Top-50 Ontwikkelaars: Wie staat waar?

1 – Borghese/COD (gelijk gebleven)
Voor het derde jaar op rij voert Borghese/COD de ranglijst van ontwikkelaars aan. Borghese/COD is een samenwerking tussen de vastgoedfamilies Van Veggel en Pleijsier. Borghese en Timeless Investments hebben beide een belang van 50% in de Amsterdamse ontwikkelaar COD. De familie Pleijsier is 100% eigenaar van Borghese Real Estate en heeft een aparte tak voor logistieke ontwikkelingen, Borghese Logistics. Rutger Jan van Broekhoven is directeur ontwikkeling van Borghese Logistics en Henk Pleijsier van Borghese Real Estate. Randy van den Broek is directeur ontwikkeling van COD. Vanwege de samenhang tussen Borghese en COD delen beide bedrijven de backoffice en worden ze bestuurd door Enno Otten en Kees van der Linde. Timeless Investments is de family office van de familie Van Veggel.
Een van de projecten die Borghese dit jaar heeft opgeleverd is Lighthouse in Dordrecht, een distributiecentrum van ruim 25.000 m², met 3.000 kantoormeters. COD transformeert onder andere aan de Amsterdamse Wenckebachweg een oud kantoor naar een mix van functies, The Dialogue.

2 – Provast (gestegen)
Een flinke sprong maakt Provast, in handen van vijf partners. De Haagse binnenstedelijke ontwikkelaar is dit jaar onder meer actief in Amsterdam, Den Haag, Rotterdam en Leiden. Zo is in Rotterdam gestart met de herontwikkeling van het oude ABN Amro-gebouw aan de Coolsingel, waar 25.000 kantoormeters op stapel staan en wat retail (1.500 m²). Dat wordt komend jaar opgeleverd, net als life sciences-gebouw Batavia op Bio Science Park in Leiden. In Amsterdam-Noord is Provast dit jaar gestart met de herontwikkeling van het Draka-fabrieksterrein aan de Hamerstraat. Op de planning staan 30.000 m² retail, 15.000 m² kantoren en 120.000 m² aan woningen, plus de nodige parkeerruimte.

3 – TBI Holdings (gestegen)
Onder TBI Holdings – dit jaar nog aangevoerd door Bart van Breukelen – vallen verschillende ontwikkelaars, waarvan er vorig jaar vier separaat in de ranglijst stonden: ERA Contour, Synchroon, JP van Eesteren en Koopmans. Onder de projecten onder meer veel scholen. Zo zijn dit jaar de scholen Het Element in Amersfoort (11.000 m²) en het Coenecoop College in Waddinxveen (7.400 m²) nieuw opgeleverd. Synchroon en JP van Eesteren ontwikkelden 5Tracks, onderdeel van de transformatie van de Bredase spoorzone. Dit mixed use-project met een hotel, kantoren, woningen, retail en een parkeergarage telt op tot ruim 51.000 m². Afgerond dit jaar werd de herontwikkeling van de monumentale Chassé-kazerne tot Breda Botanique, met een mix van stedelijke functies.

4 – Neoo (gestegen)
Ook een plek in de top-5 verovert dit jaar Neoo, gespecialiseerd in binnenstedelijke ontwikkeling van mixed-use projecten. Zo transformeert Neoo samen met enkele andere partijen het voormalige gebouw van Hudson’s Bay in het hart van Rotterdam tot een multifunctioneel gebouw met kantoren, winkels en horeca (opgeteld bijna 39.000 m²). In Dordrecht en Hoofddorp kwamen dit jaar gerenoveerde winkelcentra voor Wereldhave gereed: respectievelijk Sterrenburg en Vier Meren werden opgewaardeerd tot full service centers. In Amsterdam is de ontwikkelaar dit jaar gestart met Amstel Vista. Daar verrijzen op een parkeergarage drie gebouwen met een mix van kantoren en wonen, van in totaal ruim 42.000 m².

5 – Intospace (gestegen)
Intospace uit Den Bosch noteert ook een top 5-positie dit jaar. De ontwikkelaar, aangevoerd door Tim Beckmann en voorheen onderdeel van investeringsmaatschappij Somerset Capital Partners, legt zich toe op logistiek vastgoed. Sindsdien houdt en beheert het bedrijf het ontwikkelde vastgoed zelf. Een groot herontwikkelingsproject werd dit jaar gestart aan de Havenweg in het Limburgse Echt, waar meer dan 116.000 m² aan logistiek met bijbehorende kantoorruimte verrijst. Aan de Amsterdamse Baan in Badhoevedorp begon de bouw van ruim 71.000 m² aan stadslogistiek. Een van de ontwikkelingen die Intospace dit jaar opleverde bevindt zich aan de Rivierweg in het Gelderse Duiven, met ruim 56.000 m² aan nieuw logistiek vastgoed.

6 – Flow Real Estate (gestegen)
Flow Real Estate behoort dit jaar tot de grootste tien. De ontwikkelaar is ook precies tien jaar actief in de Nederlandse kantoren- en woningmarkt, vooral in Amsterdam. Groot project is Tripolis-Park langs de A10 aan de Amsterdamse Zuidas, in opdracht van vermogensbeheerder Blackstone en grotendeels eerder dit jaar opgeleverd. Het gaat om een combinatie van nieuwbouw, transformatie en renovatie met in totaal 68.000 m² aan kantoren, woningen en horeca. Ook aan de Zuidas opende het getransformeerde Strawinskyhuis zijn deuren, met ruim 13.000 aan kantoorruimte en DLA Piper als hoofdhuurder. Aan de Entree in Zuidoost leverde Flow dit jaar B-Vital op, een herontwikkeld duurzaam kantoorgebouw van ruim 22.000 m².

7 – AM (BAM) (gestegen)
Een stevige stijging dit jaar voor AM, aangevoerd door Ronald Huikeshoven, met in de directie Gerhard Bolk en Raymond van Miltenburg. Het ontwikkelbedrijf van BAM is groot in woningen, maar ontwikkelt ook commercieel vastgoed. Zo startte AM dit jaar met grootschalige bedrijfsruimte op Schiphol Trade Park: 150.000 m² plus parkeerruimte staan daar op stapel. Nadat vorig jaar de transformatie van de Bijlmerbajes van start ging, volgden dit jaar de plannen voor gevangeniscomplex het Wolvenplein in Utrecht. Naast woningen komt daar een hotel. De nieuwe stadswijk Eleven Square in Amsterdam Zuidoost krijgt 40.000 kantoren- en 4.000 retailmeters, een hotel en parkeergelegenheid. Gereed komt dit jaar 1.800 m² retail in het Arnhemse wooncomplex Het Kadehuis.

8 – MRP (gedaald)
MRP (Meijer Realty Partners) is een ontwikkelaar en investeerder in nieuwbouwprojecten en transformaties, veelal in mixed-use binnenstedelijke gebiedsontwikkelingen. Dit jaar zijn opgeleverd AMST bij het Amstelstation (252 appartementen, waarvan 80% middenhuur en 6.000 m² commerciële ruimte) en The Hub (77 appartementen, 16 zorgwoningen, 3.200 m² commerciële units en het nieuwe Stadsloket) in Stadscentrum Osdorpplein. Ook is MRP gestart met de bouw van MIX Amsterdam (528 huurappartementen, 4.000 m² commerciële ruimte en kunst- en cultuurcentrum Het Verhalenhuis) en is het Cartesius-consortium gestart met de tweede fase (770 woningen en het CAB ‘de Huiskamer van de Wijk’ met 15.000 m² commerciële ruimte) van de gelijknamige gezonde en duurzame stadswijk in Utrecht.

9 – Heylen Warehouses (gedaald)
Solide in de top-10 staat de Belgische ontwikkelaar van logistiek Heylen Warehouses. Nederland is de belangrijkste markt. Heylen ontwikkelt onder meer in fasen bedrijvencampus Shipp 21 in Puttershoek, tussen de haven van Moerdijk en Rotterdam. Het gaat om forse metrages; zo omvat depot 2 bijna 109.000 m². Dit jaar werd een aantal units (ruim 30.000 m²) opgeleverd van T-Port Logistic Campus in Almelo, dat een van de grootste logistieke complexen van Nederland moet worden (in totaal 180.000 m²). Begin dit jaar leverde de Belgische ontwikkelaar een aantal units op van Logistic Mill 21 Campus op bedrijventerrein Kampershoek II in het Limburgse Weert, met een metrage van meer dan 76.000.

10 – Van Dijk Groep (VDG) (gedaald)
Bij familiebedrijf Van Dijk Groep (VDG) uit het Noord-Brabantse Gemert ligt de focus op bedrijfspanden en logistiek vastgoed. Zes logistieke locaties kwamen dit jaar gereed, onder meer aan de Grasbeemd en de Gerstdijk in Helmond (opgeteld 42.000 m²), aan de Mangaanstraat op bedrijventerrein de Stichtsekant en Fort de Gagel op de Lagekant in Almere (samen 20.000 m²). De grootste ontwikkeling verrees in het Limburgse Sevenum: een logistiek gebouw van bijna 70.000 m² aan de Jan Tinbergenstraat. Dit jaar is VDG gestart met de bouw van de eerste Nederlandse CLT-fabriek (cross laminated timber) voor Boerboom Houtbouw in het Noord-Brabantse Hapert. De bedrijfsruimte van ruim 24.000 m² wordt volgend jaar opgeleverd.

11 – WDP Development (gedaald)
De beursgenoteerde ontwikkelaar en belegger WDP Development (voluit Warehouses de Pauw, van origine Vlaams) is gespecialiseerd in logistiek vastgoed. Michiel Assink leidt WDP Nederland. De grootste ontwikkeling dit jaar was de uitbreiding van het gebouw van De Jong Verpakking in het Zuid-Hollandse De Lier met een meerlaags distributiecentrum (in totaal ruim 97.000 m²). Ook leverde WDP dit jaar heel wat logistieke meters op in Zwolle, op bedrijventerrein de Hessenpoort, zoals de uitbreiding van het logistieke centrum van Wehkamp aan de Pommerenstraat (ruim 33.000 m²) en een locatie voor het Amerikaanse bedrijf Abbott (18.000 m²). De herontwikkeling van het Spoorwegemplacement in Barendrecht tot distributiecentrum voor Albert Heijn (ruim 24.000 m²) was afgelopen voorjaar klaar.

12 – DHG (gedaald)
DHG, gevestigd aan de Maasboulevard in Schiedam, ontwikkelt logistiek vastgoed. Dit jaar besloot het bedrijf van David Hart zijn Smartlogs, zoals DHG zijn distributiecentra noemt, voortaan in portefeuille te houden in plaats van te verkopen. Een van de omvangrijkste Smartlogs wordt dit en volgend jaar opgeleverd op bedrijventerrein Kickersbloem III in Hellevoetsluis. Het gaat om 137.000 m², waarvan nu twee derde is verhuurd. Flinke ontwikkelingen zijn ook de dit jaar opgeleverde Smartlogs Rotterdam 8 en 9 van opgeteld 106.000 m², beide volledig verhuurd. Verder verrezen dit jaar wat kleinere Smartlogs in Zaandam en het Noord-Brabantse Klundert. Op die laatste locatie gaat het om logistiek voor ADR-goederen, dus gevaarlijke stoffen.

