PropertyNL Top-50 Ontwikkelaars 2022: Wie staat waar?

1 Borghese/COD (gelijk)
Borghese/COD is koploper in de ranglijst, net als vorig jaar. De twee partijen zijn nauw verweven, met deels gezamenlijke eigenaren. COD is van oudsher gespecialiseerd in binnenstedelijke ontwikkeling van kantoren, retail, hotels en woningen, Borghese in logistiek vastgoed en transformatie. Zo leverde Borghese High Park in Arnhem op, de herontwikkeling van een kantorencomplex van ING tot kantoren, retail, wonen en parkeren. Daarnaast realiseert de ontwikkelaar onder meer distributiecentrum Lighthouse op businesspark Krabbegors in Dordrecht, met ruim 25.000 m² bedrijfsruimte en 3000 m² kantoorruimte. In Assen startte dit jaar de bouw van een nieuw pand voor M&G Group van ruim 43.000 m². COD is onder meer bezig met de herontwikkeling Green Campus in Den Haag: de transformatie van het voormalige hoofdkantoor van KPN tot kantoren, woningen en winkels, en heeft 5800 woningen in ontwikkeling in Amsterdam-Noord, Zuidoost (onder meer Spot), op de Zuidas en in Den Haag (Megastores).

2 WDP (gestegen)
Runner-up is WDP, dat een flinke sprong maakte: vorig jaar stond de ontwikkelaar nog op nummer 5. Een mooie illustratie van de opmars van logistiek vastgoed, hét specialisme van WDP (voluit Warehouses de Pauw). Het bedrijf is genoteerd in Amsterdam en Brussel en Michiel Assink leidt WDP Nederland. In het eerste halfjaar leverde WDP onder meer twee bedrijfsgebouwen op in Breda. Een van de huurders is opslagbedrijf Helmer (13.000 m²). Lopende projecten zijn onder meer de ontwikkeling van een nieuw distributiecentrum voor bezorgbedrijf Dynalogic, op het Amsterdamse bedrijventerrein Sloterdijk. De herontwikkeling voor De Jong Verpakking in De Lier gaat liefst 83.000 m² aan bedrijfsruimte opleveren. In Zwolle bouwt WDP aan 33.000 m² extra ruimte voor Wehkamp.

3 DHG (gelijk)
DHG blijft dit jaar stevig staan op plek 3. Oprichter en eigenaar David Hart en partner Willem Slager hebben vanuit de Rotterdamse haven hun expertise in logistiek vastgoed opgebouwd. Verkoop van ontwikkelde distributiecentra, een concept dat DHG tot Smartlogs heeft gedoopt, biedt ruimte voor nieuwe logistieke ontwikkelingen. Opgeleverd dit jaar zijn onder meer distributiecentra in Venray en Roosendaal, en twee in Rotterdam, waaronder als grootste trots het DC op de Maasvlakte. In aanbouw zijn onder meer Smartlogs in Zaandam en Moerdijk en natuurlijk op locaties in Rotterdam, zoals de Sluisjesdijk en de Nieuwesluisdijk.

4 Heembouw (gestegen)
Een sterke stijger dit jaar is Heembouw uit Roelofarendsveen, onder leiding van Léon Heddes. Als ontwikkelaar, architect en bouwer realiseert Heembouw in een gezamenlijk team vastgoed, waaronder logistiek en andere bedrijfsruimte. Voorbeelden van projecten in aanbouw zijn distributiecentrum Ara Almelo op XL Businesspark Twente van in totaal bijna 50.000 m² en twee distributiecentra voor logistiek dienstverlener Nabuurs in Cuijk, opgeteld bijna 60.000 m². Kantoren ontwikkelt Heembouw ook. Opgeleverd is dit jaar onder meer het gerenoveerde kantoor van Allseas in Delft (ruim 15.000 m²).

5 Van Dijk Groep (gestegen)
Een sprong in de ontwikkelaarsranglijst maakt familiebedrijf Van Dijk Groep, of VDG, uit het Noord-Brabantse Gemert. Ook hier ligt de focus op bedrijfspanden en logistiek vastgoed. Dit jaar heeft de ontwikkelaar onder meer twee distributiecentra op Schiphol opgeleverd, bekend als VDG Warehouse Schiphol I en II (samen ongeveer 33.000 m²), en eentje op bedrijventerrein Greenport Venlo van bijna 14.000 m². In de Veenendaalse Food Valley ontwikkelde VDG het nieuwe hoofdkantoor van technologiebedrijf HatchTech Group van 12.500 m². Momenteel heeft VDG meer dan 1 mln m² in ontwikkeling. Van Dijk Groep heeft ook een beleggingsportefeuille met Nederlandse kantoren, bedrijfspanden en woningen, waarvan het beheer in eigen hand blijft.

6 MRP Development (gedaald)
MRP is een ontwikkelaar en investeerder in vastgoed met een focus op grootschalige stedelijke, mixed-use gebiedsontwikkelingen. Ceo Bart Meijer startte 10 jaar geleden met MRP, een snelgroeiend bedrijf met als fundament een familiebedrijf met ruim 100 jaar vastgoedervaring. Toonaangevende mixed-use nieuwbouw en transformatieprojecten zijn onder andere AMST in Amsterdam met 80% middenhuur, Mix Amsterdam, onderdeel van de gebiedsontwikkeling van MRP in het Stadscentrum Osdorpplein, WFC Amsterdam, Cartesius in Utrecht en De Zuid in Den Haag Scheveningen.

