Veel projecten zijn in uitvoering, maar er zijn nog veel meer plannen. De realisatie stagneert door een tekort aan bouwcapaciteit
Door Gabriëlle Klaver
Gepubliceerd in PropertyNL Magazine nr. 11, 23 november 2018
Bij PropertyNL houden we van lijstjes. Ze geven ons inzicht in de markt – niet alleen welke spelers actief zijn, maar ook waarmee ze zich bezighouden en wat de trends zijn.
Dit jaar weer een Top-101 Ontwikkelaars. Ook dit jaar heeft het grootste gedeelte van de markt daaraan meegewerkt. Het is weer een lijst geworden met 101 partijen, net als in 2017, toen het eerste jaar dat het weer meer ontwikkelaars lukte met de realisatie van projecten aan de slag te gaan. In de voorgaande jaren konden wij immers alleen maar lijsten maken met hoogstens 50 partijen. Dat geeft niet alleen aan hoe diep de crisis is geweest, maar ook dat we die nog niet zo lang achter ons hebben gelaten.
Niet verrassend is dat 2018 een veel beter jaar is dan 2017. Dit jaar zijn door vrijwel alle partijen veel meer projecten in aanbouw genomen of opgeleverd. De ontwikkelaars zeggen echter ook dat wat hun betreft er nog veel meer in aanbouw had kunnen gaan: er is ruim voldoende vraag naar logistiek, hotels, nieuwbouw kantoren op de juiste locaties en woningen, vooral heel veel woningen. Waarom worden die projecten niet gerealiseerd? Het geld is immers het probleem niet; het beleggingsvolume is de afgelopen tijd tot recordhoogte gestegen. De afgelopen anderhalf jaar wordt Nederland overspoeld met internationale beleggers die inmiddels ruim de helft van dat beleggingsvolume voor hun rekening hebben genomen.
Aderlating
De ambities van de ontwikkelaars lopen vooral vast op een bouwsector in moeilijkheden. Die sector heeft tijdens de crisis zo’n ader moeten laten dat die nog niet is bijgekomen. Veel personeel moest het pand verlaten en dat is nu een grote groep zzp’ers geworden. Vanwege het huidige tekort aan personeel worden nu diezelfde zzp’ers weer ingezet, maar die schroeven in deze goede tijden hun prijzen natuurlijk op. Bij enkele bouwondernemingen heeft dit al tot faillissementen geleid. De krapte leidt inmiddels tot zulke hoge uitgaven dat projecten stuklopen op de kosten. Want er is wel genoeg geld om te investeren, maar dat geld is niet bereid tegen elke prijs te kopen. Voor ontwikkelaars is het dus zaak de realisatiekosten van hun projecten goed in de hand te houden.
En dat is niet het enige, ook gemeenten hebben tijdens de crisis pas op de plaats gemaakt. Actief grondbeleid is passé, omdat de crisis heeft geleerd dat dit soms te grote risico’s met zich meebrengt. Gevolg is dat er niet alleen een tekort is aan betaalbare bouwvakkers, maar ook aan bouwlocaties. Grootschalige gebiedsontwikkelingen zijn dan ook nog steeds niet terug op de kaart.
Logistiek booming business
Desondanks toch 101 partijen in de lijst die tekenen voor aardig wat projecten. De top-3 wordt dit jaar gevormd door de combinatie Borghese/COD, MRP Development en het bouwconglomeraat VolkerWessels. Zij vormen een kopgroep die voor wat betreft de projecten die zij in uitvoering hebben een gat heeft geslagen ten opzichte van de andere marktpartijen.
In deze top-101 is duidelijk terug te zien dat logistiek booming business is: partijen als DHG, Heylen Warehouses, WDP, Prologis en Somerset hebben hun marktpositie op basis daarvan danig weten te verbeteren. Zij profiteren wel van het online winkelen, terwijl de winkelontwikkelaars het moeilijk hebben. Die winkelontwikkelaars halen de lijst vooral op basis van vernieuwingsprojecten: niet alleen eigenaren Unibail-Rodamco en Klépierre, maar ook gedelegeerd ontwikkelaars Neoo en 3W.
De partijen die zich exclusief bezighouden met transformaties naar vooral woningbouw, zoals Citypads, the Young Group en Reshape Properties weten hun positie ook uit te bouwen. Ontwikkelaars als Edge Technologies en Provast realiseren weer kantoorprojecten. Steeds meer projecten worden mixed-use, een trend waarop bijvoorbeeld Provast ook inspeelt.
Gerelateerde artikelen:
