Column fiscaal Etienne Cox: Foutje, bedankt!

De vraag die cliënten mij als fiscalist het meest stellen, is ‘kan dat?’ Daarmee bedoelen ze uiteraard te vragen of hun voorgenomen handelen een negatieve fiscale uitwerking kan hebben. Terwijl ik die vraag in het begin van mijn carrière nog best wel eens met een simpel ‘ja’ of ‘nee’ kon beantwoorden, moet ik steeds vaker het teleurstellende antwoord verkopen dat het allemaal niet zo duidelijk is. Inmiddels is zo veel informatie digitaal voorhanden, dat belastingplichtigen voor eenvoudige kwesties de oplossing veelal via openbare bronnen vinden. Ook kunstmatige intelligentie (AI) belooft een uitkomst te bieden door een overzicht te geven van belangrijke rechtsregels en jurisprudentie.

Aan de andere kant zijn rechtbanken en gerechtshoven het niet altijd met elkaar eens, worden hofuitspraken – soms tegen het advies van de Advocaat-Generaal in – gecasseerd door de Hoge Raad, of is duiding door het Europese Hof van Justitie nodig om een rechtszaak af te doen. Sommige kwesties worden kennelijk zelfs door knappe koppen niet makkelijk opgelost, of in ieder geval niet op dezelfde manier. In een enkel geval gaat zelfs de Hoge Raad ‘om’. Wat eerst belast was, is dat nu niet meer (of andersom). Wat voorheen zwart was, blijkt inmiddels wit.

De zaken waarvoor ik word ingeschakeld bevinden zich regelmatig in dat grijze tussengebied. Dat is op zich niet zo verwonderlijk; de wet schrijft doorgaans in grote lijnen voor wat wel of niet onder de heffing moet vallen, maar gaat niet in op iedere mogelijke praktijksituatie. Toch willen klanten de fiscale gevolgen van hun beoogde bedrijfsactiviteiten kennen, omdat hun investeringsbeslissing of business case daarvan afhangt. Waar wet- en regelgeving niet volkomen helder is, is een standpuntbevestiging van de Belastingdienst een welkome toevoeging. Daarmee kunnen ondernemers (evenals particulieren) vooraf zekerheid krijgen.

Mijn recente ervaring is evenwel dat een verzoek om vooroverleg, een ‘ruling’, een steeds langere behandeltijd kent. En ook op een uitspraak op bezwaar moeten we telkens langer wachten. Het lijkt erop dat de fiscus moeite heeft om een beslissing te nemen. Wellicht komt dat (deels) door de grote mate van transparantie – en toch ook door een kloof tussen theorie en praktijk. Er lijkt een angst te bestaan om iets fiscaal goed te keuren, wat later misschien door een rechter wordt afgekeurd. Een angst om (te) ruimhartig te zijn en daarmee een precedent te scheppen. En waarschijnlijk bestaat er ook onbegrip. Waarom zoekt een belastingplichtige fiscaal grijs gebied op?

Maar ik doel niet op situaties waarin de fiscale grens bekend is en iemand daar bewust op balanceert. Ik roep ook niet op tot fiscale grensverkenning. Ik heb het over die situaties waarin een ondernemer innoveert, vernieuwende producten ontwikkelt, een andere aanpak kiest, een nieuwe weg inslaat en de grenzen van het bekende tart. Ongetwijfeld is niet ieder initiatief (even) succesvol en gaat die entrepreneur weleens onderuit. Allicht worden talloze fouten gemaakt.

Maar grijs is niet zwart, en daarmee niet per se fout. Misschien is het wel goed, maar weten we dat alleen nog niet. We leren geen grenzen kennen door dicht bij datgene te blijven wat we al kennen. We leren pas waar een grens ligt als achteraf blijkt dat we er (licht) overheen zijn gegaan. We weten pas wat goed is, als we ook fout hebben leren kennen. Het zou echter zonde zijn als ieder beetje durf of lef al tevoren – door de dreiging van hoge fiscale druk – wordt ontmoedigd. Misschien is het in the grand scheme of things wel juist fout om creatieve processen te frustreren met de starheid van de wet. Misschien ontwikkelt ons rechtssysteem zich juist ten goede door fouten aan te moedigen. Of zoals mijn virtuele hardloopcoach zegt: ‘Mistakes are not a problem – not learning from those mistakes is a problem.’

Etienne Cox is vastgoedfiscalist bij CMS