13 – Necron Group (nieuw)
Nieuwe binnenkomer in de ontwikkelaarsranglijst is Necron Group. Moederbedrijf Necron Group AG uit Zwitserland is een private vastgoedinvesteerder en -ontwikkelaar, die in meerdere Europese landen vastgoed voor logistiek, hospitality en healthcare ontwikkelt. Nederlandse oprichter en ceo is Gerard van Liempt. Afgelopen zomer heeft Necron distributiecentra opgeleverd op bedrijventerrein Hoeksche Waard in Heinenoord (ruim 13.500 m²) en Dordrecht (bijna 6.500 m²). Eerste palen werden in het voorjaar geslagen voor Flevokust DC in Lelystad Haven (bijna 80.000 m²) en Eemshaven Warehouse in het Groningse Eemshaven (ruim 66.500 m²), volgens eigen opgaaf het grootste warehouse van Noord-Nederland. Oplevering staat in de zomer van volgend jaar gepland.

14 – Panattoni Dutch Development (gedaald)
De van origine Amerikaanse ontwikkelaar Panattoni is gespecialiseerd in logistiek vastgoed en is sterk aanwezig in Midden-Europa. Vier jaar geleden opende de ontwikkelaar de Nederlandse vestiging, onder leiding van Jeroen Gerritsen. Begin dit jaar werden drie locaties opgeleverd van Park Venlo South, anders dan de naam doet vermoeden in de Limburgse gemeenten Heerlen, Roermond en Wessem. Opgeteld zijn zij goed voor bijna 140.000 logistieke meters. Dit jaar gingen nieuwe ontwikkelingen van start op onder meer duurzaam bedrijventerrein Eeserwold in Steenwijk van bijna 34.000 m² en in Almere op bedrijventerrein Stichtsekant van bijna 23.500 m². Beide locaties openen volgens planning in het derde kwartaal van 2023 de poort.

15 – Explorius (gestegen)
Stevige stijger Explorius uit Rijssen ontwikkelt veel projecten in het oosten van het land, waaronder de transformatie van bijzondere gebouwen. Meestal worden dat woningen, vaak in combinatie met maatschappelijke functies, kantoorruimte, retail en soms ook bedrijfsruimte. Zo lopen nu transformaties van onder meer een oud theater in Maarssen, een gevangenis in Arnhem, een gemeentehuis in Haren en een belastingkantoor in Apeldoorn. In die laatste stad leverde de ontwikkelaar dit jaar op de plek van het oude Julianaziekenhuis onder meer 21.000 m² zorgvoorzieningen op. Gestart werd dit jaar met nieuwbouw op de locatie van het oude Sint Jozef-verzorgingshuis in Deventer. Ook daar staan woningen en zorgvastgoed op stapel.

16 – Focus on Impact (gestegen)
Vorig jaar stonden de ontwikkelaars Impact en Focus nog apart in de ranglijst, dit jaar als Focus on Impact. In de zomer maakte investeerder Focus Real Estate uit Eindhoven de overname bekend van het Rotterdamse Impact. Het nieuwe bedrijf opereert vanuit beide locaties. Financieel directeur Arne Went van Impact werd managing director. Het accent van de combinatie ligt op wonen, zorg en logistiek. In de laatste categorie werden dit jaar onder meer locaties op bedrijventerrein Dutch Fresh Port in Ridderkerk (50.000 m²) en Hessenpoort in Zwolle (45.000 m²) opgeleverd. Aan de Plesmanweg in Den Haag verrees Plesmanduin, na transformatie van een voormalig KLM-kantoor tot een mix van hospitality en wonen.

17 – Delta Development (gedaald)
Delta Development uit Hoofddorp zet in op duurzame ontwikkeling van logistiek vastgoed in Nederland en Duitsland. De door ceo Coert Zachariasse aangevoerde ontwikkelaar werkt met modulaire, demontabele gebouwen en leaseconstructies om afval te verminderen. Het grootste distributiecentrum dat Delta dit jaar opleverde staat net over de Duitse grens: dat van spijkerbroekenproducent Levi’s in Dorsten (ruim 72.500 m²). In Nederland komen eind dit jaar twee locaties op bedrijventerrein Kickersbloem in Hellevoetsluis gereed, voor Rotterdam Logistics Park (opgeteld ruim 47.000 m²). Gestart is dit jaar onder meer de ontwikkeling van zogenoemde CitySwitch-locaties in Groningen, Almere en Heerlen. Het gaat om kleine distributiecentra die zijn gericht op last-mile distributie.

18 – Heembouw (gedaald)
Als ontwikkelaar, architect en bouwer realiseert Heembouw uit Roelofarendsveen onder meer logistiek. Dit jaar heeft de ontwikkelaar behoorlijk wat distributiecentra opgeleverd, met als grootste Ara Almelo op XL Businesspark Twente van bijna 23.500 m² voor de Duitse belegger Union Investment Real Estate (in samenwerking met Stellar Development). Op Business Park Osdorp in Amsterdam verrees het nieuwe stadsdistributiecentrum van brouwer Ab Inbev (11.000 m²) en in het Noord-Brabantse Cuijk een DC van bijna 34.000 m² voor Nabuurs Logistiek. Ook een aantal renovaties van hoofdkantoren kwam dit jaar gereed, zoals van woningcorporatie TBV Wonen in Tilburg, van supermarkt Lidl in Huizen en van Vink Installatiegroep in Roelofarendsveen.

19 – Garbe (nieuw)*
Garbe is in 2023 begonnen met de bouw van twee distributiecentra in Almere, een aan de Hameiweg (32.651 m²) en een aan de Hefbrugweg (23.900 m², een op maat gemaakt DC en hoofdkantoor voor Alfen). Het bedrijf onder leiding van Michiel Dubois en Maurits Smit is niet alleen actief in bedrijfsruimte, maar ontwikkelt bijvoorbeeld ook Ivy Amsterdam (157 woningen, waarvan 49 maatschappelijk, en een commerciële plint). Dit project was een van de genomineerden voor de Middenhuur Award 2023. Ook heeft Garbe in 2023 een mixed-use ontwikkeling opgeleverd in Alphen aan de Rijn en wordt er begin volgend jaar een opgeleverd in Nunspeet.

19 – 3W Real Estate (gedaald)
Gedelegeerd ontwikkelaar 3W Real Estate uit Maastricht richt zich onder leiding van directeur/aandeelhouder Jaco Meuwissen op de (her)ontwikkeling van leefgebieden. Twee fasen in de herontwikkeling van winkelcentrum Amsterdamse Poort in Amsterdam Zuidoost zijn dit jaar opgeleverd. Het gaat opgeteld om 9.000 m² aan horeca- en retailmeters. Zelf betrok 3W afgelopen zomer een kantoor in het getransformeerde Zandkasteel. Ook de herontwikkeling van winkelcentrum Brusselse Poort in Maastricht, waarbij 3W optreedt als projectmanager, kwam dit jaar gereed. In september ging de (nieuw)bouw van The Orchard in Rijswijk van start, de transformatie van winkelcentrum Bogaard naar een nieuw centrumgebied. 56.000 m² aan retail, horeca en woningen zal naar verwachting medio 2026 worden opgeleverd.

20 – Being (gestegen)
Een stijger in de ranglijst is het Amsterdamse Being. Het bedrijf van oprichters Sebastiaan van Dam (ceo) en Dirk Dekker focust op ontwikkelingen in stedelijke gebieden. Begin dit jaar leverde Being onder meer de monumentale Bunkertoren in Eindhoven op, ontwikkeld in samenwerking met RED Company. Het gaat om de transformatie van voormalig studentencentrum de Bunker plus een nieuwe woontoren, die samen onderdak bieden aan ruim 34.500 m² aan kantoorruimte, woningen en horeca. Paradepaardje Mediavaert voor krantenconcern DPG Media in Amsterdam-Duivendrecht (ruim 41.000 m² kantoorruimte) wordt volgens planning volgend jaar opgeleverd. Daar verrijst naar eigen zeggen het grootste hybride houten kantoorgebouw van Europa.

21 – Ten Brinke (gedaald)
Ontwikkelende bouwer Ten Brinke is naast Nederland ook actief in Duitsland, Griekenland en Spanje. Edwin ten Brinke is directeur van onderdeel Ten Brinke Vastgoedontwikkeling (TBVO). Het bedrijf ontwikkelt zowel logistiek als kantoren en retail. Dit jaar werd gestart met een XXL-distributiecentrum in Lelystad, bestaand uit twee bedrijfshallen, waarvan één deel werd opgeleverd (30.000 m²). Verder begon de oplevering van de Ringersfabriek in Alkmaar, een oude cacao- en chocoladefabriek die is getransformeerd naar woningen, horeca en kantoren. Aan de Oud Zaenden in Zaandam leverde Ten Brinke drie bedrijfsgebouwen op voor autoschadebedrijf Van Oudenaren (3.940 m²). Op de oude plek aan de Houthavenkade komt ruimte voor woningen.

22 – Dudok (gedaald)
Dudok Real Estate uit Dordrecht van Ewald Dudok ontwikkelt en belegt in onder meer logistiek vastgoed, bedrijfshuisvesting en monumentaal vastgoed. De ontwikkelaar is vooral actief in Rotterdam en omstreken. Zo werden aan de Rietschotten op bedrijventerrein Borchwerf II in Roosendaal dit voorjaar 24.000 logistieke meters opgeleverd. Daar staan er volgend jaar zomer nog eens 15.000 m² op stapel. Op het Distripark Alblasserdam I verrezen dit jaar bijna 37.000 logistieke meters van Dudok. In Schiedam startte de ontwikkelaar samen met Blauwhoed met de eerste fase van de transformatie van de voormalige Glasfabriek. Op het terrein komt een gemengd stadsgebied, met om te beginnen woningen, horeca en logistiek.

23 – Red Company (gestegen)
Een flinke sprong in de ontwikkelaarsranglijst is er dit jaar voor Red Company uit Rotterdam, in 2015 opgericht door Niels Jansen en Nanne de Ru. Onlangs startte de bouw van The BaanTower, een Rotterdamse woontoren met daarnaast kantoren, retail en horeca, met een totaal metrage van 37.400. Oplevering staat op de rol voor 2026. Deze zomer werd op het Leiden Bio Science Park het nieuwe kantoorgebouw van farmaceut Janssen (onderdeel van Johnson & Johnson) opgeleverd, van 13.500 m². In Eindhoven kwam begin dit jaar de transformatie van BunkerTower gereed, in samenwerking met Being. De monumentale Bunker werd gerenoveerd en daar bovenop verrees een woontoren.

24 – Reales Development (nieuw)
Een nieuwe notering is er voor Reales Development, gevestigd in Schiphol-Rijk. Marc Snijders is directeur. De ontwikkelaar legt zich toe op woningbouw en bedrijfsmatig vastgoed, verspreid over heel Nederland, en is gespecialiseerd in binnenstedelijke projecten. Zo ging dit jaar Upp Living in Alphen aan den Rijn in aanbouw met 18.300 m² aan vooral woningen en onder het complex een parkeergarage. Als onderdeel van het Cosunpark in Breda werd dit jaar de transformatie opgeleverd van een kantoor naar woningen (5.500 m²), de volgende fasen staan gepland voor 2025. Op bedrijventerrein Overdie in Alkmaar staan bedrijfsunits op stapel aan de Bestevaerstraat.

