De kerninflatie neemt toe, maar financiële markten verwachten dat die inflatie terugvalt naar 2%. Ze verwachten dat de centrale banken hun werk goed doen, en dat is volgens Bas Jacobs positief nieuws.
Gepubliceerd in PropertyNL Magazine nr. 9, 30 september 2022
Voor de elfde keer organiseerde gebiedsontwikkelaar AM op de dag na Prinsjesdag de Derde Woensdag in September, een ‘expert meeting’ in het Koetshuis van Nyenrode Business Universiteit. Ook ditmaal kwam de Miljoenennota aan bod en bespraken de genodigden in de woorden van AM-directievoorzitter Ronald Huikeshoven ‘wat ons vakgebied bezighoudt, de maatschappelijke en economische ontwikkelingen’.
Is dit een bijzonder jaar? Ja, 2022 is bijzonder. Hoewel corona langzaam kleiner wordt in de achteruitkijkspiegel, wordt er in Europa oorlog gevoerd op niet al te grote afstand en ondervinden we daar de gevolgen van. Daarnaast staat het klimaat in toenemende mate onder druk, is er sprake van watertekort, maar ook zijn er overstromingen. De sector moet zijn verantwoordelijkheid nemen, want die neemt ongeveer 40% van de CO2-uitstoot voor zijn rekening. In dat kader streeft AM, aldus Huikeshoven, naar klimaatpositieve gebiedsontwikkeling.
Merkwaardige Miljoenennota
Dagvoorzitter Tom Berkhout van Nyenrode ging daarna over tot de orde van de dag: het evalueren van de Miljoenennota. Bas Jacobs, hoogleraar publieke economie aan de Vrije Universiteit in Amsterdam, viel met de deur in huis: ‘De begroting vertoont grote trekken van haastwerk en is niet goed doordacht, niet goed gedoseerd, niet doelmatig, niet ordelijk, en mogelijk ook niet goed getimed.’
Het is een merkwaardige Miljoenennota, stelde hij. ‘Een koopkrachtpakket was er al, maar op het laatste moment is er nu ook een prijsplafond ingevoerd.’ Dat prijsplafond is op zichzelf een goede maatregel, want hij is gericht. Het kabinet had het eerder kunnen bedenken, aldus Jacobs, want GroenLinks en PvdA suggereerden iets dergelijks al eerder. Het kabinet bleef echter volhouden dat om praktische redenen pas per januari 2023 verzachtende maatregelen konden worden ingevoerd.
Achtbaan
De economische omstandigheden waarin Nederland nu is beland, hebben een voorgeschiedenis. Jacobs begon zijn schets van waar we nu zijn in 2008. Jacobs: ‘Ik ben namelijk als econoom in een soort achtbaan beland.’ Tot 2008 leek alles normaal. Daarna, na de financiële crisis, daalde de rente naar nul en werd hij zelfs negatief. Vervolgens viel de inflatie geheel weg en was die door centrale banken niet meer omhoog te krijgen. De ECB kocht zich suf aan obligaties, maar het had geen effect. Jacobs: ‘Dat kwam vooral doordat dat geld in het financiële stelsel bleef hangen, en dus niet per se via kredietverlening in de economie terechtkwam.’
Toen kwam corona. De economische groei bleef op peil, maar na de lockdowns volgden hogere bestedingen en een oorlog in Oekraïne. ‘Vrij abrupt’, aldus Jacobs, trad er inflatie op en zie die dan maar weer naar beneden te krijgen. ‘Nederland is economisch als een speer uit corona gekomen’, zei Jacobs. ‘Economen spreken van een ketchup-metafoor. Er is door de overheid fors gestimuleerd, de monetaire autoriteiten voeren een ruim monetair beleid, en mensen geven hun tijdens corona opgepotte besparingen uit. Alsof een klodder ketchup de economie in wordt geslingerd.’ Aan de aanbodzijde zijn er echter problemen met toelevering, transport, schaarste van bouwmaterialen. Na de jaren van op zich aanzienlijke groei zal die groei naar verwachting in 2023 terugvallen door stijgende rentes en hoge energieprijzen, onder meer door de oorlog in Oekraïne.
Oplopende rente
Gedurende 40 jaar is de rente op de 10-jaars staatsobligaties gedaald. Het wereldwijde aanbod van besparingen was hoog, de ongelijkheid nam toe en door technologische ontwikkelingen was er minder vraag naar spaargeld voor nieuwe investeringen. Ook nam de vraag naar veilige beleggingen sterk toe sinds de financiële crisis van 2008. Maar sinds kort loopt die rente weer op, overal ter wereld.