7 Intospace (gedaald)
Intospace uit Den Bosch ontwikkelt logistiek vastgoed en was voorheen onderdeel van investeringsmaatschappij Somerset Capital Partners. Het bedrijf staat nu op eigen benen onder leiding van Tim Beckmann. Voortaan wordt niet langer ontwikkeld voor een eindbelegger, maar houdt en beheert het bedrijf het ontwikkelde vastgoed zelf. In aanbouw zijn onder meer bedrijfsruimten op bedrijventerrein Seingraaf in Duiven (56.000 m²) en Hoge Weide in Geldermalsen (42.000 m²), beide inclusief ongeveer 4000 m² kantoren. Op Schiphol Trade Park leverde Intospace dit jaar het eerste off-grid distributiecentrum (met zelfvoorzienend energiesysteem) in Nederland op. Ander voorbeeld is de distributiehal die op bedrijventerrein De Wildeman in Zaltbommel gereed kwam voor Vos Transport.

8 Heylen Warehouses (gelijk)
Heylen Warehouses neemt een solide positie in de top-10 in. De ontwikkelaar is onderdeel van het Belgische investeringsvehikel Heylen Group, opgericht en geleid door Wim Heylen. Op het vlak van logistiek is Nederland de belangrijkste markt voor Heylen. Zo ontwikkelt het bedrijf Agora 21, een distributiecentrum van ruim 83.000 m² op bedrijventerrein Borchwerf II in Roosendaal. In Almelo werkt Heylen aan T-Port Logistic Campus, dat het grootste logistieke complex van Nederland moet worden (in totaal 180.000 m²). Verder ontwikkelt Heylen onder meer bedrijvencampus Shipp 21 in Puttershoek, tussen de haven van Moerdijk en Rotterdam.

9 Dudok Real Estate (gedaald)
Dudok Real Estate is opgericht door Ewald Dudok en ontwikkelt en belegt in vastgoed, vooral in Rotterdam, Moerdijk en Drechtsteden. De focus ligt op logistiek vastgoed en bedrijfshuisvesting, en daarnaast is de ontwikkelaar actief in monumentaal vastgoed. Zo werkt Dudok de komende jaren mee aan de transformatie van het terrein van De Glasfabriek in Schiedam tot een woon-, werk- en verblijfsgebied. Logistiek vastgoed van Dudok verrijst op onder meer op Distriparken in Dordrecht, Roosendaal en Alblasserdam. Op dat laatste bedrijventerrein startte dit jaar de ontwikkeling van ongeveer 35.000 m² aan distributiehallen voor Peute Recycling (voorheen een dochteronderneming van Dudok).

10 3W Real Estate (gestegen)
Ontwikkelaar 3W Real Estate uit Maastricht stijgt dit jaar flink in de ranglijst. Het bedrijf richt zich, onder leiding van directeur-aandeelhouder Jaco Meuwissen, op de (her)ontwikkeling van leefgebieden en werkt als gedelegeerd ontwikkelaar voor woningcorporaties, retailers en beleggers. Onder handen is de herontwikkeling van Amsterdamse Poort in Amsterdam-Zuidoost, met 55.000 m² aan retail. Ander voorbeeld is de herontwikkeling van voormalige bioscooplocatie en rijksmonument De Ambachtsschool in het centrum van Maastricht, tot het nieuwe hoofdkantoor van DSM (11.000 m²). Dit gebeurt in samenwerking met Edge Technologies. Ook transformeert 3W twee voormalige vestigingen van warenhuis Hudson’s Bay in Maastricht en Haarlem tot winkels en woningen.

11 Neoo (gestegen)
Neoo blijft bij zijn stiel, de binnenstedelijke ontwikkeling van winkels en mixed-use. Daarmee maakt de ontwikkelaar uit Amsterdam een flinke sprong op de ranglijst dit jaar. Het bedrijf van Sander van Oss en Eelco Nettinga (beiden ex-Multi) werkt daarbij voor eigen rekening en risico of gedelegeerd. Zo herontwikkelt Neoo voor Wereldhave winkelcentrum de Koperwiek in Capelle aan den IJssel (nu in fase 3) en het centrumwinkelgebied in Tilburg, waarmee in totaal 63.000 retailmeters zijn gemoeid. Ook is het ontwikkelbedrijf betrokken bij de bouw van Air in Rotterdam, de transformatie van de voormalige Hudson’s Bay in Rotterdam naar een mixed-use complex met onder meer 26.000 m² kantoren.

12 Over Engh Vastgoed (gestegen)
Gestage stijger onder de ontwikkelaars is Over Engh Vastgoed. Oprichter en eigenaar Misja Bakker legt zich sinds de oprichting in 2014 toe op (her)ontwikkeling van logistiek en industrieel vastgoed. De ontwikkelaar leverde de afgelopen tijd onder meer twee distributiecentra op, op Distripark Dordrecht voor huurder Crocs Europe (47.000 m²) en op Distripark Maasvlakte voor transportbedrijf HM Group (35.000 m²). Over Engh Vastgoed is dit jaar gestart met fase 1 en 2 van het KAN Logistics Park in het Gelderse Bemmel, in samenwerking met Frasers Property Industrial. Eind dit jaar start de bouw van een XXL-distributiecentrum in het Zeeuwse Hulst met ruim 105.000 m² bedrijfsruimte.

