PVV-leider Geert Wilders poneerde onlangs trots ‘het strengste migratiebeleid ooit’. Marco Pastors en Michelle Provoost hadden tijdens de Neprom-dag ook nog wat handvaten voor nieuwe bewindslieden die straks iets moeten doen aan de woningnood.
De aanwezigheid van Marco Pastors op de Dag van de Projectontwikkeling leidde tot enig geroezemoes en een vol zaaltje tijdens de presentatie die hij samen met Michelle Provoost zou houden. Daags voor de Neprom-dag was de naam van Pastors, oud-wethouder in Rotterdam en sinds jaar en dag directeur van het Nationaal Programma Rotterdam-Zuid (NPRZ), naar voren gekomen als kandidaat-minister Volkshuisvesting voor het nieuwe kabinet. Om kort te gaan, zo bleek bij vragen na afloop: nee, hij was nog niet benaderd, maar hij stond er onder voorwaarden wel voor open.
Impact van migratie
Een mooie toevalligheid in het licht van de missie die Wilders zichzelf heeft opgelegd was de thematiek waarover Pastors en Provoost in Den Bosch spraken: de impact van migratie op stedelijke gebiedsontwikkeling. Pastors is samen met onder meer publicist Paul Scheffer en architect en voormalig Rijksbouwmeester Floris Alkemade lid van de Staatscommissie Demografische Ontwikkelingen 2050, goed voor een lijvig rapport waarin een handelingsperspectief wordt geschetst voor beleidsmakers.
‘Als je vanuit een brede welvaartsbenadering wilt inspelen op demografische trends, zul je eerst in beeld moeten brengen hoe die trends eruit zien’, aldus Pastors. ‘Er zijn nogal wat mythes op dit vlak. Wat de gevolgen zijn van de keuzes die we nu maken en hoe je daarop kunt inspelen, kan een vervolg zijn van ons eerste rapport.’
In het licht van de nu (weer) opgelaaide liefde voor brede welvaart zal er volgens de NPRZ-directeur in ieder geval niet gestuurd worden op minder welvaart. ‘Mede gelet op de eerdere ervaringen met een flinke instroom van migranten, zien we dat dit op de lange termijn de welvaart vermindert. Op de korte termijn is een forse instroom van met name arbeidsmigranten alleen interessant voor een paar belanghebbenden.’
23,8 mln inwoners
De Staatscommissie kwam met scenario’s voor een toekomstige opbouw van de bevolking, uitgaande van verschillende migratiesaldi. Met een licht negatief migratiesaldo van –20.000 krimpt de bevolking tot 2050 met meer dan een miljoen mensen. In de snelle groeiscenario’s met een migratiesaldo van 100.000 of meer, zou een bevolkingsgroei tot stand komen die de twee decennia met de hoogste groei in de 20e eeuw ?– ?de jaren vijftig en zestig ?– ?overtreft door drie decennia met 3–5 mln nieuwkomers.
Pastors: ‘De afgelopen jaren hadden we rond de 200.000 migranten, maar in het maximumscenario van een migratiesaldo van gemiddeld 150.000 dat wij in ons rapport hanteren, kom je ook al uit op een bevolking van 23,8 mln inwoners in 2050. Onder hen zijn dan 6,5 mln migranten van de eerste generatie en 3,9 mln van de tweede generatie. Met name in die eerste groep zul je op het vlak van inburgering flink wat inspanningen moeten verrichten. Grote demografische ontwikkelingen hebben ook gevolgen voor de inrichting van de ruimte, de economie en de publieke voorzieningen.’
Dubbele vergrijzing
Dat geldt ook voor de afnemende mantelzorgratio door de dubbele vergrijzing in ons land, een ander onderwerp dat de Staatscommissie ter hand nam. Nu zijn er op iedere Nederlander van 75 jaar nog 15 mensen van 50–75 jaar oud die in aanmerking komen om (mantel)zorg te verlenen. ‘Door vergrijzing en de gelijktijdige sturing op langer doorwerken zal de mantelzorgratio afnemen naar 4,9 in 2050. Je merkt dat de druk op bestaande mantelzorgers nu al oploopt. Ook is nu al duidelijk dat tegen vergrijzing niet op te werken valt, ook niet door arbeidsmigratie.’
Wat Pastors en de rest van de Staatscommissie betreft, zijn er robuuste keuzes nodig om de demografische uitdagingen het hoofd te kunnen bieden. ‘Er wordt met argusogen gekeken naar de 66% agrarisch terrein. Daarbij moet je ook in overweging nemen dat we het op één na dichtstbevolkte land van Europa zijn en dat nergens de bevolkingsgroei zo sterk was als bij ons.’
‘Durf te kiezen’
De commissie heeft een voorkeur voor een scenario van gematigde bevolkingsgroei door migratie. Die dient hand in hand te gaan met het investeren in een kwalitatief hoogwaardige economie en dito publieke voorzieningen op het gebied van onder meer onderwijs en innovatie. ‘Kijk over de domeinen heen, durft te kiezen en houd het vol. In ruimtelijke zin hebben we misschien wel een andere bouwcultuur nodig, die beter is afgestemd is op demografische ontwikkelingen en voldoende flexibel kan meebewegen. Er is meer regie nodig op zaken als ruimtelijke ontwikkeling en wonen. Als je spreiding van wonen wilt realiseren, zul je eerst moeten investeren in infrastructuur. Daar wordt in de politiek nu in brede zin op gestuurd.’
Roze olifant
Niets doen is volgens Michelle Provoost, architectuurhistoricus en directeur van het International New Town Institute, geen optie meer. Ze benoemt de roze olifant in de kamer die niet in het boek van de Staatscommissie staat: ‘Van de broeikasgassen wordt 7% door Afrika veroorzaakt, maar dat continent moet wel 80% van de kosten en de nadelige gevolgen dragen.’