25 – HVBM Vastgoed (gedaald)
Het Tilburgse HVBM Vastgoed is gespecialiseerd in bedrijfspanden en logistiek vastgoed. Het bedrijf wordt aangevoerd door medeoprichter Adriaan Molenschot en is onderdeel van de Heerkens van Bavel Groep. Dit jaar heeft de ontwikkelaar diverse logistieke ontwikkelingen in aanbouw genomen, die volgend jaar worden opgeleverd, zoals een vers-distributiecentrum voor supermarktketen Plus op bedrijvenpark West in Deventer van 77.000 m². Ook DC Vianen op bedrijventerrein De Biezen is een forse logistieke ontwikkeling, inclusief kantoorruimte: daar staat ruim 42.000 m² op de planning. In het noorden is de Tilburgse ontwikkelaar ook actief. Zo verrijst in Drachten een distributiecentrum van 35.500 m² op bedrijventerrein De Haven.

26 – Zadelhoff Development (nieuw)
Nieuw in de lijst en in de markt is de ontwikkelpoot van Zadelhoff, in de nazomer van 2022 gestart. De ontwikkelaar richt zich onder leiding van Martine Gründemann op kantoren, bedrijfsruimte en woningen in Amsterdam en omstreken. Opgeleverd werd dit jaar 25.000 m² aan woningen, kantoren en parkeerruimte in het getransformeerde Zandkasteel in Amsterdam Zuidoost, in samenwerking met Wonam. Ook kwam de nieuwe kantoortoren Orato Offices aan de Wenckebachweg in Amsterdam gereed (14.500 m²). Net als de bedrijfsruimte in Slotervaart Centrum voor Zorg, de transformatie van het voormalige ziekenhuis (47.000 m²). Voor volgend jaar staat daar de dakopbouw van twee verdiepingen met kantoorruimte op de agenda.

27 – Over Engh Vastgoed (gedaald)
Over Engh Vastgoed uit Rotterdam is gespecialiseerd in de (her)ontwikkeling van logistiek en industrieel vastgoed. Met Misja Bakker aan het roer begon de ontwikkelaar begin dit jaar aan de bouw van XXL-distributiecentrum in het Zeeuwse Hulst, Park 34 Crossings op bedrijventerrein Hogeweg, voor belegger EQT Exeter. Naar verwachting wordt halverwege maart volgend jaar de eerste fase (66.500 m²) opgeleverd, in juni volgt fase twee (ruim 51.000 m²). Afgelopen zomer kwam de eerste fase van KAN Logistics Park op bedrijventerrein Pannenhuis in Bemmel (33.300 m²) gereed, een brownfield-ontwikkeling met vier magazijnen. De tweede fase volgt naar voorzien eind volgend jaar.

28 – CTP (nieuw)
Nieuwe binnenkomer is het beursgenoteerde CTP, ontwikkelaar, eigenaar en beheerder van industrieel en logistiek vastgoed. Het bedrijf van oprichter en ceo Rémon Vos heeft vestigingen in Centraal- en Oost-Europa en kwam deze zomer in het nieuws met de opening van een kantoor in Hongkong. Zo wil CTP voldoen aan de groeiende vraag van Aziatische klanten naar extra Europese productiecapaciteit. Meer dan 120.000 m² leverde de ontwikkelaar dit jaar in Nederland op: het in 2021 van Wim Beelen overgenomen CTPark Amsterdam City, met last-mile logistieke oplossingen. Onderdeel is 10.400 m² aan kantoorruimte.

29 – Prologis (gedaald)
De in New York genoteerde ontwikkelaar Prologis is actief op de Nederlandse logistieke markt. Country manager Benelux is sinds begin dit jaar Jessica Pilkes. Dit jaar is gestart met de ontwikkeling van DC4 Breda op bedrijventerrein Treeport in Rijsbergen, ruim 47.000 m². Dit voorjaar was een nieuw distributiecentrum in Waalwijk klaar, met een metrage van bijna 38.000. DC4 in Eindhoven volgde afgelopen zomer (28.000 m²). Het pand, gebouwd op een voormalige vuilstortplaats, streek als eerste een zero carbon-certificaat op van het International Living Future Institute. Op Fokker Logistics Park in Oude Meer bij Schiphol verrees begin dit jaar het nieuwe Fokker Park DC3 van 10.300 m².

30 – Fimek Estate (gedaald)
Fimek Estate uit Zaltbommel, genoemd naar oprichters Han Fijen en Joost Mekking, (her)ontwikkelt binnenstedelijk vastgoed. Dat wordt vaak een mix van wonen, werken en winkelen. Zo neemt de ontwikkelaar voor belegger ASR verschillende winkelpanden aan de Lijnbaan in Rotterdam onder handen, in totaal 3.600 m². In Breda startte de revitalisatie van winkelcentrum Hoge Vucht (16.000 m²) en in Maastricht begon Fimek met de transformatie van het voormalige Hudson’s Bay-pand (15.000 winkelmeters). Opgeleverd dit jaar werden onder meer de renovatie en uitbreiding van enkele monumentale panden aan het Amsterdamse Koningsplein tot winkels en woningen.

31 – Vorm Ontwikkeling (gedaald)
Vorm Ontwikkeling is vooral actief in Amsterdam, Den Haag en Rotterdam. Gebiedsontwikkeling Oostenburg in Amsterdam is in volle gang. Dit jaar werden daar enkele gebouwen opgeleverd, waaronder 2.000 m² aan kantoren en retail voor belegger Syntrus Achmea en 3.300 m² retail en horeca in de oude Werkspoorhal. In de nieuwe stadswijk Stadswerf Oostenburg kwamen bijna 3.000 kantorenmeters gereed. In Overhoeks werd ook weer nieuwe winkelruimte opgeleverd. Opvallend project in Den Haag is de herontwikkeling van het voormalige ministerie van Sociale Zaken naast station Laan van NOI, Soza. Daar zijn onder meer 24.000 kantorenmeters gepland. Hans Meurs is ceo, eigenaar Daan van der Vorm stapte vorig jaar op als bestuurder.

32 – MWPO (gedaald)
MWPO, geleid door Kristiaan Kapelle en Maurice Delpeut, is gevestigd in Groningen en Den Bosch. Dit jaar leverde de ontwikkelaar projecten op in de noordelijke provincies. In de stad Groningen kwam onder meer de transformatie van de voormalige V&D-vestiging aan de Grote Markt gereed, Het Groot Handelshuis, met 14.500 m² aan kantoren en retail. Ook in Groningen verrees woongebouw Mercado, met een overdekte versmarkt. In Nijmegen startte MWPO dit jaar met mixed-use gebied Boterfabriek Batava, een transformatie van de oude margarinefabriek plus nieuwbouw (bijna 12.500 m²). Dit jaar begon ook de sloop en nieuwbouw van het oude Hotel Terminus in het centrum van Den Bosch tot Hotel T.

33 – Peak Development (nieuw)
Ook actief in binnenstedelijke herontwikkeling en transformatie is Peak Development, nieuw in de ranglijst van ontwikkelaars. De Amsterdamse ontwikkelaar wordt aangestuurd door Dennis van Westerop en Jaap van der Wijst. Peak is onder meer betrokken bij de ontwikkeling van Galaxy Tower, onderdeel van de transformatie van het Beurskwartier in Utrecht. De oplevering was gepland voor dit jaar, maar komt in de knel door problemen met aannemer Ballast Nedam. In het gebouw komt een hotel van de keten Amrâth met 250 hotelkamers (15.700 m²) en 317 woningen (30.000 m²) plus parkeerruimte (bijna 9.500 m²).

34 – Green Real Estate (gestegen)
Flink gestegen in de ranglijst is Green Real Estate uit Alphen aan den Rijn, van de familie Zeeman en geleid door ceo Richard Dallinga. De ontwikkelaar en investeerder combineert woningontwikkelingen vaak met retail. Een voorbeeld is het nieuwe woon- en winkelgebied Marktveldplein in Vught (in totaal 14.300 m²), een vervanging van de verouderde Marktveldpassage. De eerste fase is dit jaar opgeleverd. In Ede kwam op een voormalig kazerneterrein het mixed-use gebied World Food Center gereed (23.400 m²), ontwikkeld samen met Van Wijnen en BPD. Een kantoorontwikkeling die Green dit jaar opleverde is de Drommedaris aan de Europalaan in Utrecht (ruim 4.000 m²).

35 – Stellar Development (nieuw)
De Amsterdamse ontwikkelaar van logistiek vastgoed Stellar Development komt nieuw binnen in de ontwikkelaarsranglijst. Drie jaar geleden werd het bedrijf opgericht door Patrick Maes. Samen met Heembouw uit Roelofarendsveen leverde Stellar dit jaar twee logistieke panden op. In het eerste kwartaal was dat distributiecentrum Hydra op industrieterrein Lage Weide in Utrecht van 11.600 m². In het derde kwartaal kwam distributiecentrum Ara Almelo (23.500 m²) op XL Business Park Twente in Almelo gereed. Beide ontwikkelingen zijn gekocht door de Duitse vastgoedbelegger Union Investment Real Estate.

36 – Kroonenberg (gedaald)
Kroonenberg Groep van Lesley Bamberger is gespecialiseerd in binnenstedelijk vastgoed. De meeste ontwikkelingen spelen zich af in Amsterdam, zoals winkelpanden in de Kalverstraat, Nieuwezijds Voorburgwal, de Raadhuisstraat en de Nieuwendijk. Daar werd dit jaar na transformatie in totaal ruim 5.000 m² kantoorruimte opgeleverd plus ruim 5.500 winkelmeters, vooral op de Nieuwendijk. Op Apollolaan 171 in Amsterdam-Zuid kwam het door OMA ontworpen kantoorgebouw gereed (7.250 m² plus parkeerruimte). Ook actief is Kroonenberg bijvoorbeeld in Almere, waar dit jaar gestart werd met de sloop/nieuwbouw van enkele panden bij het station, voor winkelen en wonen. In Rotterdam begon de renovatie van een Hema-pand in winkelcentrum Zuidplein.

37 – Maarsen Groep (nieuw)
Familiebedrijf Maarsen Groep, met Monique Maarsen voorop, investeert in en ontwikkelt kantoren en appartementengebouwen met commerciële plinten. Het accent ligt op Amsterdam en Amstelveen. Aan de Postjesweg in Amsterdam Nieuw-West kwam de eerste van de twee geplande woontorens met commerciële functies gereed, na sloop van een oud kantoorpand. Opgeleverd werd Fortitudo, met ruim 5.100 m² aan wonen en retail. De tweede toren Caritas van in totaal 11.400 m² staat voor volgend jaar op de agenda. Ook in Amsterdam gaat eind dit jaar Dear North aan de Distelweg in aanbouw. Daar verrijst bijna 18.000 m² aan wonen, kantoren en parkeerruimte.

38 – Hoorne Vastgoed (gelijk gebleven)
Hoorne Vastgoed richt zich, naast woningen, vooral op de ontwikkeling van supermarkten. Het bedrijf is van origine de vastgoedtak van supermarktketen Vomar. Aangevoerd door algemeen directeur Paul van der Eng is Hoorne actief in Noord-Holland, Flevoland, Zuid-Holland en een deel van Utrecht. Nieuwe (en deels herontwikkelde) winkelmeters kwamen dit jaar onder meer gereed in Winkelhart Niedorp in Hollands Kroon (bijna 7.000 m²). Ook in Bunschoten, Hoofddorp en Maarssen leverde Hoorne retailmeters op (opgeteld ruim 5.000 m²). Op bedrijventerrein De Etalage in Alkmaar startte dit jaar de bouw van bedrijfsruimte (3.400 m²) voor Donghua International, in samenwerking met Delta Onroerend Goed.