13 Panattoni (gestegen)
Een flinke klim maakt dit jaar ook ontwikkelaar Panattoni, een grote partij in Europa voor industrieel vastgoed en sterk aanwezig in Midden-Europa. Sinds december 2019 heeft de ontwikkelaar een vestiging in Nederland, onder leiding van Jeroen Gerritsen. Opgeleverd wordt dit jaar onder meer een distributiecentrum van 21.500 m² op DocksNLD in ’s-Heerenberg, in het grensgebied met Duitsland. Ook in Limburg ziet Gerritsen toekomst, door de strategische ligging. In aanbouw zijn daar verschillende distributiecentra: in Heerlen, Roermond en Wessem. Heerlen spant de kroon met ongeveer 68.500 m² bedrijfsruimte en 1700 kantoormeters. Tegenover dit distributiecentrum kocht Panattoni begin dit jaar nog een tweede ontwikkellocatie.

14 Delta Development (gestegen)
Ceo Coert Zachariasse van Delta Development zet sterk in op duurzaamheid bij de ontwikkeling van vooral logistiek vastgoed, wat zich onder meer vertaalt in modulaire, demontabele gebouwen. Op verschillende locaties is Delta Development bezig met de ontwikkeling van het concept CitySwitch, kleine distributiecentra die gericht zijn op last-mile distributie. Zo verrijzen in Groningen en Almere dergelijke distributiecentra. Op de rol staan daarnaast CitySwitch-locaties in Heerlen, Tilburg en Rotterdam. Logistiek is naar de stellige overtuiging van Zachariasse de meest crisisbestendige vastgoedcategorie.

15 Flow Development (gestegen)
Flow Development is sinds 2013 actief in de Nederlandse kantoren- en woningmarkt, vooral in Amsterdam. Groot project is de herontwikkeling in opdracht van vermogensbeheerder Blackstone van Tripolis-Park langs de A10 aan de Amsterdamse Zuidas, voor huurder Uber en De Brauw Blackstone Westbroek. In totaal gaat het om 60.800 m² kantoorruimte. Ook aan de Zuidas bevindt zich het Strawinskyhuis, een ontwikkeling van Flow die naar verwachting in het eerste kwartaal van komend jaar gereed komt. Hoofdhuurder wordt DLA Piper Advocaten. Twee mixed-use complexen die Flow ontwikkelt, zijn Plesman Plaza, waarbij het gaat om vijf gebouwen in Amsterdam-West, en Lovely Rita in Amsterdam Sloterdijk.

16 FiMek Estate (gestegen)
Een sprong in de ranglijst maakt dit jaar ontwikkelaar FiMek Estate uit Zaltbommel, in 2005 opgericht door Han Fijen en Joost Mekking, die de organisatie nog steeds leiden. FiMek ontwikkelt kantoren, retail en woningen, met een belangrijke rol voor binnenstedelijke herontwikkeling. Opvallende projecten zijn de voormalige vestigingen van Hudson’s Bay in Amstelveen en (samen met 3W) Maastricht en van V&D in Zeist, waarvan de herontwikkeling dit jaar is gestart. Ander voorbeeld is het Amsterdamse Koningsplein, waar in opdracht van ASR Dutch Prime Retail Fund en in samenwerking met Top Vastgoed een aantal monumentale panden wordt herontwikkeld tot retail (5000 m²) en woningen (4500 m²). De nieuwe H&M-formule Arket is de eerste huurder.

17 Certitudo Capital (gestegen)
Ook een mooie stijging boekt ontwikkelende investeerder en vastgoedbelegger Certitudo Capital. Het familiebedrijf uit Den Bosch richt zich vooral op binnenstedelijke gebieden. Oprichter is Peter Kuiten, en hij voert de directie samen met Niels de Bruijn en dochter Tessa Kuiten. In samenwerking met de gemeente Amsterdam heeft Certitudo Capital kantoorgebouw Amstel Next ontwikkeld (9800 m²) in de nieuwe stadswijk Amstel III in Amsterdam-Zuidoost. Het kantoorgebouw wordt momenteel gebouwd en wordt in Q2 2023 opgeleverd. Verder start Certitudo onder meer met de transformatie van het Hertzberger Park in Apeldoorn, onder Apeldoorners bekend als het Centraal Beheer-gebouw of de ‘apenrots’. Het monumentale gebouw zal een centrale plek innemen in een nieuw mixed-use gebied.

18 Prologis (gestegen)
Het aan Wall Street genoteerde Prologis is een actieve speler op de Nederlandse logistieke markt. Sander Breugelmans is verantwoordelijk voor alle activiteiten in de Benelux, Duitsland en Scandinavië. Ook in 2022 was de logistiek ontwikkelaar actief. Zo ontwikkelt het bedrijf op Prologis Park Eindhoven op GDC-Noord een distributiecentrum (DC4) van bijna 27.000 m². Verder bouwt Prologis onder meer distributiecentra op bedrijventerrein Haven Acht in Waalwijk, op Vossenberg West II in Tilburg en op Trade Port Noord in Venlo. Met een metrage van 48.400 gaat die laatste ontwikkeling dit jaar aan kop bij Prologis.

