Binnenstebuiten: De Brug Unilever Nederland, Rotterdam

Het nieuwe kantoor van Unilever Nederland in Rotterdam is een inventief voorbeeld van dubbel grondgebruik. De ruim 700 werkplekken bevinden zich in een soort brugconstructie die hoog boven de bestaande Blue Band-margarinefabriek uittorent. Achter de robuuste vakwerkliggers gaat een curieus ‘kantoordorp’ schuil dat is georganiseerd op basis van huizen, straten en pleinen.

Gepubliceerd in PropertyNL Magazine, 16 november 2005

door Egbert Koster

De ontstaansgeschiedenis van het nieuwe brugkantoor van Unilever Nederland hangt aan elkaar van incidenten en toevalligheden. Als in 1989 de naast de margarinefabriek gelegen Oranjeboombrouwerij komt leeg te staan, koopt Unilever dit complex aan als reservering voor toekomstige fabrieksuitbreidingen. Aangezien de behoefte aan fabrieksuitbreiding in de praktijk uitblijft, schrijft het bedrijf in 2000 een meervoudige opdracht uit onder ontwikkelaars voor ontwerpvoorstellen om op het braakliggende terrein woningen en 10.000 m² kantoor te realiseren. Dit (huur-)kantoor zou worden afgenomen door de levensmiddelendivisie van Unilever Nederland.
De door Dura Vermeer ingeschakelde ontwerpers van JHK Architecten en West 8 urban design & landscape architecture bedachten echter het stoutmoedige plan om het gevraagde kantooroppervlak bovenop de bestaande fabriek neer te zetten en op het Oranjeboomterrein uitsluitend woningen neer te zetten. Unilever kiest voor dit plan maar moet, als gevolg van een reorganisatie, al gauw bij Dura Vermeer aankloppen met het verzoek om het gebouw bijna anderhalf keer zo groot te maken (14.500 m2). Behalve aan de marketeers en ontwikkelaars van Unilever Bestfoods (Rotterdam) gaat het gebouw namelijk ook onderdak bieden aan hun collega’s van Lever Fabergé (Bodegraven) en Iglo Mora (Den Bosch). Voor de bouw heeft deze schaalsprong echter ingrijpende gevolgen. Het gebouw kan namelijk niet meer, zoals aanvankelijk gedacht, op een werf worden geprefabriceerd en vervolgens vanaf het water op zijn plaats worden gehesen. Uiteindelijk wordt de 2500 ton zware staalconstructie op het braakliggende terrein naast de fabriek gebouwd en vervolgens in zijn geheel horizontaal over de fabriek heen geschoven.

Lichthof zonder bodem
De architectonische uitwerking van het spectaculaire gebouwconcept is opmerkelijk rationeel en ingetogen. In feite is het gebouw niets meer en niets minder dan een grote rechthoekige doos van 132 bij 32 meter die rust op een centraal steunpunt met lift- en trappenhuis en in evenwicht wordt gehouden door stalen stelten aan de voor- en achterzijde. In de lengterichting bestaat de draagconstructie uit vier evenwijdige vakwerkliggers met een onderlinge afstand van 10,8 meter. De twee middelste liggers bevinden zich recht boven deze ondersteuningen. De twee uitwendige buitenste liggers zijn aan deze constructieve ruggengraat ‘opgehangen’ door middel van vakwerkliggers in dwarsrichting. Door tussen de vakwerkliggers in langs- en dwarsrichting plaatselijk een of meerdere vloervelden weg te laten is het bouwvolume voorzien van talloze vides, twee dakpatio’s en een grote, vier verdiepingen hoge lichthof zonder bodem.
De bijna 4000 m² grote kantoorvloeren hebben een volledig open indeling. In het hele gebouw is geen enkele individuele werkkamer te vinden. Wel is vanaf het inpandige trappenhuis op de kop van het gebouw op de ‘begane grond’ een afgeschermde, brandveilige vluchtcorridor gemaakt naar de centrale vluchttrap richting maaiveld. De brandwerend gecoate staalconstructie is overal in het zicht gelaten. De staalplaatbetonvloeren zijn aan de onderzijde van akoestische plafonds voorzien. Onder deze systeemplafonds hangen industriële koelplafonds en de leidingen en luchtkanalen van de technische installaties. Zonwerend glas voorkomt te grote opwarming van het interieur maar geeft aan de buitenwereld weinig prijs van wat zich binnen afspeelt. Pas ’s avonds, als het buiten donker is en binnen de lampen branden, onthult het gebouw zijn ware karakter. Dan zweeft het brugkantoor, op 25 meter hoogte, als een kolossale huiskamer boven de fabriek en de kade.

Huizen, straten en pleinen
De opzet, indeling en inrichting van het kantoor zijn van een ongekende speelsheid. Unilever wilde een ‘kantoor dat geen kantoor is’ maar meer een soort kruising tussen een collectief woongebouw en een creatieve werkplaats. De ingeschakelde interieurontwerpers van bureau New Directions bedachten hiervoor de metafoor van een dorp met huizen, straten en pleinen. Elk ‘huis’ biedt onderdak aan de medewerkers van een bepaald Unilever-merk en is ingericht naar de behoefte en smaak van de betreffende medewerkers. ‘Medewerkers wonen in het Andrélon-huis, het Lipton-huis of het Blue Band-huis’, aldus Unilever-directeur Harry Brouwer die zijn eigen functie, geheel in stijl met de speelse opzet van het nieuwe kantoor, tegenwoordig omschrijft als ‘hoofd werkplaats’.
De ‘straten’ hebben het karakter van open slingerpaden die tussen de verschillende ‘huizen’ doorlopen. De twaalf thematisch ingerichte ‘pleinen’ zijn grote gemeenschappelijke ruimten met vides over meerdere verdiepingen waar de bewoners van de verschillende merken elkaar kunnen ontmoeten. Elk plein is voorzien van een huiselijke keuken in themastijl waar de kantoorbewoners naar behoefte in de koelkast kunnen graaien, eitjes koken of desnoods pannenkoeken bakken. Daarnaast zijn er in het open kantoor ook nog drie grote professionele ontwikkel- en demonstratiekeukens waar wordt geëxperimenteerd met nieuwe soep- en sausrecepten. De bloedserieuze uitwerking van dit merkendorpconcept komt op de nietsvermoedende bezoeker over als een zorgvuldig geënsceneerde parodie op de inmiddels bijna hemelse status van het begrip ‘creatieve klasse’. Het standbouw-achtige samenraapsel van meubels, hokken, stijlen en ludieke vondsten ziet er niet uit en ontbeert – doelbewust – elke allure. De vrijwel zonder uitzondering jonge gebruikers van het gebouw vinden het echter schitterend.
De voet van het brugkantoor is op dit moment alleen te bereiken via de bestaande bebouwing aan de kade. Op de plek waar tot voor kort het oude Unilever-kantoor stond is inmiddels gestart met de bouw van een nieuw, geheel glazen entreegebouw voor het brugkantoor en een grote parkeergarage (ontwerp JHK Architecten). Deze garage zal aan de kade- en straatzijde aan het zicht worden onttrokken door bies van kantoorkamers. De bouw van de geplande driehonderd koopwoningen op het naastgelegen Oranjeboomterrein is voor onbepaalde tijd uitgesteld bij gebrek aan kopers.