Spoorzone Tilburg gaat nieuwe fase in

Tilburg is in 2010 gestart met een grootschalige gebiedsontwikkeling. Wie rondloopt in het Spoorzone-gebied achter het station ziet een nieuw stadsdeel ontstaan met tal van ontwikkelingen op het gebied van wonen, werken en verblijven. Zo is de Clarissenhof gerealiseerd, een woningbouwproject met 339 appartementen en woningen, zowel koop als huur, in zowel de sociale als de vrije sector. De Polygonale Loods is getransformeerd tot restaurant EVE, en ook de Houtloods is een restaurant geworden. Oude wagons hebben een nieuw leven als Eetbar De Wagon. De Koepelhal en de Wagenmakerij, waar vroeger treinen werden hersteld, zijn de hotspots van Tilburg geworden voor festivals, culturele markten en andere evenementen. In andere bestaande gebouwen zijn flexplekken en kantoren met horeca gekomen, zoals Club Smederij, Theater de Boemel en Station88, waar alles is samengebracht voor startende ondernemers.
De grote trekker in het gebied is de LocHal, waar de bibliotheek Midden-West Brabant, cultuurinstelling KunstLoc en vergaderlocatie Seats2Meet een nieuw onderkomen hebben gevonden. Wethouder Berend de Vries van (onder andere) Economie, Circulaire Economie, Ruimtelijke Ordening en City Marketing: ‘Er waren destijds wel vragen waarom de bibliotheek zo nodig vanuit het centrum naar de andere kant van het spoor naar de LocHal gebracht moest worden. We zien nu echter al dat het bezoek aan de bibliotheek flink is toegenomen en dat de Tilburgers alleen al daardoor het gebied nu goed weten te vinden.’

Moed
Er was moed voor nodig om tot een nieuwe invulling van deze locatie van 75 hectare te komen. De Spoorzone was 140 jaar in gebruik door de NS toen in 2011 de hekken werden verwijderd en het gebied werd opengesteld voor publiek. Veelal lokale ondernemers en creatievelingen namen hun intrek in de hallen, loodsen en wagenmakerijen. De eerste evenementen werden er geprogrammeerd, zoals een hiphopfestival dat snel internationale bekendheid kreeg.
Dat gebeurde echter wel in het oog van de storm van de financiële en vastgoedcrises. Gemeenten zaten midden in forse bezuinigingsrondes en vastgoedpartijen liepen met een grote boog om risicoprojecten heen.
Toch durfde de gemeente het aan een ambitieus plan voor de herontwikkeling van het Spoorzone-gebied naar de raad te sturen. Samen met SDK, een dochter van VolkerWessels, werkte de gemeente een Masterplan uit.

Dure les
Twee jaar terug werd duidelijk dat een nieuw ijkmoment voor de eerdere plannen noodzakelijk was. De Vries: ‘We merkten dat de bestaande plannen voor het gebied en de wensen van de markt in Tilburg uit elkaar waren gegroeid.’ Het was glashelder dat het economisch fundament onder het masterplan van 2010 was weggetrokken. Destijds was er sprake van dat Fontys Hogescholen de LocHal zou betrekken. Fontys trok zich echter terug. Daarnaast bleek dat het lokale bedrijfsleven geen belangstelling had voor de beoogde grote kantoorlocaties in het gebied.
Ook hadden de inwoners van de stad een aantal jaren het gebied kunnen meemaken en werd de geplande sloop van allerlei panden, die zorgen voor het bijzondere karakter van de Spoorzone, nu in het algemeen als ongelukkig ervaren.
‘Er was een harde reset nodig’, zegt De Vries terugkijkend. De Clarissenhof was weliswaar gerealiseerd en de LocHal was in herontwikkeling, maar de rest van het plan moest opnieuw door de computer worden gehaald.
Dat heeft afgelopen februari geresulteerd in Koersdocument Spoorzone, dat een horizon schetst van de ontwikkeling van het gebied tot 2030. Het document is inmiddels door de Raad aangenomen en op basis daarvan wordt het bestemmingsplan aangepast.