Het aanbod in de economie krimpt omdat de productiekosten stijgen. De energie- en voedselprijzen stijgen. De lonen gaan omhoog. Ook stijgen de kapitaalkosten door hogere rentes en hogere risicopremies. Misschien gaat dat volgens Jacobs straks wel zo ver dat door de hoge gasprijzen de bakker geen brood meer bakt en de kassen noodgedwongen sluiten. Tegelijkertijd blijft ook de vraag hoog door militaire uitgaven, compensatiepakketten voor de gestegen inflatie, uitgaven voor opvang van vluchtelingen uit Oekraïne en hogere investeringen in duurzame energie.
Twee scenario’s
Tegen die achtergrond zijn er volgens Jacobs twee scenario’s denkbaar. Een van langdurige stagnatie, zoals we voor corona kenden, met lage groei, lage rente en lage inflatie, en een situatie van stagflatie, wat een voortzetting is van de huidige situatie met lage groei en hoge inflatie.
In geval van langdurige stagnatie voorziet Jacobs een pandemie die onder controle is, ‘kwakkelgroei’, met op de korte termijn waardeketens die zich herstellen, energieprijzen die alweer over hun piek heen zijn, normaliserende voedselprijzen. Op de lange termijn gaat de vergrijzing door, ook de ongelijkheid zet zich voort en investeringen zijn blijvend laag. Dan zal de rente ook weer laag zijn.
Maar wat als het stagflatiescenario zich ontrolt en de inflatie relatief hoog blijft? Dat kan gebeuren als corona niet voorbijgaat, de oorlog in Oekraïne voortduurt, de ontregeling van waardeketens blijft, energie en voedsel duur blijven. Op de lange termijn kan de vergrijzing sneller pieken, kan de ongelijkheid afnemen door overheidsbeleid en ook kan de technologische ontwikkeling vertragen.
Geen houvast
Wat er precies gaat gebeuren weet niemand. Jacobs kijkt graag naar verwachtingen – korte en lange termijn – van financiële markten. Uit de rentetermijnstructuur blijkt echter dat ook zij het niet goed weten. De rentes blijven op korte termijn nog hoog, maar op langere termijn nemen ze weer af.
Veel houvast is er niet. De inflatie, die in 2016 bijna nul bedroeg, bereikte dit jaar een piek van 9,9%. De verwachting van het Centraal Planbureau voor 2023 is 2,6%. De gestegen energie- en voedselprijzen zorgen nu voor tweederonde-effecten, waardoor ook andere prijzen en lonen gaan stijgen. De kerninflatie neemt daardoor toe. Daarom moeten centrale banken de rente verhogen en de economische activiteit afremmen. Dit, zei Jacobs, om te voorkomen dat we gaan denken dat de tijdelijk hogere inflatie permanent wordt.
Tegelijkertijd willen die ferm optredende centrale banken de economie niet in een recessie duwen. Hoe denken de financiële markten over inflatie? Volgens Jacobs verwachten ze dat die inflatie terugvalt naar 2%. Ze verwachten dat de centrale banken hun werk goed doen en dat is volgens Jacobs toch eigenlijk ook weer positief nieuws.
Geen coherente visie
Nederland had dit jaar te maken met de grootste naoorlogse koopkrachtdaling, namelijk 6,8%. Voor 2023 is de prognose dat zich dat herstelt en er een stijging in koopkracht te zien zal zijn van 3,9%. Jacobs liet meteen een waarschuwing horen: het kabinet heeft bij de Prinsjesdagplannen naast gerichte ook generieke koopkrachtsteun aangekondigd boven op de energieplafonds. Maar dat is dubbelop. De economie zit al aan z’n taks, dus als mensen meer gaan uitgeven, wakkert dat de inflatie aan. ‘Die inflatie holt de koopkrachtsteun uit’, waarschuwde Jacobs. ‘Het hele pakket is te veel van het goede.’ Compensatie voor gestegen prijzen moet je gericht doen, maar dat kan het kabinet – of de partijen die er deel van uitmaken – politiek kennelijk niet verkopen.
