Den Haag is in transitie. De ambtenarenstad van Louis Couperus ligt in een ver verleden, maar de nationale overheid is alom aanwezig in de stad. Maar het wordt minder want de economische diversiteit die de kop opsteekt laat zich al duidelijk uit de cijfers aflezen. Het getuigt dan ook van een goed tijdsbesef van de gemeente dat zij tientallen miljoenen investeert om de gezichtsbepalende plekken een internationale uitstraling te geven.
Door Erik de Boer
Gepubliceerd in Locus 1 (zomer 2016) - Smart cities
‘Ik wil de stad op wel 100 plekken mooi maken’, zegt wethouder Buitenruimte, Boudewijn Revis. ‘Wij zien mensen en bedrijven graag hier komen werken en wonen. Dat bereik je met een goed investeringsklimaat maar ook met een optimale bereikbaarheid, toegankelijkheid, een interessant cultureel klimaat en het scheppen van een aantrekkelijke omgeving om te wonen. Wij zetten daarvoor de openbare ruimte in. Daar zijn we nu druk mee aan de slag.’
Minder mono-cultuur
De stad is onmiskenbaar van karakter aan het veranderen. Nog steeds hangt iets meer dan de helft van de banen in stad en regio samen met de publieke sector en de gezondheidszorg. In het overheidsapparaat zit volgens een recent onderzoek van CBRE op basis van cijfers van Oxford Economics de komende vijftien jaar geen groei meer, in de gezondheidssector wel.
Ooit een mono-cultuur vanwege de overheersende aanwezigheid van de overheid, ontstond in de tijd gezien rond het hoofdkantoor van Shell de tweede economische pijler. ‘Als je hier werkt, valt eigenlijk pas op hoeveel bedrijven en activiteiten in Den Haag zitten die iets met Shell te maken hebben’, zegt Roel Lamb van het Haagse kantoor van vastgoedadviseur CBRE. ‘Er zitten bedrijven die hun geld verdienen met boorplatforms, offshore, olieraffinaderijen, bevoorrading, noem maar op. Telecomgigant AT&T heeft in het Beatrixkwartier een groot Benelux-kantoor. Waarom? Omdat ze wereldwijd de communicatie doen voor Shell. In de stad is ook het bedrijf gevestigd dat het wereldwijde ict-netwerk van Shell draaiende houdt. Het zit hier allemaal omdat Shell ooit in Den Haag is begonnen.’
De keerzijde is dat wanneer de olieprijs onder druk staat, zoals de afgelopen twee jaar, dat in de stad goed is te merken. ‘Als het Shell minder gaat, voelt heel Den Haag dat’, zegt Lamb.
Levert het overheidsapparaat nu nog de meeste inkomsten op, in 2030 zal deze in omvang gelijk zijn of (ruimschoots) overtroffen worden door de nieuw opkomende sectoren.
Ieder zijn zone
Ieder van deze sectoren heeft zijn eigen plek in de stad. Het overheidsapparaat en de ambassades zitten rond het Binnenhof en het Centraal Station, de internationale organisaties zijn verenigd in de International Zone tussen het centrum en Scheveningen en de bedrijven in het Beatrixkwartier.
De economie van de stad laat een stevige groei zien van 2,2 procent in 2015, tegen 2,0 procent voor heel Nederland. De sectoren die volgens het Britse onderzoeksinstituut het meest aan de positieve trend hebben bijgedragen zijn retail, hospitality, financieel, zakelijke dienstverlening en ICT. Deze clusters zullen dit jaar met 1,8 procent en in 2017 met zelfs 2,0 procent groeien.
De groei reflecteert de nieuwe manier van werken waar overheids- en onderwijsinstellingen, bedrijven, startups en onafhankelijke partijen tot nieuwe producten en diensten komen dankzij samenwerking en innovatie. Een voorbeeld is The Hague Security Delta, een cluster van bedrijven op het gebied van security, en met name cyber security. HSD brengt overheden en bedrijfsleven in deze niche bijeen. De stad is een logische keuze vanwege de aanwezigheid van Ministerie van Justitie en Veiligheid, de Navo, Eurojust en Europol. HSD heeft zich genesteld in het Beatrixkwartier en nu overvloeit naar het naastgelegen WTC The Hague.
Een andere belangrijke nieuwkomer is de Universiteit van Leiden en de TH Delft die recent onderwijs- en onderzoeksactiviteiten in de Haagse binnenstad zijn gestart.
Stabiele vastgoedmarkt
De diversiteit in de lokale economie heeft ook zijn weerslag op de vastgoedmarkt. Het Rijksvastgoedbedrijf kondigde de ontruiming aan van 500.000 m2 overheidskantoren. Het ministerieel apparaat wordt geconcentreerd rond het nieuwe Centraal Station en de Wijnhaven en de beheerder van de ministeriële gebouwen kwam met de gemeente overeen intensief samen te werken bij het oplossen van de leegstand.
De afgelopen paar jaar hebben overheid, eigenaren en huurders honderden miljoenen gestoken in de modernisering van kantoren en de aanpak van kantoorgebieden. Eerst waren bijvoorbeeld Den Haag CS en winkel- en kantorencentrum New Balylon aan de beurt, net drie weken geleden is het ingrijpend gerenoveerde WTC The Hague officieel heropend.
De concentratie van ministeries rond het Centraal Station in Den Haag Nieuw Centrum werpt volgens CBRE-man Lamb zijn vruchten af. Hoewel er nog druk wordt gebouwd en gerenoveerd is het, mede dankzij het vernieuwde station, een veel levendiger en aantrekkelijker wijk geworden waar nu ook gewoond kan worden.
Ook het beleid om internationale instellingen en organisaties samen te brengen in de International Zone heeft voor gebruikers, beleggers en de stad goed uitgepakt.
Het Beatrixkwartier is een moderne kantorenbuurt in Den Haag, nabij het Centraal Station Hier Een dynamische, levendige, nieuwe wijk waar wonen, werken en ontspannen samen komen. Met groene parken en binnentuinen. En de internationale zakelijke omgeving van WTC The Hague.Op dit moment is het WTC-gebouw het enige in het gebied waar je kunt werken, eten en drinken, sporten en wat dagelijkse boodschappen kunt doen. Om de leegstaande kantoorvloeren en ook meer bewoners naar de wijk te krijgen, zou het inpassen van koffietentjes, barretjes, winkels en restaurants in de plinten welkom zijn.
Lamb: ‘Dat de Haagse kantorenmarkt sterk en stabiel is, kun je aflezen uit het feit dat de leegstand nauwelijks is toegenomen. Hier zie je het succes van de transformatie van kantoren in andere functies die door het Rijksvastgoedbedrijf wordt geïnitieerd en door de gemeente voortvarend gefaciliteerd.’
Maar hij constateert ook andere zaken die de groeiende populariteit van de stad kenschetsen: ‘Beleggers staan momenteel in de rij om projecten in portefeuille te nemen, waarbij het niet uitmaakt of het om wonen, werken, winkelen of verblijven gaat of de mix ervan. Maar het meest opvallende vind ik dat mijn collega’s in Amsterdam nu zeggen dat ze het liefst in Amsterdam - uiteraard - maar ook in Den Haag zijn. Hier gebeuren hele leuke dingen, vinden ze.’
Stad internationale allure geven
Om de stad interessanter te maken voor beleggers en bedrijven en geliefder voor bewoners speelt Den Haag onder meer de kaart van de openbare ruimte uit, de verantwoordelijkheid van wethouder Boudewijn Revis. Hij heeft een omvangrijk programma onder zijn hoede om de meest gezichtsbepalende plaatsen in de stad meer allure te geven, met een budget van tientallen miljoenen.
Hij zou wel 100 plekken kunnen noemen die hij zou willen opknappen, maar voor de komende periode ligt zijn prioriteiten bij de entrees van de stad, het project Kust Gezond en de volledige herontwikkeling van wijk De Binckhorst.
Met name Kust Gezond dat in Scheveningen wordt uitgerold, kent veel overeenkomsten met het enkele jaren geleden gestarte Kern Gezond waarbij de binnenstad onder handen is genomen door de gemeente.
De buitenruimte is voor de wethouder een terrein waar de stad iets wezenlijks kan bijdragen aan de transformatie die Den Haag doormaakt. ‘In de buitenruimte kun je op de ene plek het koninklijke karakter van de stad benadrukken, en op plekken waar veel mensen komen, zoals Scheveningen, kun je de sleetse plekken aanpakken. Wat we willen laten zien is dat Den Haag een stad is waar niet langer alleen ambtenarensalarissen worden uitgekeerd maar een bruisende stad is waar we ook op andere manieren geld verdienen.’