19 Ten Brinke Vastgoedontwikkeling (gedaald)
Ten Brinke is als ontwikkelend bouwbedrijf actief in meerdere landen, met een accent op Duitsland. Onderdeel is Ten Brinke Vastgoedontwikkeling, dat onder leiding van Edwin ten Brinke de Nederlandse markt bedient. De ontwikkelaar is breed actief met gebiedsontwikkelingen, kantoorpanden, retail, horecapanden, woningen en logistiek. Onder handen is onder meer Food Village Duiven op Seingraaf, een van de grootste PDV/GDV-locaties in Nederland. Op een perceel van 18.000 m² ontwikkelt Ten Brinke daar acht panden die met horeca en leisure worden ingevuld. Daarnaast is Ten Brinke dit jaar gestart met de ontwikkeling van een distributiecentrum aan de Rigastraat in Deventer (38.000 m²) voor groothandel Wasco.

20 HVBM Vastgoed (gedaald)
Het Tilburgse HVBM Vastgoed is gespecialiseerd in bedrijfspanden en logistiek vastgoed. De ontwikkelaar is gelieerd aan Berghege Heerkens Bouwgroep en wordt geleid door eigenaar Adriaan Molenschot. HVBM Vastgoed ontwikkelt voor supermarktketen Jumbo tien thuisbezorghubs op verschillende plekken in Nederland. Deze City Hubs zijn gelegen op centrale bedrijfslocaties. Eentje is dit jaar opgeleverd in Bergen op Zoom en drie andere komen dit jaar volgens planning gereed in Vlaardingen, Emmen en Roermond. Ook onder handen is een distributiecentrum voor Plus Supermarkten in Deventer van 77.200 m².

21 Impact Vastgoed (gedaald)
Impact Vastgoed is opgericht door Philip van der Ent (commercieel directeur) en Marco Praagman (technisch directeur). De ontwikkelaar uit Rotterdam legt zich toe op logistieke projecten en woningbouw. Dit jaar zijn twee distributiecentra voor online supermarkt Picnic opgeleverd. Dat zijn Nieuw Reijerwaard op bedrijventerrein Dutch Fresh Port in het Zuid-Hollandse Ridderkerk (45.000 m²) en een DC op bedrijventerrein Hessenpoort in Zwolle. Picnic realiseert vervolgens zelf de mechanisatie en robotisering in de gebouwen.

22 Being Development (gedaald)
Het ontwikkelbedrijf van oprichters Sebastiaan van Dam en Dirk Dekker heeft de ambitie een bijdrage te leveren aan duurzame stedelijke gebieden. Being is betrokken bij diverse projecten in de hoofdstad. Zo is het bedrijf dit jaar bezig met de bouw van Mediavaert voor DPG Media, een hybride houten hoofdkantoor van ongeveer 44.000 m² in Amstel Business Park Zuid. Opgeleverd is dit jaar onder meer bedrijfsverzamelgebouw The Joan (24.000 m²) aan de Joan Muyskensweg in Amsterdam. In Amsterdam-Noord kwamen de twee kantoorgebouwen Max & Moore gereed. Het is de eerste fase van een grotere herontwikkeling van een verouderd bedrijventerrein aan de Asterweg in de wijk Buiksloterham.

23 Goodman (gestegen)
Goodman is een Australische vastgoedgroep, genoteerd aan de beurs van Sydney. Het bedrijf is gespecialiseerd in logistiek vastgoed en actief in heel Europa. Twee distributiecentra leverde de ontwikkelaar dit jaar in Nederland op, één op bedrijventerrein Vijf Eiken in Oosterhout (Noord-Brabant) van 75.000 m² en één in Maarssen (26.000 m²). Dit jaar werd bovendien de grootste zonnepaneleninstallatie op een Nederlands distributiecentrum in gebruik genomen, op het dak van het Alblasserdam Logistics Centre van Goodman. De installatie is met 33.300 m² zo’n vijf voetbalvelden groot en heeft een capaciteit van 7 MWp. De komende jaren zet Goodman, aangevoerd door country manager Lien Standaert, in op meerlaagse logistieke gebouwen in de Randstad.

24 VolkerWessels Logistics Development (gedaald)
Van de VolkerWessels-ondernemingen houden vooral SDK Vastgoed, G&S Vastgoed, VolkerWessels Vastgoed en VolkerWessels Logistics zich bezig met de ontwikkeling van commercieel vastgoed. Logistics ontwikkelt onder meer logistiek gebouw Hello World op Schiphol Trade Park in Hoofddorp (47.000 m²), en doet dat samen met Delta Development. Opgeleverd wordt dit jaar een nieuw distributiecentrum in het Gelderse stadje Huissen (25.000 m²), waarvoor een huurovereenkomst is gesloten met Hoevers Logistiek. Ook gereed kwam DC Waalwijk II op bedrijventerrein Haven voor badkamer- en sanitairspecialist Coram Group.

25 Boelens de Gruyter (gestegen)
Het bedrijf onder leiding van Harm Boelens en Maarten de Gruyter levert dit jaar onder meer 180 hotelkamers op in Galeries Modernes in Rotterdam (samen met M&G). Ook hebben Boelens de Gruyter en Round Hill Capital een overeenkomst gesloten met BAM Wonen voor de realisatie van Berghaus in Amsterdam-West. Dit pand uit 1964 is volledig gesloopt, en wordt nu duurzaam in de oorspronkelijke stijl herbouwd. Het voormalige kantoorgebouw wordt herontwikkeld tot een gecombineerd kantoor-, woon- en werkconcept, dat naar verwachting in januari 2025 wordt opgeleverd.

26 BPD (gestegen)
Een flinke stijging maakt BPD dit jaar met commerciële ontwikkelingen. Dat is te danken aan de oplevering van 63.500 m² kantoorruimte en 1500 m² commerciële ruimte op het Oosterdokseiland (ODE), met als blikvanger het internationale hoofdkantoor van Booking.com. Verder heeft de ontwikkelaar uit Amsterdam geen substantiële commerciële projecten onder handen, alleen in de plinten van woningprojecten. Van oudsher is BPD, onder leiding van ceo Walter de Boer en algemeen directeur Harm Janssen, vooral actief op de woningmarkt, als onderdeel van gebiedsontwikkeling in Nederland en Duitsland. Opgeteld heeft BPD in beide landen 20 kantoren; het Duitse hoofdkantoor staat in Frankfurt.

27 Vorm Ontwikkeling (gestegen)
Vooral veel kantorenmeters in Amsterdam ontwikkelde Vorm in 2022. Zo leverde de in Rotterdam gevestigde ontwikkelaar dit jaar ruim 3200 m² kantoorruimte op in Overhoeks en ruim 1300 m² in woongebouw Sluishuis op het IJburger Steigereiland. Onder handen is onder meer woonwerkcomplex De Puls aan de Zuidas, met 37.600 m² aan kantoren en ruim 5000 m² aan retail. Vorm werkt daarvoor samen met Edge. Ook op meerdere kavels op Oostenburg realiseert Vorm kantoorruimte. Hans Meurs is ceo bij Vorm, eigenaar Daan van der Vorm stapte afgelopen zomer op als bestuurder.

28 Segro (gestegen)
Ook de Nederlandse tak van de Britse logistieke ontwikkelaar Segro maakte dit jaar een behoorlijke opmars. Segro Netherlands wordt geleid door Eelco Ouwerkerk. In februari leverde de ontwikkelaar met Segro Logistics Centre Venray bijna 43.000 m² op voor logistiek dienstverlener Ceva Logistics. In de nazomer is de ontwikkelaar gestart op de locatie Segro Park Amsterdam Airport in Hoofddorp met een distributiecentrum van bijna 28.000 m² voor koeriersdienst DHL, en daarop volgt nog een pand van 13.500 m².

29 Segesta Exploitatie (gedaald)
De Segesta Groep uit Alkmaar is vooral actief in woningen, maar ontwikkelt daarnaast in de commerciële hoek ook bedrijfspanden, winkels en kantoren. Die zijn vaak onderdeel van transformatieprojecten. Zo is de ontwikkelende belegger dit jaar onder meer begonnen met de transformatie van een winkelcentrum aan de Oude Nering in Drachten naar onder meer ruim 2700 retailmeters. Directeur Alex Huges voert de leiding over het bedrijf.

30 E.CP (Epicurus en Centrum Projecten) (gestegen)
De Hilversumse ontwikkelaar E.CP is voortgekomen uit Epicurus en Centrum Projecten. Deze partijen werken sinds 2016 samen, onder leiding van Bernard van der Schans en Marco van der Schoor. Als gebiedsontwikkelaar richt E.CP zich op de transformatie van locaties in centra van dorpen en steden. Het gaat meestal om combinaties van retail, leisure, woningen en parkeren, met als specialisatie bioscopen en horeca. Zo is dit jaar de herontwikkeling gestart van winkelcentrum de Gooische Brink in Hilversum, met in de planning 11.000 m² retail en 5000 m² kantoren. Bij de transformatie van het winkelcentrum op het Europaplein in Heemskerk maakt een deel van de lege winkels plaats voor een Lidl en een parkeergarage.

31 MWPO (gestegen)
MWPO wordt aangevoerd door Kristiaan Kapelle en Maurice Delpeut, en heeft vestigingen in Groningen en Den Bosch. In het noorden en in Brabant zijn ook de ontwikkelingen te vinden die het bedrijf onder handen heeft, zoals de transformatie van de oude V&D-vestiging op de Groningse Grote Markt tot Het Groot Handelshuis. Daar komt ongeveer 11.000 m² aan kantoren, horeca, een vestiging van Jumbo en van La Place. Ook in Nijmegen gaat een voormalige V&D op de schop. Dat wordt Feniks, met een mix aan functies. Ander voorbeeld is het voormalige Groot Ziekengasthuis met bijbehorende gebouwen in Den Bosch. Daar ontwikkelt MWPO kantoren, woningen en ondersteunende functies, zoals horeca en een kinderdagverblijf.