39 – Segesta Groep (gedaald)
De Segesta Groep uit Alkmaar ontwikkelt naast woningen ook bedrijfspanden, winkels en kantoren. Die zijn vaak onderdeel van transformatieprojecten. Gestart is dit jaar onder meer met een forse ontwikkeling voor eigen portefeuille aan het Dik Tromplein in Hoofddorp. Na sloop van een aantal gebouwen staat daar ruim 24.000 m² aan winkels, horeca, parkeren en woningen gepland. In 2026 moet de nieuwbouw klaar zijn. Dit jaar opgeleverd werd onder meer de transformatie van een voormalig ABN Amro-kantoor naar horeca en woningen (totaal 2.300 m²), ook in Hoofddorp. In Drachten opende een nieuwe Lidl-vestiging zijn deuren en in Schiedam leverde Segesta de renovatie op van een kantorencomplex plus kinderdagverblijf.

40 – RV&O (nieuw)
Nieuwkomer in de lijst is RV&O (voluit: Rademaker Vastgoed & Ontwikkeling) uit Soest. Directeur is Frank Rademaker, met in zijn ontwikkelaarsteam nog twee Rademakers: Laura en Jorik. Dit jaar leverde RV&O verschillende nieuwe kantoren op, onder meer in Grootebroek (4.400 m²) en Bovenkarspel (bijna 3.400 m²). In beide gevallen gaat het om het concept Multi Space; bedrijvencomplexen met kleinere, casco opgeleverde bedrijvenunits. In Soest en Soesterberg werden dergelijke complexen dit jaar in aanbouw genomen, op de laatste locatie inclusief showroom, met een opgeteld metrage van ruim 6.300. Een bijzonder project is de herontwikkeling van de Rembrandtkapel in Soest tot vijftien zorgwoningen, die volgens planning begin volgend jaar gereed komen.

41 – Segro (gedaald)
De Britse logistieke ontwikkelaar Segro is naast het VK en de Benelux actief in Duitsland, Frankrijk, Spanje, Italië, Polen en Tsjechië. Dit jaar was de ontwikkelaar in Nederland bezig met twee logistieke ontwikkelingen. Een logistiek centrum op Barnsteen 1 op bedrijventerrein De Hoek in Hoofddorp van bijna 28.000 m² wordt in het laatste kwartaal opgeleverd. Voor het tweede kwartaal volgend jaar staan bij de buren licht industriële units op stapel (Barnsteen 3–8), met een metrage van opgeteld ruim 13.500 m². Segro Netherlands wordt sinds 2019 geleid door Eelco Ouwerkerk.

42 – DC Vastgoed (nieuw)
DC Vastgoed uit Deventer richt zich op ontwikkelingen in winkelen, wonen en werken. De ontwikkelaar leverde dit jaar in Zwolle de eerste fase op van The City Post, de transformatie van een voormalig postsorteercentrum naar een multi-tenant kantoorgebouw naast het centraal station. Verdeeld over vijf verdiepingen kwam ruim 15.000 m² aan kantoorruimte gereed en een parkeergarage van ruim 5.000 m². De oplevering van fase 2, de renovatie van nog eens bijna 9.000 m² kantoorruimte, staat voor 2025 gepland. In Enschede leverde de ontwikkelaar dit jaar retail en woningen op aan de Wethouder Nijhuisstraat.

43 – E.CP (gedaald)
De Hilversumse ontwikkelaar E.CP is voortgekomen uit de samenwerking tussen Epicurus en Centrum Projecten, aangevoerd door Bernard van der Schans en Marco van der Schoor. E.CP richt zich op transformatie, vaak tot combinaties van retail, leisure, woningen en parkeren. Zo kwam dit jaar de passage gereed in het gerenoveerde winkelcentrum Europaplein in Heemskerk, waar ruim 19.500 nieuwe retailmeters gepland staan. In de leisurehoek leverde E.CP de renovatie op van wetenschapsmuseum Evoluon in Eindhoven en van meerdere Go Gaming-locaties in Pathé-bioscopen. Aan het Stadsplein in Amstelveen begon de bouw van een nieuwe bioscoop van 7.000 m². De renovatie van de Tuschinski-bioscoop in Amsterdam moet volgend jaar klaar zijn.

44 – Kikx Development (gedaald)
Ontwikkelaar Kikx uit Rotterdam van directeur-eigenaar Bart van Sliedregt legt zich onder meer toe op transformatie en herontwikkeling. Werkgebied is de Randstad, veel ontwikkelingen bevinden zich in Rotterdam en omstreken. Dit jaar leverde Kikx in Rotterdam-Noord de transformatie op van twee scholen aan de Noorderboulevard, tot een supermarkt (1.600 m²) en daarboven tien huurappartementen. Ook in Rotterdam ontwikkelt Kikx samen met Montagne Ontwikkeling bedrijventerrein Nieuw Kralingen Business Park, aan de Boezembocht (in totaal 25.000 m²). Daar komen onder meer een bouwmarkt met daarbovenop sportvoorzieningen, zestien gestapelde bedrijfsunits en een zelfstandig kantoor. Oplevering staat gepland voor volgend jaar.

45 – Grehamer & Company (nieuw)
Nieuw in de ranglijst is Grehamer & Company uit Apeldoorn, met managing partners Bas Gregoor en Rik Klinkhamer. De focus ligt op transformaties en binnenstedelijke (her)ontwikkeling. Naast woningen gaat het daarbij ook om kantoren en winkels. In Alphen aan den Rijn leverde de ontwikkelaar dit jaar een interne renovatie op van kantoorruimte aan de Zuidpoolsingel (ruim 7.300 m²). Aan de Christiaan Geurtsweg in Apeldoorn werden twee kantoortorens uit de eigen portefeuille omgebouwd tot tijdelijk onderkomen voor Oekraïense vluchtelingen. De oplevering van de transformatie van een kantoorgebouw aan de Apeldoornse Stationsstraat (2.800 m²) staat volgend jaar op stapel, met woningen en wat kantoorruimte.