Wezenlijke veranderingen
Het uitgangspunt is ongewijzigd. De Spoorzone moet voor alle mensen die in Tilburg wonen, werken, studeren en daar hun vrije tijd doorbrengen een plezierige plek zijn. Inwoners kunnen eigentijds en betaalbaar wonen in een gebied waar altijd wat te doen is, met openbaar vervoer op loopafstand. Ondernemers kunnen in de Spoorzone werken aan innovatieve concepten, diensten en producten en huisvesting vinden die past bij de fase waarin hun bedrijf verkeert: van start-up tot scale-up en verder. De Spoorzone is ook bestemd voor mensen die van cultuur, lekker eten en drinken houden, en voor degenen die hier iets willen organiseren. Op dit moment is het al een belangrijke broedplaats, met tal van creatieve en culturele activiteiten.
Het Koersdocument getuigt daarnaast van een nieuw realisme. De economie van de stad heeft een ander aanzien gekregen, vooral door het grote aandeel van het MKB. De verwachting is dat kleinere bedrijven en starters de komende jaren het meest zullen bijdragen aan de economische groei. Ook legt het document rekenschap af van het feit dat er respect is ontstaan voor gebouwen met een verleden. Niet langer is platgooien het devies in het Koersdocument, maar het bieden van een nieuw leven aan oude panden.

Behoud van erfgoed
In het eerste Spoorzone-plan zouden veel hallen en werkplaatsen getroffen worden door de sloopkogel. In Spoorzone 2.0 is het uitgangspunt dat alles wat er nu staat bijna geheel behouden blijft en een nieuwe invulling krijgt. Tussen het bestaande is nieuwbouw mogelijk, maar de schaal daarvan wordt aangepast aan het volume van het industrieel erfgoed ernaast.
De nieuwe economische realiteit blijkt uit het feit dat zakelijke gebruikers worden gezocht die een bijdrage leveren aan de stedelijke economische ontwikkeling en complementair zijn aan de ontwikkelingen in de Spoorzone.

Uitrol Fase 2
Begin mei is SDK aan de westkant van de LocHal begonnen met de bouw van Plan-T, een innovatief, multi-tenantgebouw voor kleinere en middelgrote bedrijven. Hier komt plek voor circa 700 mensen. Met een tiental kleinere bedrijven uit de regio is momenteel een derde van de ruim 10.000 m² van het gebouw gevuld.
Daarnaast komt De Brabander, een woongebouw met ongeveer 160 appartementen.
De woonfunctie wordt verder ingevuld met de mogelijke bouw van de Clarissentoren (circa 250 appartementen, start voorzien in 2021), die naast De Clarissenhof gepland is. Ook komen er twee woontorens die worden ontsloten via de Wagenmakerij naast de Koepelhal; een woon–onderwijsconcept in het hart van de NS-werkplaats de Young Profesional Campus; en appartementen in de Theresia Zone en deelgebied Zwijsen, met op de kop ruimte voor een hotel. Deelgebied Zwijsen is een ontwikkeling van Van Wijnen.

MindLabs
Verrassenderwijs wordt onderwijs alsnog een belangrijke aanjager van de Spoorzone. Gemeente, Universiteit Tilburg, ROC Tilburg en Fontys Hogescholen hebben elkaar gevonden in het opzetten van MindLabs. Dit is een nieuwe ontwikkeling, ruim 12.000 m² groot, ten westen van de LocHal. Vanaf 2021 is het een innovatieve hotspot waar onderwijs, onderzoek en ondernemerschap samenvloeien en vooral samenwerken. Het tekent de ambitie van de Spoorzone om zich te ontwikkelen tot een innovatiedistrict en de letterlijke verbinding van kennis tussen andere steden in Brabant.
De activiteiten hier richten zich op de interactie tussen mens en technologie. Vanuit gebieden als robotics, avatars, virtual en serious games worden producten en diensten ontwikkeld die de mens moeten helpen bij het gebruik van deze technologie. Bedrijven die hier ook hun intrek nemen zijn De Persgroep, uitgeverij Zwijssen, Fontys Hogescholen en de Tilburgse Onderwijsgroep. De Vries: ‘Innovatie wordt de nieuwe economische drager. Met MindLabs gaan we de Spoorzone ontwikkelen als innovatiedistrict. Dat komt ook weer terug in het nieuwe Plan-T, waarvoor veel bedrijven op het gebied van datascience belangstelling hebben.’ Het enthousiasme van de gemeente voor MindLabs heeft geleid tot een bijdrage van € 27 mln van de gemeenteraad voor de ontwikkeling van het gebouw.

Young Professional Campus
Pal naast Mindlabs is de Young Professional Campus ingetekend: de werktitel voor de innovatiecampus waaraan De Vries eerder refereerde. Met een gevarieerd stedelijk programma waarin de bestaande loodsen en werkplaatsen worden gecombineerd met nieuwbouw, heeft de wethouder hier een bruisende campus voor ogen: een plein met woningen, onderwijsfaciliteiten, businessopleidingen, kantoren, broedplaatsen en horeca die op deze vierkante kilometer gecombineerd worden.
De Vries hoopt op de Provada in contact te komen met marktpartijen die passen bij de te ontwikkelen ecosystemen en een bijdrage willen leveren aan de verdere ontwikkeling van het innovatieve karakter van de Spoorzone.