32 Kroonenberg (gedaald)
Kroonenberg Groep uit Amsterdam is gespecialiseerd in binnenstedelijk vastgoed. In ontwikkeling is onder meer een kantoorgebouw naar ontwerp van OMA aan de Apollolaan in Amsterdam (7250 m²). Het vervangt het jaren ’80-kantoor van zakenbank JP Morgan. Diverse winkelpanden in de Amsterdamse binnenstad neemt Kroonenberg onder handen, onder meer op de Kalverstraat, de Nieuwendijk en de Raadhuisstraat. In Almere worden de Station Offices dit jaar opgeleverd, tot appartementen getransformeerde oude kantoren met onder meer 4500 retailmeters. Verder is Kroonenberg onder meer betrokken bij de herontwikkeling van voormalig warenhuis Lindershuis in Dordrecht (Lindershof) in Dordrecht en de bouw van bedrijfsruimte in winkelcentrum De Barones in Breda.

33 Provast (gedaald)
Het Haagse Provast is een binnenstedelijke ontwikkelaar. Het bedrijf is niet gelieerd aan een belegger of bouwer. Projecten worden niet in portefeuille gehouden, maar verkocht, waarmee weer nieuwe projecten worden gefinancierd. Dit jaar opgeleverd zijn onder meer het nieuwe Nederlandse kantoor van Galapagos op het Bio Science Park in Leiden van 18.000 m² en woontoren Grotius in Den Haag, met een parkeergarage en retail. In Amsterdam-Zuidoost ontwikkelt Provast een vergelijkbaar programma in het appartementencomplex Dreeftoren. Het bedrijf heeft een partnerstructuur waarbij nieuwe partners zich inkopen.

34 Edge Technologies (gedaald)
Edge Technologies, voorheen OVG, ontwikkelt samen met Vorm het multifunctionele complex De Puls aan de Zuidas, met als commerciële functies kantoren, retail en een grote bioscoop. In Maastricht is samen met 3W de bouw gestart van het nieuwe hoofdkantoor van DSM, een transformatie van de historische Ambachtsschool en de naastgelegen Euroscoop Cinema. Begin 2023 wordt Edge Stadium in het Olympisch Kwartier in Amsterdam opgeleverd, de herontwikkeling van het oude Forum-gebouw waarin voorheen Loyens & Loeff zijn hoofdkantoor had (ruim 29.000 m²). Edge wordt nog altijd aangevoerd door OVG-oprichter Coen van Oostrom en timmert ook internationaal aan de weg.

35 Rialto Vastgoedontwikkeling (gestegen)
Een stevige stijger dit jaar is Rialto Vastgoedontwikkeling, dat retail ontwikkelt, vaak in combinatie met woningen. Onder leiding van Kees Schipper en Rico van den Eijnde is de ontwikkelaar uit Vught onder meer actief in Zeeland, Limburg en Brabant. Zo is in Bergen op Zoom de herontwikkeling gestart van winkelcentrum Gageldonk tot winkels (5500 m²) en woningen en staat in winkelcentrum De Groote Wielen in Rosmalen dezelfde combinatie op stapel, met 7000 m² retail. Voorbeeld van een Zeeuws project is de ontwikkeling van een nieuwe vestiging van Lidl in Heinkenszand. In Maastricht leverde Rialto dit jaar 2300 retailmeters op in nieuwbouwwijk de Hoolhoes.

36 Kikx Development (gestegen)
Ontwikkelaar Kikx uit Rotterdam legt zich, onder leiding van Bart van Sliedregt, toe op zowel transformatie en herontwikkeling als nieuwbouw. Veel van die ontwikkelingen bevinden zich in Rotterdam en omstreken. Een lopend project in Zeeland is de revitalisering van een gedeelte van het centrum van Renesse, bekend als De Dreef. In dit gebied komen onder meer een supermarkt, parkeerplaatsen, retail en woningen. Kikx heeft verschillende projecten lopen die in de komende jaren worden opgeleverd.

37 AJ Red (nieuw)
AJRed is nieuw in de ranglijst van ontwikkelaars en staat voor Albada Jelgersma Real Estate Development. De ontwikkelaar werd in 2017 gestart door Gijs Albada Jelgersma. AJRed is onder meer actief in herontwikkeling en transformatie van kantoren. Een van de projecten is Universe Offices, de herontwikkeling van een voormalig KPN-kantoor in de Binckhorst in Den Haag, met een binnentuin en transparant atrium. Het gaat in totaal om 19.700 m² kantoorruimte. In Langerhuize Offices in Amstelveen verbouwt AJRed de entree en een kantoorverdieping van 3000 m².

38 Synchroon (gedaald)
Synchroon is een dochteronderneming van TBI Holdings en is gevestigd in Utrecht. De directie bestaat uit Hans Bootsma, Henri van Dam en Tobias Verhoeven. Opgeleverd dit jaar is creatieve ruimte en horeca in het voormalige NS-gebouw de Bovenbouwwerkplaats in de nieuwe Utrechtse stadswijk Wisselspoor. Daarnaast kwamen winkels en horeca gereed bij het woonproject Centrumplan Zevenbergen. De ontwikkelaar startte dit jaar met het Amsterdamse mixed use-gebouw Brisk in Amstel III, waar onder meer 3200 m² aan kantoorruimte staat gepland. Een grote ontwikkeling is verder 5Tracks, de transformatie van de spoorzone in Breda, waar onder meer 15.500 m² aan kantoorruimte zal verrijzen.

39 Hoorne Vastgoed (gestegen)
Familiebedrijf Hoorne Vastgoed uit Uitgeest legt zich, naast woningen, voornamelijk toe op de ontwikkeling van supermarkten. Niet verwonderlijk, want het bedrijf is van origine de vastgoedtak van supermarktketen Vomar Voordeelmarkt. Sinds 2009 is Hoorne een zelfstandig bedrijf, sinds vorig jaar aangevoerd door algemeen directeur Paul van der Eng. Het werkgebied is Noord-Holland, Flevoland, Zuid-Holland en een deel van Utrecht. Ontwikkelprojecten zijn Vomar-supermarkten in onder meer Almere Haven, Heemstede en in de nieuwe wijk De Draai in Heerhugowaard. In Alkmaar leverde Hoorne afgelopen zomer een distributiecentrum op (ruim 14.000 m²).

40 Klok Groep (gestegen)
Naast woningontwikkeling heeft Klok Groep een bijzonder specialisme in de commerciële hoek: de transformatie van bankgebouwen. Daarmee maakt de Nijmeegse ontwikkelaar een flinke sprong in de ontwikkelaarsranglijst dit jaar. Drie vestigingen van ABN Amro (in Velp, Den Haag en Amersfoort) en drie van ING (Vlaardingen, Amsterdam Oostpoort en Ede) nam Klok dit jaar onder handen. Verduurzaming staat bij de herontwikkeling voorop en de oude bankfilialen veranderen in hippe serviceshops. Een heel ander project is de herontwikkeling van gemeentelijk monument De Vasim aan de Waal in Nijmegen, een vroegere spinnerij, met 12.000 m² aan commerciële ruimtes.

41 Van Wanrooij Projectontwikkeling (nieuw)
WalKwartier in Oss (nieuw) in de ranglijst van ontwikkelaars is dit jaar Van Wanrooij Projectontwikkeling uit Geffen (gemeente Oss). De directie bestaat uit John, Clemie en Joris Van Wanrooij. Het familiebedrijf ontwikkelt nieuwbouwwoningen in onder andere Noord-Brabant, Gelderland en Utrecht. Commercieel vastgoed komt daar soms ook bij kijken, bijvoorbeeld bij het nieuwe WalKwartier in het centrum van Oss. Op de locatie van de voormalige V&D komen appartementen en daaromheen ontwikkelt Van Wanrooij ruim 7500 m² aan winkels, horeca en een cultuurhuis. Volgens planning wordt het WalKwartier in 2024 geopend.

42 AM (gedaald)
Ontwikkelbedrijf AM van bouwer BAM is groot in woningontwikkeling, maar ontwikkelt ook commercieel vastgoed, aangevoerd door directeuren Gerhard Bolk en Raymond van Miltenburg. Onder handen is onder meer Crossover aan de Zuidas in Amsterdam, waar 11.000 kantorenmeters op stapel staan. Deze ontwikkeling is in samenwerking met Equity Estate. De transformatie van de voormalige Bijlmerbajes in Amsterdam is nog bezig, daar komen kantoren en winkels. In Rotterdam zijn dit jaar twee projecten opgeleverd: De Zalmhaven en deelplan Kopenhagen in Newport Nesselanden. In beide gevallen gaat het vooral om woningen, maar wordt daarnaast bedrijfsruimte toegevoegd en bij de Zalmhaven ook nog wat kantoormeters.

43 Explorius Vastgoedontwikkeling (gestegen)
Onder leiding van Bas Goossens ontwikkelt Explorius uit Rijssen (Overijssel) veel projecten in het oosten van het land, waaronder de transformatie van bijzondere gebouwen. Vaak worden dat woningen, maar dit jaar leverde het bedrijf bijvoorbeeld ook een bioscoop met vijf zalen op in het voormalige postkantoor in Enschede. Onder handen is de transformatie van het terrein van het voormalige Juliana Ziekenhuis in Apeldoorn. In een oud gemeentehuis in Haren (Groningen) komt naast woningen 2500 m² aan retail.

44 Red Company (gestegen)
Een flinke sprong in de ranglijst maakt dit jaar Red Company uit Rotterdam. De ontwikkelaar werd in 2015 opgericht door Niels Jansen en Nanne de Ru. Opgeleverd dit jaar is, in samenwerking met Being Development, de Bunkertoren in Eindhoven. Het brutalistische monument is getransformeerd tot een woontoren, inclusief ruim 3800 m² aan commerciële ruimte. Onder handen is de ontwikkeling van een kantoorgebouw voor farmaceut Johnson & Johnson op het Leiden Bio Science Park. Op stapel staan daar kantoren, een laboratoriumgebouw en een gemeenschappelijke tuin. In totaal is er ongeveer 11.300 m² mee gemoeid.