46 – Bemog Projektontwikkeling (nieuw)
Familiebedrijf Bemog ontwikkelt woningen, kantoorpanden en parkeergarages, en doet dat vanuit vestigingen in Zwolle, Den Haag en sinds 2022 ook vanuit Edge Olympic in Amsterdam. Stefan van Dijk, tweede generatie, leidt het bedrijf. Dit jaar leverde Bemog nieuwbouwproject Haave in Haarlem op, ook wel de ‘Poort naar Boerhaave’, een entree naar de nieuwe Boerhaavewijk in het oosten van de stad. Het project bestaat uit 73 koopwoningen, plus commerciële ruimte (horeca) en 61 huurappartementen die zijn verkocht aan belegger ASR. De totale metrage bedraagt bijna 12.800.

47 – Lingotto (nieuw)
Lingotto is vernoemd naar de getransformeerde voormalige Fiat-fabriek in het Italiaanse Turijn. Herontwikkeling en duurzaamheid staan voor de ontwikkelaar voorop. Zo werd dit jaar samen met KlokGroep De Vasim in Nijmegen opgeleverd, de transformatie van een fabriekspand tot een mixed-use gebouw met creatieve industrie, horeca en leisure (6.000 m²). Het is een eerste deelproject in de herontwikkeling van het voormalige Nyma-fabrieksterrein. In Utrecht is Lingotto dit jaar gestart met een nieuw kantoor van 1.600 m² op Campus Werkspoor, samen met 3T Vastgoed en Evoke. Dat wordt volgend jaar opgeleverd, net als het Nijmeegse Opus, de herontwikkeling van een voormalige meisjesschool naar een hotel (6.700 m²).

48 – Ingenious Group (nieuw)
Ingenious Group uit Veenendaal is een risicodragende ontwikkelaar, met een focus op binnenstedelijke gebiedsontwikkelingen. Belangrijkste werkgebieden zijn de Utrechtse Heuvelrug en de Gelderse Vallei. Ontwikkeld commercieel vastgoed beperkt zich voornamelijk tot de commerciële plint onder appartementen. Zo is de bouw gestart van de twee woongebouwen Kasjmier en Denim aan de Brouwersgracht in Veenendaal, met een geplande commerciële ruimte van 1.200 m². Zij zijn onderdeel van gebiedsontwikkeling centrumplan Brouwerspoort en worden volgens planning volgend najaar opgeleverd. Dit jaar kwam in Rhenen House of Bird gereed, een nieuw gebouw voor horeca en cultuur in recreatiegebied Kwintelooijen.

49 – RO Groep (nieuw)
Nieuwe binnenkomer in de ranglijst van ontwikkelaars is RO Groep uit Maastricht. RO ontwikkelt in opdracht vastgoed in de marktsegmenten wonen, werken, zorgen, leren en beleven. Behoorlijk wat projecten spelen zich af in de maatschappelijke hoek, zoals de renovatie en revitalisatie van ziekenhuizen en zorgcentra, maar ook de herbestemming van kerken. Algemeen directeur is sinds 2012 Piet Joosten. Deze zomer leverde RO Groep de renovatie en nieuwbouw op van zorgcentrum Ciro in het Limburgse Horn, een expertisecentrum voor chronisch orgaanfalen van bijna 1.700 m². Tijdens de bouw bleef het centrum in gebruik.

50 – Foruminvest (nieuw)
Hekkensluiter en laatste nieuwkomer in de ontwikkelaars-top 50 is Foruminvest van de Italiaanse eigenaar/directeur David Ermia, eind jaren tachtig opgericht door Michel Riaskoff. Met zijn wortels in retailontwikkeling richt de Amsterdamse ontwikkelaar zich sinds enkele jaren vooral op hotelprojecten, ook in Italië. Deze nazomer werd het Ibis Styles-hotel in Rotterdam opgeleverd, gelegen naast de hoofdingang van congrescentrum Ahoy Convention Centre. Het hotel is met 250 kamers volledig verhuurd aan operator HR Group en is onlangs verkocht aan Corum Asset Management. De gerealiseerde metrage bedraagt 10.000 m². Foruminvest wil uitgroeien tot een van de belangrijkste Europese spelers in hotelvastgoed.

Verantwoording
De PropertyNL Top Ontwikkelaars is opgesteld in samenwerking met IGG Bouweconomie, een adviesbureau op het gebied van kostenmanagement en data-analyses. De basis van de dataverzameling zijn projecten commercieel vastgoed (winkels, kantoren, bedrijfsruimte, hotels en overig) die zijn opgeleverd in 2023, en projecten die op 31 december 2023 in aanbouw zijn. De projecten betreffen nieuwbouw, herontwikkeling (functie blijft hetzelfde) en transformatie (functieverandering).
Voor de dataverzameling hebben alle ontwikkelaars commercieel vastgoed een enquête gekregen. Als er meer ontwikkelaars bij een project betrokken zijn, worden projecten naar rato van het aantal deelnemende marktpartijen toegerekend.
Om de totale waarde van de portefeuille opgeleverd en in aanbouw te kunnen berekenen zijn de metrages omgerekend naar een fictieve investeringswaarde. Hiervoor is de portefeuille opgedeeld in verschillende gebouwtypen, waarvoor per type globale gewogen investeringskosten zijn bepaald. De totale investeringswaarde is berekend door de metrages te vermenigvuldigen met de gewogen investeringskosten.

*Garbe onbreekt in de lijst die gepubliceerd is in PropertyNL Magazine nr. 11, maar had hierin op plek 19 moeten staan.