Het leidt nu al tot forse migratiebewegingen, van zuid (Afrika) naar noord (Europa), maar ook in landen zelf. Zo ruilen in de Verenigde Staten steeds meer mensen de hitte en wateroverlast van het zuiden en de stedelijke omgeving in het algemeen in voor plekken waar het aangenamer toeven is. Volgens Provoost is klimaatverandering een factor waarmee we rekening moeten houden in het debat over migratie. Ze gelooft echter niet in de wat al te ver doorgetrokken populaire frase dat migratie ‘in ons DNA zit’. In de meest extreme vorm wordt dit verwoord in het boek Nomad century van Gaia Vince, die massa-emigratie als de oplossing ziet voor de negatieve gevolgen van klimaatverandering. Langs die weg moet de aarde opnieuw verdeeld worden, aan de hand van het klimaat en de beschikbaarheid van onder meer drinkwater. Oftewel: iedereen moet naar het noorden verhuizen.
Verlicht doemdenken
‘Het probleem bij het omgaan met deze problematiek is dat het begrip klimaatvluchteling nog niet gecodificeerd is. Migranten komen officieel niet naar ons toe vanwege klimaatverandering. Je ben een oorlogs-, politiek of economische vluchteling. Klimaatmigratie is ook een heel langzaam proces.’ Het op huidige manier doemdenken over klimaatverandering helpt volgens haar ook niet om de benodigde stappen te zetten. Daarbij verwijst ze naar schrijver Lisa Doeland en haar apocalypsofie. Provoost: ‘Het is in haar optiek essentieel dat we niet naar klimaatverandering wijzen alsof het 5 voor 12 is, maar als 5 over 12. Het is een traag proces, maar we zitten er middenin. Doeland noemt dat verlicht doemdenken. Haar punt is dat de status quo waarin we nu zitten op zichzelf al catastrofaal is. We moet juist maatregelen blijven nemen.’
Steden als emancipatiemachines
‘Kan niet bestaat niet’ gaat volgens Provoost ook op voor de woningnood in ons land. ‘In de decennia na de oorlog zijn we steevast in staat gebreken om een miljoen woningen te bouwen, juist omdat er doorgepakt werd, bijvoorbeeld in de jaren zeventig en tachtig met Vinex en de groeikernen.’ Het is haar uiteraard niet ontgaan dat er de laatste tien jaar zand in de motor is gekomen. Een nieuwe versnelling is volgens haar dan ook noodzakelijk, ook rekening houdend met een scenario waarbij in 2050 mondiaal 200 mln tot 1,2 mrd mensen door klimaatverandering op drift raken. ‘Mensen trekken naar de steden, die van oudsher fungeren als emancipatiemachines. In steden die echt gemengd zijn, zie je geen gettovorming. Dat betekent wel dat je veel betaalbare woningen nodig hebt.’
Ook in een stad als Rotterdam hebben starters op de woningmarkt steeds minder kans. Voor de € 160.000 die je als single misschien kunt lenen, vind je hooguit op Rotterdam-Zuid nog een woning.
Lage dichtheid
Het gebrek aan woningen valt volgens haar ook te verklaren uit de lage dichtheid waarmee tot op dag van vandaag wordt gebouwd, met name in de uitbreidingswijken. ‘Die dichtheid ligt veel lager dan in ons omringende landen, en onze huizen zijn ook relatief groot. Er zijn alleen al 5 mln eengezinswoningen. In de praktijk worden er 2,7 mln daarvan daadwerkelijk bewoond door gezinnen, 2,3 mln van deze woningen zijn in gebruik door empty-nesters. Door die laatste mensen te helpen bij het vinden van een andere, kleinere woning, zou je in de uitbreidingswijken minimaal 230.000 eengezinswoningen kunnen vrijspelen.’
Binnen het nieuwe stedelijke verband speelt betaalbare woningbouw volgens haar een essentiële rol. ‘De staat heeft de regie op het realiseren van voldoende betaalbare of sociale nieuwbouw. We moeten af van het stigma dat je een loser met een probleem bent als je sociaal huurt. Het beroep op woningcorporaties bij het realiseren van betaalbare huur zal alleen maar toenemen.’
Pastors ziet daarbij ook een gereguleerd segment ontstaan, waarbij mensen met een inkomen tot € 70.000–80.000 terecht zouden moeten kunnen. ‘Zolang dat een positieve cashflow oplevert, is dat ook een segment waarin beleggers zich thuis kunnen voelen.’
Hoopvol
Pastors onderstreept de boodschap van Provoost dat er slagen gemaakt kunnen worden door de bestaande voorraad beter te benutten. Als ‘baas’ van Rotterdam-Zuid heeft hij al ruime ervaring opgedaan met het splitsen, samenvoegen en optoppen van woningen om te voorzien in de acute woonvraag in dat stadsdeel, maar ook om nieuwe doelgroepen voor wonen op Zuid te interesseren.
Provoost vindt het hoopvol dat er niet eenzijdig naar de Randstad wordt gekeken, maar dat voor verstedelijking ook al langer wordt gekeken naar de gebieden rond Eindhoven, de Flevopolder en Zwolle. ‘Daar hebben we eigenlijk een nieuwe nota ruimtelijke ordening voor nodig, waarbij je niet alleen kijkt naar wonen.’ Pastors besluit: ‘In algemene zin gaat het er bij de inrichting van ons land om dat je bepaalt wat we op de ene plek kunnen doen en wat op de andere beter kan. Zo zou je ook ons rapport moeten zien.’
Foto: Martin Hols van The Arrows
Gepubliceerd in PropertyNL Magazine nr. 6, 7 juni 2024