45 JP van Eesteren  (nieuw)
Bij twee ontwikkelingen was TBI-onderdeel JP van Eesteren uit Gouda dit jaar actief. Om te beginnen bij 5Tracks in Breda, een gezamenlijke ontwikkeling met Synchroon. In de herontwikkelde spoorzone komt een mix van functies (hotel, kantoren, wonen, park en voorzieningen), verdeeld over drie gebouwen in een groen park aan het spoor. Gepland staat daar onder meer 15.500 m² kantoorruimte. Daarnaast is het bedrijf betrokken bij Little C in Rotterdam, in samenwerking met zusje Era Contour. Little C bestaat uit 15 gebouwen met woningen en ongeveer 7000 m² aan werkruimte. Directievoorzitter van JP van Eesteren is Marco Peppel.

46 Heijmans (gestegen)
Vorig jaar viel Heijmans met zijn commerciële ontwikkelingen nog buiten de top-50. Dit keer zit de bouwer uit Rosmalen, sinds jaar en dag bestuurd door Ton Hillen, er net in. Het gaat vaak om woningontwikkelingen met een commercieel randje. Zo ontwikkelt Heijmans de nieuwe stadswijk New Brooklyn in Almere, waar naast woningen 1059 nieuwe retailmeters op stapel staan. Dit jaar leverde Heijmans de uitbreiding op van winkelcentrum Zuidplein in Rotterdam. Op de plek van een oud theater kwam daar 6400 m² aan retail. Dit project is onderdeel van het nieuwe Rotterdamse stadscentrum Hart van Zuid. Omdat Heijmans de gebiedsontwikkeling in Noordwest-Nederland wil opvoeren, opende het bedrijf afgelopen lente een nieuw eigen kantoor in Hoofddorp.

47 Waaijer Projectrealisatie (gedaald)
Waaijer Projectrealisatie (WPR) is gevestigd in Voorburg en wordt aangevoerd door oprichter Rob Waaijer. De ontwikkelaar is onder meer actief in binnenstedelijke herontwikkeling. Dit jaar ontwikkelde WPR in Berkel en Rodenrijs een supermarkt (2500 m²) en dagwinkels (3000 m²) in samenwerking met ABB Bouwgroep. In Voorburg verrees een supermarkt (Hoogvliet) als onderdeel van de nieuwe woonwijk Herentuyn in het Huygenskwartier. Supermarktketen Jumbo krijgt een nieuwe vestiging in Centrumplan Den Hoorn in het Zuid-Hollandse Midden-Delftland.

48 Green Real Estate (gedaald)
Naast woningontwikkeling neemt familiebedrijf Green Real Estate, sinds 2019 geleid door ceo Richard Dallinga, ook vaak retailontwikkelingen mee. Dat was dit jaar het geval in Vught, waar Green op het Marktveldplein ruim 6800 retailmeters ontwikkelde. Dit transformatieproject voorziet in een nieuw woon- en winkelcentrum in het oostelijk deel van het centrum. Ook ontwikkelde het bedrijf retailmeters in de Baronie in Alphen aan den Rijn, de tot woon-, werk- en winkellocatie getransformeerde chocoladefabriek waarin Green Real Estate zelf ook gevestigd is.

49 Verdion (nieuw)
Verdion is een pan-Europese ontwikkelaar in logistiek vastgoed en een nieuwkomer op de Nederlandse markt. Het hoofdkantoor is gevestigd in Londen, en daarnaast heeft het bedrijf vestigingen in Duitsland en Scandinavië. In Nederland leverde het bedrijf dit jaar een logistiek gebouw op van 8800 m² op industrieterrein Borchwerf I in Roosendaal. Huurder is opslag- en distributiebedrijf NTG Logistics. Voor nieuwe ontwikkelingen richt Verdion zich op brownfields, omdat daar de stikstofberekeningen al zijn gemaakt. Het bedrijf is in 2010 gestart door Michael Hughes, die nog altijd ceo is.

50 Koopmans Projecten (nieuw)
Nieuwe binnenkomer in de ontwikkelaarsranglijst is Koopmans Bouwgroep uit Enschede. In 1942 is Koopmans begonnen als klein familiebedrijf. Inmiddels is de ontwikkelende bouwer onderdeel van TBI Holdings en heeft het bedrijf meer dan 300 medewerkers. Directievoorzitter is Hans Smit, directeur is Melcher Groenendijk. In de ontwikkelportefeuille zitten veel woningen, maar ook is dit jaar 3350 m² aan kantoren opgeleverd. In aanbouw genomen werd volgens niet nader gespecificeerde opgaaf 800 m² aan kantoren.

51 Era Contour (nieuw)
Ook TBI-onderdeel Era Contour, geleid door Bianca Seekles, is primair een woningontwikkelaar en ontwikkelt daarnaast bij sommige projecten commerciële meters. Dit jaar kwam dat neer op 7300 m² in Little C in Rotterdam, waar samen met JP van Eesteren naast woningen ook werkplekken, ateliers en kleinschalige horeca zijn gerealiseerd. Ook opgeleverd dit jaar werden commerciële ruimten in de plint van de woonblokken van project The Hudsons in Rotterdam. Ruimte voor kleine metrages is er daarnaast in het houten woongebouw Sawa aan de Maas, waar Era meters voor horeca en een maatschappelijke voorziening ontwikkelt, en in de wijk Nieuw Kralingen in Rotterdam.

Deze lijst wijkt iets af van die in het magazine, omdat Boelens de Gruyter (plek 25) ontbrak in de oorspronkelijke lijst.