Tussen de bedrijven door wilde Jacobs ook nog iets kwijt over de woningmarkt. Die 100.000 woningen per jaar realiseren, dat gaan we in de huidige omstandigheden van z’n levensdagen niet halen, denkt hij. Er blijft dus krapte. Toch verwacht hij dat de waardestijging niet zo doorgaat en verder zal afvlakken. Misschien is zelfs een daling mogelijk. Jacobs ziet ook in dit kabinet ‘geen coherente visie op de woningmarkt’. Nog altijd wordt de woningbezitter gesubsidieerd door middel van de hypotheekrenteaftrek en is waardestijging van de eigen woning onbelast. Er zou volgens hem eens een beleid moeten komen waarin het hele pakket van fiscaliteit, box 3, subsidies, ruimtelijke ordening en gemeentelijk beleid tegelijk wordt aangepakt. ‘Maar daar wachten we al 20 jaar op.’
Levendige discussies
De rondetafels bogen zich na afloop van zijn lezing over diverse, aan het onderwerp gerelateerde stellingen, zoals ‘De rente bij de centrale bank gaat naar 4–5%’ en ‘Krijgt Nederland met een recessie te maken?’
Het leidde tot levendige discussies onderling en hier en daar verschil van mening. Als het over de toekomst gaat, heeft uiteindelijk niemand de zekerheid van het gelijk aan z’n zijde. Als goede raad gaf Jacobs de aanwezigen mee dat we ons in elk geval niet door emoties moeten laten leiden. En voor wat betreft de toekomst: ‘Ik denk dat er meer goed gaat dan verkeerd.’
‘Steden belangrijker dan staten’
Wie de architect en stedenbouwkundige Chris Choa enthousiast wil krijgen, moet over Schiphol beginnen. ‘Een heel speciale plek’, zegt hij. Terwijl velen in het Koetshuis onmiddellijk denken aan lange rijen, misschien vanwege eigen ervaringen, denkt Choa aan de internationale hub die Schiphol is, de goede verbindingen met stad en de rest van Nederland per trein, auto en zelfs fiets.
Choa is een Amerikaan met Chinese en Franse wortels. Hij was adviseur van de burgemeester van Londen en heeft met zijn bedrijf Outcomist tal van internationale projecten onder handen. Zijn focus is de stad. Hij kan teruggaan naar steden van voor onze jaartelling, maar net zo goed beginnen over het Porta Romana-gebied in Milaan, dat wordt herontwikkeld voor de Olympische Winterspelen van 2026.
‘Steden zijn belangrijker dan staten’, zegt Choa. ‘Staten zijn eigenlijk pas heel recent bedacht.’ Een sprekend voorbeeld is wat hem betreft het netwerk van de Hanzesteden, dat zich van de 14de tot de 16de eeuw globaal uitstrekte over het gebied Nederland, Noord-Duitsland en de landen rond de Oostzee. Het bereik in de tijd van steden is lange termijn, dus gebeurtenissen als een pandemie of een oorlog zijn iets voorbijgaands.
Choa en zijn collega’s houden zich onder meer bezig met zogeheten megacities, gebieden waar steden zo dicht bij elkaar liggen dat ze bijna een megastad op zichzelf vormen, zoals de Blue Banana en de Golden Banana. De Blue Banana loopt van Liverpool en Londen over de Randstad en België, de Elzas naar Milaan en Bologna. De Golden Banana is de reeks van steden aan de Rivièra en oost-Spanje.
Dichter bij huis begint Choa over de term smart city. ‘Ik ben stedenbouwkundige, maar ik weet niet wat dat is’, zegt hij. ‘Het betekent eigenlijk niets, het gaat erom wat je ermee doet en wat je wilt bereiken.’ Technologie is van enorme invloed op steden en op de mensen die erin leven. Een van de hulpmiddelen die er in Choa’s vak uit voortkomen, is de digital twin. Dat is een hulpmiddel in het kader van het ontwerpen en plannen van gebouwen, gebieden of zelfs steden.
Het zou bijvoorbeeld kunnen helpen bij het herontwikkelen van zogeheten brownfields in steden, zoals industrieterreinen en stationsgebieden. In veel westerse steden zijn dit belangrijke plangebieden.
Waar komen we vandaan, waar gaan we heen? Om de aanwezigen aan het denken te zetten, laat Choa een duizendjarig schema zien met achter elkaar de dominante schuldencycli van China, de Nederlanden, Engeland, de Verenigde Staten en nu weer China-in-opkomst. Te zien is dat China dominant gaat worden en Choa denkt dat binnen enkele decennia de yuan de dominante valuta zal zijn. Nog een prikkelende voorspelling: met elke graad die de aarde opwarmt, migreren er 1 miljard mensen.
Gerelateerde artikelen:
