Column Tom Berkhout: Woonminister met toverstokje gevraagd

Of na de formatie, als blijkt dat de harde praktijk korte metten maakt met luchtkastelen. In de verkiezingsprogramma’s wordt het nodige over wonen geschreven, maar of we daar nu op kunnen afgaan… Heeft het wel zin om die programma’s te lezen? Heeft lobbyen eigenlijk nog zin? Komt er überhaupt wel iets terecht van de ideeën en nationale agenda’s van de vastgoed- en bouwsector? Of is het uiteindelijk, als puntje bij paaltje komt, ieder voor zich en God voor ons allen?

De media weten ook niet meer wat ze ermee aan moeten. Jaar na jaar wordt braaf de mantra overgenomen dat er (toch nog steeds) één miljoen woningen gebouwd moeten worden. Kennelijk tot in de eeuwigheid, want de jaarlijks geproduceerde woningen tellen hierin nooit mee en het zijn er altijd veel te weinig. Ze laten dan maar vertwijfelde woningzoekers aan het woord en krijgen het soms ook voor elkaar die arme mensen te confronteren met een politicus die een prachtig ‘hoog-over-antwoord’ formuleert. Wat kun je anders van een politicus verwachten als het over wonen gaat?

Volgens de vastgoed- en bouwlobby moet ‘de regie’ ‘weer terug’ naar het Rijk. De werkvloer (gemeenten en provincies) kan het immers niet oplossen. Dus moet er een bewindspersoon komen van ruimtelijke ordening of wonen, een ‘Macher’, zoals de Duitsers zo’n slagvaardige bulldozer noemen, die de zaak wel even gaat fiksen en daadkracht toont. Die grootschalige woningbouwlocaties zal aanwijzen, uitstekende OV-verbindingen zal laten aanleggen, milieuregels opzij zal zetten, stikstofnormen zal bijbuigen, vergunningsregels aanmerkelijk zal versoepelen, het ambtelijk apparaat in één keer op oorlogssterkte en verhoogd arbeidstempo zal brengen, Provinciale Staten en gemeenten buitenspel zal zetten en burgerlijk verzet zal breken. Zo iemand dus. Geen politiek programma zonder ambitieus woningbouwprogramma. Bij mij is de uitspraak blijven hangen van D66-voorvrouw Sigrid Kaag: ‘Eén miljoen huizen bouwen = halveren van de veestapel.’ Kijk, dat is nog eens duidelijke taal, hoewel gespeend van elke realiteitszin. Alsof alle knuffelboeren van Yvonne Jaspers hier zomaar mee akkoord gaan, of de D66- en Groen Links-stemmers in IJburg die windturbines in de achtertuin krijgen…

Kunnen de woningcorporaties dan een beginnetje maken met de woonagenda? Laatst werd nog een corporatiewoninkje in Amsterdam-Zuid voor een miljoen verkocht. Hier was veel politiek-correcte verontwaardiging over, want de diversiteit in Amsterdam-Zuid (‘quod non’) zou daarmee ernstig geweld worden aangedaan. De corporatie kan echter met de opbrengst vier nieuwe woningen bouwen, dus waarom dan geklaagd, denk ik dan? De politiek denkt nog steeds een beetje grip te hebben op de woningcorporaties, die goed zijn voor 30% van de woningvoorraad. Ze maken deel uit van een overheidsgereguleerd stelsel en met de verhuurderheffing kunnen politici aan een geldkraan draaien.

In de verkiezingsprogramma’s worden de corporaties gepaaid met mooie plannen. Aedes meldt in een analyse van die programma’s verheugd dat ‘de algehele lijn is dat woningcorporaties weer gezien worden als maatschappelijk partner voor de overheid’ en dat er een ‘grote beweging’ is naar minder belasten. Al met al denkt de vereniging dat er een ‘mooie basis ligt voor een betere uitgangspositie voor corporaties dan nu het geval is’. Maar is dat niet wensdenken? Partijen willen bijvoorbeeld het toeslagenstelsel afschaffen, overbodig maken, aanpassen, vereenvoudigen of intact laten. De verhuurderheffing moet worden afgeschaft, verlaagd, aangepast of omgekat worden naar een andere heffing. Hmm, zo eenduidig en hoopgevend blijkt het dus toch allemaal niet.

De complexe Nederlandse ruimtelijke-ordeningsopgave en de Nederlandse woningmarkt lenen zich nu eenmaal niet voor eenvoudige, schaalbare oplossingen. Het urgentiebesef is er wel, maar er is geen acuut gevaar dat de rijen doet sluiten: overheden, bedrijven, belangengroeperingen en gewone burgers die een dak boven het hoofd willen, hebben allemaal andere belangen. Ik denk eigenlijk dat die 69.000 opgeleverde nieuwbouwwoningen van afgelopen jaar als een fenomenale prestatie mogen worden gezien. Maar één miljoen nieuwe woningen? Daar hebben we Superman of Wonder Woman voor nodig. En wie in die personages gelooft, laat zich waarschijnlijk ook de Afsluitdijk verkopen.

Prof. dr. T.M. Berkhout MRE MRICS is verbonden aan de Nyenrode Business Universiteit