Het vertrek van Shell uit Nederland komt voor niemand als een verrassing, behalve voor het kabinet. Het is, na het weggeven van de Nederlandse tech-sector met de High Tech Campus aan Singapore, opnieuw een illustratie van het gebrek aan regie, volgens de hoofdredacteur van PropertyNL, Wabe van Enk.
Gepubliceerd in PropertyNL Magazine nr. 11, 26 november 2021
Nederland heeft miljarden over voor het behoud van de essentiële kennisindustrie, zo blijkt uit de bliksemactie van het kabinet om na het vertreksein van Shell alsnog de dividendtaks te willen intrekken. Ook heeft ons land miljoenen over voor het aantrekken van (hoofd)kantoren door landelijke en regionale ontwikkelingsmaatschappijen en de Netherlands Foreign Investment Agency. Voor corona haalde het agentschap bijna 400 nieuwe bedrijven binnen, samen goed voor € 4,3 mrd aan investeringen.
Geen rustig bezit
Maar de regie nemen? Dat is een ander verhaal. ‘Het vertrek van Shell laat zien dat ons vestigingsklimaat geen rustig bezit is’, aldus demissionair minister Blok van Economische Zaken en Klimaat. De Kamer heeft hem eerder deze maand gekapitteld over de verkoop van de High Tech Campus aan het staatsfonds van Singapore. De Kamer vond dat de minister lag te slapen en heeft een motie aangenomen dat een dergelijke verkoop niet meer mag plaatsvinden. Dat is mooi, maar we hebben maar een HTC.
De indruk is dat regering na het vertrek van Unilever in 2020 lekker is gaan slapen, terwijl alle stakeholders van Shell ’s nachts woelden over het naderende vertrek. Shell-baas Van Beurden maakt er geen geheim van dat de nu bekendgemaakte ontvlechting van Nederland een militaire operatie is met jaren voorbereiding. Minister Wiebes en VNO NCW hebben vorig jaar alarm geslagen. Alleen wilde niemand het horen.
Mission impossible
Nu de kogel door de kerk is, is het een kwestie van ‘debunken’. Voorlichters van Shell beijveren zich net zoals destijds bij het vertrek van Unilever om te vertellen dat het allemaal meevalt. Een paar directeuren meer of minder, dat zal niemand opmerken. Shell heeft zelfs een Nederlandse advertentiecampagne gestart met als boodschap dat het nog veel van plan is in Nederland.
Als het allemaal niet uitmaakt, dan had het hoofd facilitaire dienst van Shell wel in een intern memo kunnen melden dat er enkele bureaus zijn verplaatst naar Londen. Dan had een ambtenaar namens de minister een briefje aan Van Beurden kunnen sturen om hem geluk te wensen met zijn vertrek uit de Europese Unie. De praktijk was echter dat het kabinet minister Blok met een ‘mission impossible’ de boer op stuurde om met twee miljard Shell te behouden.
Toeval
Volkswagen, Toyota of Renault zouden er anders voor staan, als de Duitsers, Japanners en Fransen niet met verkapte staatssteun en chauvinisme hun merken zouden steunen. Unilever, Shell (voorheen Koninklijke Olie) en Relx (voorheen Elsevier) hebben vanuit Nederland wereldspelers opgezet zonder die steun van de thuismarkt. Nederland was voor hen te klein, maar de wereld werd wel vanuit Nederland gerund. In betrekkelijke stilte was Relx de eerste Nederlandse wereldspeler die zijn hoofdkantoor naar Londen verplaatste. Hoe onterecht die machtsstrijd tussen Nederland en Engeland verliep, valt na te lezen in reconstructies. Jeroen Smit gaf vorig jaar in het boek ‘Het grote gevecht’ een kijkje achter de schermen van Unilever. Emoties, machtsstrijd en toeval bepaalden de keuze voor Londen in doorgaans intelligent geleide bedrijven.
De schade is voer voor historici. Relx handhaafde het grootste dochterbedrijf en twee jaar terug opende premier Rutte de TechHub van Elsevier in Amsterdam. Dat was mooi, maar tegelijk een demonstratie van Relx, net als Unilever eerder en Shell nu, dat de Nederlandse premier zich verhoudt tot een landenmanager en niet tot de internationale board. Toen Unilever zijn hoofdkantoor verplaatste, was dat reden voor een sms-bericht aan de minister-president. Dan is het bericht van Shell voorafgaand aan het persbericht nog netter, maar ook nu een demonstratie dat er meer stakeholders zijn dan een minister-president van een klein land. De positie van Unilever en Shell werd geschraagd door Nederland als financieel centrum, maar sinds de kredietcrisis resteren alleen lokale banken, met Rabobank als nichespeler in agro.
Tendentieus
Rutte heeft in dit kabinet niet alleen Unilever en Shell verloren. Zijn directe bemoeienis met het Europese centrum van Alibaba leverde niets op; de Chinezen kozen voor België.
Gelukkig stond daar de High Tech Campus in Eindhoven tegenover. ‘De High Tech Campus biedt huisvesting en services aan een cruciaal ecosysteem voor de innovatie- en ontwikkelingskracht van de Nederlandse economie’, juichte Blok, maar op 1 oktober is de verkoop van HTC Eindhoven aan het Amerikaanse Oaktree beklonken. Achteraf bleek dat Singapore met GIC de zogenoemde ultimate benificial owner is. Niet Blok of Rutte, maar de Singaporese president Yacob heeft de macht gekregen over de Nederlandse tech-sector. Het bedrijf vindt overigens in een reactie op PropertyNL die verhalen tendentieus, omdat GIC een zelfstandige board heeft.
Dat mag zo zijn, maar de Britten pakten het anders aan. Bij verkoop van het Oxford Science Park mocht afgelopen maand maar 40% verkocht worden aan de Singaporezen. Daarmee behouden de Britten hun kennisindustrie. Nu krijgen ze ook het hoofdkantoor van Shell. Een goede maand voor Boris en een slechte voor Mark.
