Roel van de Bilt maakt zich zorgen over een inzakkende woningproductie. De overheid moet mogelijk wel bijspringen, zodat Nederland niet dezelfde fout maakt als bij de vorige crisis
Door Wabe van Enk
Gepubliceerd in PropertyNL Magazine nr. 4, 24 april 2020
Vorig jaar waren het nog robots die assisteerden bij het vinden van een chillplek op het Rabo-hoofdkantoor. Dit jaar is het donker aan de Croeselaan, en vindt het gesprek plaats via de telefoon. Toen was de boodschap dat we aan de rand van een afgrond zouden staan geen realistisch toekomstscenario, en nu zit de wereldeconomie door corona volgens het IMF toch in het diepste ravijn sinds de jaren ’30.
Lering trekken
De directeur van Rabobank Real Estate Finance, Roel van de Bilt, neemt echter de tijd om lering te trekken uit de crisis, ook al is de kans groot dat de panelen tussentijds verschuiven. De grootste financier van zakelijk vastgoed in Nederland (zie het onderzoek op pagina 34) zette na de integratie van FGH Bank de leningproductie weer aan, maar kijkt niet in een zwart gat.
‘De zwaarste klappen vallen op een markt die er al slecht voor stond: de retailmarkt. Ook voor de crisis waren er al te veel winkels. Je kunt je voorstellen dat een aantal winkels die nu op last van de overheid zijn gesloten, niet meer open gaan. De crisis versnelt een proces dat al aan de gang was. Tegelijk geloof ik niet dat de fundamentele behoeftes van mensen veranderen: consumenten willen hun boodschappen wel thuisbezorgd krijgen, maar ze zullen ook weer willen proeven, voelen en ruiken.’
Van de Bilt noemt een paar goede, innoverende voorbeelden van voor de crisis. ‘De bioscopen floreren bijvoorbeeld, hoewel je overal films kan zien. Of kijk naar boekwinkels, die zijn terug van weggeweest. Allemaal beleving. Ik verwacht dat dit na corona niet anders zal zijn. Er zijn wel eens momenten dat je denkt: als je als retailer nu nog een digitaal model moet ontwikkelen, ben je dan niet erg laat? Maar ik besef ook: banken hoeven retailers niet te vertellen wat ze moeten doen. Je wordt nu ook telkens weer verrast hoe winkels in de picture blijven bij klanten. Neem bijvoorbeeld personal shopping.’
Eerder deze week kwam er een rapport van een kleine financieringsaanbieder die stelde dat de loketten voor retailers en horeca bij banken gesloten waren, maar dat beeld herkent Van de Bilt niet. ‘We zijn logischerwijs wel kritischer.’
Risico
Van de Bilt kijkt ook met zorg naar een deel van de kantorenmarkt. ‘We hebben afgelopen jaren gezien dat door schaarste beleggers en eindgebruikers ook genoegen namen met B-locaties. Voor de crisis hebben we er al voor gewaarschuwd dat die dus ook weer als eerste leeg zouden komen te staan. Ik denk dat nu nog sterker geldt: deze locaties vormen het grootste risico binnen het kantorensegment. Niet die goed bereikbare kantoren op OV-locaties.’
Er zijn recente rapporten die tekorten in kantoorruimte voorspellen vanwege de 1,5 meter-norm en er zijn deskundigen die juist krimp voorspellen door toegenomen thuiswerken. Van de Bilt: ‘Ik vind het beeld nog totaal niet helder, maar per saldo denk ik dat na corona meer thuiswerken gepaard gaat met minder kantoormeters per medewerker. Corona zal de digitalisering van onze economie versnellen.’
Een andere zorg betreft de woningmarkt. ‘We moeten die inhaalslag op de woningmarkt volhouden. In de crisis is de kans groot dat de woningontwikkeling stilvalt. Je ziet nu al dat de aanvragen voor bouwvergunningen stagneren. Dat mag niet gebeuren.’ Van de Bilt ziet een rol voor de banken. ‘Zeker, maar ik denk dat daar ook een rol ligt voor de overheid, met name voor grondfinanciering of achtervangconstructies. Je kunt dan denken aan NL Invest.’
Vertraging door stikstof
Staat Rabobank op de rem bij financieringen? ‘Eigenlijk niet speciaal, want we hanteren altijd voorverhuur-, voorverkoop- en kwaliteitseisen en hadden die al aangescherpt. Nu zijn die eisen wel moeilijker te realiseren dan voor de crisis en we hadden al vertraging door de stikstofeisen.’ Ook ziet Van de Bilt nog geen toename bij Bijzonder Beheer in vastgoed. ‘Bij andere segmenten in de economie doet zich dat al wel voor, denk aan de tuinbouw of in de horeca. Wij kijken continu naar bestaande portefeuilles in het kader van goed risicomanagement, maar dat proces is niet anders dan voor corona. Wel is het nu natuurlijk extra intensief.’
Foto: Edwin Walvisch
Gerelateerde artikelen:
