne.
24 (–) EUP Design
Hoornaar
9300 m²
EUP Design heeft 2 jaar geleden ook al eens in de lijst gestaan. Dit keer is de oplevering van een winkelcentrum in Zwolle de aanleiding. Naast winkelcentra ontwerpt het bureau veel bioscopen en utilitaire projecten.
25 (–) Moke Architecten
Amsterdam
8500 m²
Moke Architecten is vooral actief op de markt van middelgrote woongebouwen en mixed-use stedelijke blokken. Het bureau van 18 medewerkers wordt geleid door Gianni Cito en Ludo Grooteman. Beiden werkten eerder samen onder de naam Blue Architects en bij Dok Architecten. De plek op de lijst dankt het bureau aan de oplevering van een winkelcentrum.
