Column Jeppe de Boer: Hoe elf ambtenaren de macht grepen over ons spaargeld

Het was 27 december 2022. Nagenietend van het Kerstfeest, vierde Nederland vakantie. Alleen in Den Haag werd doorgewerkt. Voordat het jaar voorbij was, moest daar nog een nieuwe wet de deur uit. Een wet met ingrijpende gevolgen. Iedere Nederlander die wil sparen voor later wordt al snel geraakt door de ‘Overbruggingswet Box 3’. Goed, de belasting op bankdeposito’s gaat omlaag, maar de belasting op iedere andere vorm van sparen gaat extreem omhoog. Met hulp van PWC maakte ik wat testberekeningen voor een ‘standaard’ woningbelegging. Ik kwam op een belasting van 92% van de nettohuur. Ondanks het enorme belang, was het politieke debat minimaal. Van links tot rechts gingen beide kamers akkoord met Noord-Koreaanse meerderheden.

Het gemak waarmee onze volksvertegenwoordigers akkoord gingen, past naadloos bij de nieuwe zorg over vermogensongelijkheid in Nederland. Deze overtuiging wint steeds meer zielen sinds de publicatie van ‘Kapitaal in de 21e eeuw’ van Thomas Piketty in 2014. Piketty meent dat vermogensongelijkheid overal toeneemt en ziet dat als een groot kwaad. Ook ons Kabinet stelde een commissie aan om dit vraagstuk te onderzoeken. Op 1 juli 2022 publiceerde deze ‘Commissie IBO Vermogensverdeling’ een dik rapport. Ik moet bekennen dat ik de publicatie destijds niet heb opgemerkt. Pas later zou blijken hoezeer de elf ambtenaren van deze commissie het politieke denken over privébezit naar hun hand hebben gezet. De invloed van Piketty was in ieder geval evident: zijn naam valt al in de tweede zin van het voorwoord. Het is verassend dat Nederlanders zoveel belang hechten aan deze Fransman. Ons land komt namelijk niet voor in zijn analyses.

In 2015 las ik Piketty’s boek van kaft tot kaft. Mij kon hij niet overtuigen. Zijn centrale probleemstelling is dat vermogenswaarden te snel gestegen zijn als percentage van nationale inkomens. Deze analyse is correct. Het is alleen de vraag of dit echt iets zegt over ongelijkheid. Een van de economische basislessen is dat de waarde van vermogens sterk afhankelijk is van de rentevoet. Als de rente zakt worden obligaties en vastgoed meestal meer waard, en omgekeerd. Tussen 1990 en vorig jaar zakte de rente van meer dan 10% naar minder dan 0%. Geen wonder dat dit leidde tot opgeblazen vermogenswaarden. Het zou pas zorgelijk zijn als inkomsten uit deze vermogens een steeds grotere hap namen uit nationale inkomens (ten koste van inkomsten uit arbeid). Dit laat Piketty nergens zien. In zijn eigen Frankrijk schommelt het aandeel van vermogensinkomsten al 70 jaar rond 25% van het nationale inkomen.

Correct of niet, de invloed van Piketty laat zich nu sterk gelden via het IBO-rapport. Het rapport straalt een duidelijke politieke agenda uit om privébezit aan te pakken. Dit blijkt uit het selectieve gebruik van feiten. In internationale vergelijkingen scoort Nederland altijd goed als egalitair land. De commissie vond deze analyse te complex om te gebruiken. Ook pensioenvermogens en AOW-aanspraken zijn nauwelijks meegenomen. Ondanks deze omissies laat het rapport alsnog zien dat onze vermogensongelijkheid juist is afgenomen. Dit laatste was kennelijk niet relevant. De commissie kwam toch met een trits aanbevelingen die spaarders en (vastgoed)beleggers hard zullen raken. Deze aanbevelingen leiden nu stuk voor stuk tot nieuwe wetgeving. De nieuwe Box 3-wet is het eerste voorbeeld.

Helaas voor Nederland zal deze aanpak leiden tot meer ongelijkheid, en niet minder. Onze grote ongelijkmaker is de woningmarkt. Schaarste drijft huizenprijzen steeds verder op. Woningbezitters worden rijker, de rest moet het doen met steeds minder huurwoningen. De evidente oplossing is heel veel nieuwbouw. Dit vergt heel veel geld van beleggers, maar de nieuwe wet zal veel woningbeleggers juist wegjagen. Minder woningbouw en meer woningongelijkheid zullen onbedoelde, maar ongelukkige neveneffecten zijn.

Jeppe de Boer is partner bij Annexum