Een hart tot de verbeelding spreekt

Voorzichtig haalt ze een lichtblauw kartonnen blok van de grote tafel en zet er een ander voor in de plaats. Op deze grote maquette laten Marlies de Nijs, stedenbouwkundig projectleider van het Stationsgebied het Nieuwe Centrum, en Martin Mulder, programmadirecteur van het Stationsgebied, zien wat er de komende jaren hier in het hart van Utrecht op stapel staat. Een metamorfose, niets meer en niets minder. En een stevige pijler onder de ambities om de stad klaar te maken voor de verwachte toename van inwoners, studenten en werkgelegenheid. Daar is een doordacht centrumplan voor nodig, en daar schaven Mulder en De Nijs elke dag aan.
We zijn op de tweede verdieping van het Stadskantoor, in een open ruimte tegen de balustrade. Hier zetelt het StadsLab, waar Mulder en De Nijs met hun team het nieuwe hart van de stad letterlijk vormgeven. Een stadscentrum dat straks niet alleen bestaat uit de oude binnenstad, maar waar op het huidige Jaarbeursterrein een nieuw deel van het centrum zal verrijzen. Beide stadsdelen zijn dan met elkaar verbonden door het nieuwe station, de Moreelsebrug voor voetgangers en fietsers aan de ene kant van het station en de fietstunnel en de HOV-baan aan de andere kant.

Water in plaats van asfalt
De verbouwing van winkelcentrum Hoog Catharijne en Utrecht Centraal Station vormt de eerste fase van de herontwikkeling van het stationsgebied. Aan de kant van de oude binnenstad komt een nieuw stationsplein, muziekcentrum Tivoli/Vredenburg is volop in gebruik, het nieuwe station is onlangs officieel in gebruik genomen en achter de schotten in Hoog Catharijne komt stapsgewijs de komende jaren een geheel nieuw winkelcentrum tevoorschijn.
Twee ingrepen zijn ook het vermelden waard. In het station, aan de kant van het stadskantoor, wordt druk gebouwd aan wat straks de grootste fietsenstalling ter wereld zal zijn, met ruimte voor uiteindelijk 16.000 fietsen.
De voor Utrechters waarschijnlijk meest emotionele ingreep is dat de stad het water in de Catharijnesingel weer terugkrijgt. De vierbaansweg maakt na 40 jaar weer plaats voor bootjes en kades. Mulder: ‘Dat is zo belangrijk voor het slagen van de volgende fase van de nieuwe binnenstad. Er is de afgelopen tien jaar onder de bewoners weinig vertrouwen geweest over hoe het allemaal gaat worden. Maar zij zien nu met eigen ogen dat de Catharijnesingel weer in ere hersteld wordt en dat de hele herontwikkeling van Hoog Catharijne niet uitloopt op een amorfe stenen massa waarin alles in elkaar overloopt. Nee, er komt een nieuw stationsplein en het winkelcentrum krijgt een eigen plek tussen stationsplein en stationshal. Dat we op die punten doorpakken geeft ons rugwind om met de tweede fase van start te gaan.’
Mulder: ‘In de gedachtevorming over Het Nieuwe Centrum zoeken we nadrukkelijk bewoners en alle andere betrokken partijen op. Dat gebeurt vaak in de vorm van stadsgesprekken. Daaruit komen vaak goede ideeën en prima initiatieven naar voren. Heel belangrijk, want die bevorderen de samenhang in de buurten.’

Fase 2
Het schetsen van de contouren van de tweede fase is precies de klus waar Mulder en De Nijs nu aan werken. Hier gaat het om het vergroten van het centrum naar de kant van de Jaarbeurs en het koppelen van het nieuwe deel aan de historische binnenstad. Het is de grootste binnenstedelijke herontwikkeling van Nederland, die resulteert in een nieuw Stationsgebied dat straks samen met de oude binnenstad het centrum van Utrecht vormt.
In fase 2 is de herontwikkeling van het Jaarbeurskwartier en het Lombokplein aan de beurt. Hier moet een levend stadsdeel komen met een mix van de functies wonen, werken en uitgaan.
Verdichten is in dit nieuwe stadsdeel het trefwoord. De gebouwen geven het een grootstedelijke allure. De westkant van de stad krijgt een compleet ander aanzicht met kantoren tot 90 meter hoog. Er zijn 3000–4000 woningen gepland. In het gehele centrum van de stad wordt er 250.000 m² kantooroppervlakte toegevoegd. Het grootste deel komt beschikbaar aan de kant van de Jaarbeurs.
Marktpartijen die uitgenodigd worden mee te denken, wordt op het hart gedrukt dat in deze nieuwe wijk de thema’s die de gemeente hanteert voor de verdere groei van de stad – gezond, duurzaam en groen – hier met hoofdletters geschreven moeten worden. Dat moet de bewoner straks in het Beurskwartier en op het Lombokplein ervaren op zowel gebieds- als gebouwniveau. Degenen die hier komen werken, zullen profiteren van het feit dat dit de meest centraal gelegen werkplek in het land is, waarbij alle voorwaarden om duurzaam te ondernemen aanwezig zijn.

Kantorengebied krijgt nieuw leven
Mulder: ‘De Jaarbeurs-organisatie gaat haar activiteiten op een kleiner terrein concentreren. Daarmee komt ongeveer 8 ha beschikbaar voor de ontwikkeling van een nieuw centrum. Het gaat vooral om de grote parkeerterreinen tegenover de jaarbeursgebouwen die een nieuwe functie krijgen. Afgelopen april is het tot een overeenkomst gekomen waarbij de Jaarbeurs tot 2023 stap-voor-stap terreinen aan de stad overdraagt.’
Het gebied was een monofunctioneel beurs- en kantorengebied met grote parkeerterreinen. ‘Het is de bedoeling dat dit gebied transformeert van een monofunctioneel gebied naar een gebied met een levendige stedelijke mix’, zegt Marlies de Nijs. ‘Dus niet alleen maar werken, maar juist ook veel wonen, aangevuld met cultuur, leisure, en natuurlijk horeca. Niet alleen hoge gebouwen, maar ook ‘kleine korrels’. Een gebied waar mensen graag komen om anderen te ontmoeten. Een gebied waar de openbare ruimte tot de verbeelding spreekt, en aantrekt. De stad denkt dat dit kan. De drukte op de trappen voor het station zijn hiervan al een prachtig voorbeeld.’
Een andere opvallende keuze is dat het plan geschreven wordt vanuit de beleving van de mensen vanaf de straat. ‘De stad op ooghoogte, daar gaat het om. Wie door de straten loopt of fietst, moet een plezierig gevoel krijgen. De invulling van de plinten van de gebouwen die er komen moet gevarieerd en prettig zijn’, aldus Mulder. Essentieel voor de vastgoedontwikkeling is – les geleerd van de Zuidas – dat de toekomstige eigenaar zijn geld op de verdiepingen verdient, zodat de plint gevarieerd, creatief, cultureel of tijdelijk kan worden ingevuld en niet leeg blijft staan omdat er een standaard vijfjarig huurcontract moet worden afgesloten.

Healthy Urban Quarter
Een aantal projecten die doorlopen uit fase 1 zijn inmiddels in voorbereiding of uitvoering. De Amrath-hotelgroep heeft getekend voor de bouw van een hotel aan het te vernieuwen Jaarbeursplein. Het krijgt ongeveer 250 kamers. Daarboven komen 22 verdiepingen met ongeveer 350 appartementen. Verwacht wordt dat volgend jaar het definitieve ontwerp op de agenda staat, waarna in 2018 met de bouw kan worden begonnen.
Aan de overkant komt het Healthy Urban Quarter (HUQ), een grote kavel van 50.000–70.000 m² voor wonen, werken en een (culturele) publieksfunctie. De gemeente heeft afgelopen najaar een tender uitgeschreven. De planning is dat in januari 2017 drie partijen voor de eindronde worden geselecteerd.
Buurman is de nieuwe Jaarbeurs-bioscoop van Kinepolis met ruim 3200 stoelen in 14 zalen en een foodcourt. De eerste film zal vertoond worden op 14 december aanstaande.
Ook is gestart met de bouw van het WTC Utrecht, dat ruim 30.000 m² kantoor krijgt, verspreid over 18 verdiepingen en maximaal ongeveer 70 meter hoog wordt. Eigenaar CBRE Global Investors zet hoog in op het punt van duurzaamheid. Ook bij dit pand is er veel aandacht voor de beleving vanaf de straat: de eerste vier verdiepingen zijn voor iedereen toegankelijk en bevatten een café, restaurant, werkplekken en vergaderruimten.

Geen drukke verkeerswegen
Het nieuwe stadsdeel brengt ook ingrijpende aanpassingen in de verkeersstromen met zich mee. Geen grote en drukke verkeerswegen meer die dwars door het Nieuwe Centrum zullen lopen en Lombok afsnijden van het stadscentrum. Het autoverkeer wordt om het plangebied heen geleid – en waar het niet anders kan gaat het er onderdoor. De nieuwe stationshal en vijf nieuwe bruggen en tunnels brengen fietsers, voetgangers en de HOV van het ene centrumdeel naar het andere.
Maar als De Nijs en Mulder over de maquette met zijn kartonnen blokjes staan gebogen zijn ze al een paar stappen verder. Zij moeten invulling geven aan het grote terrein ten zuiden van bioscoop en straks het HUQ, achter de woningen aan de Croeselaan tegenover het hoofdkantoor van de Rabobank. Mulder: ‘We hebben in het verleden veel geleerd van de bouw van Hoog Catharijne en de impact die dat op wonen, werken en winkelen in het hart van de stad heeft gehad. Als winkelcentrum is Hoog Catharijne een groot succes, dat moeten we zien te versterken. Op andere punten zijn er heel grote fouten gemaakt, en die moeten we nu zien te vermijden.’