Zo langzamerhand keert iedereen weer terug van vakantie om met frisse tegenzin weer aan de slag te gaan.
Door Tom Berkhout
Gepubliceerd in PropertyNL Magazine nr. 8, 27 augustus 2021
De corona-crisis lijkt goeddeels bezworen, althans wat ons kikkerlandje aangaat. Misschien nog een golfje in het najaar, een derde booster-prik voor de zekerheid en dan moeten we het ergste toch wel gehad hebben, hoop ik.
We hebben ondertussen een slordige € 50 mrd extra uitgegeven, hebben daarboven nog € 60 mrd aan garanties uitstaan en lopen wat belastinginkomsten mis, maar we kunnen het wel hebben, zeggen de mensen die het weten kunnen – of dat denken. De rekening schuiven we wel door naar de toekomst. Wel zo gemakkelijk: geld kost toch niks. We lijken de draad van anderhalf jaar geleden, toen Klaas Knot de Nederlandse economie nog een negen gaf, weer te kunnen oppakken. Business as usual, zo lijkt het. Ik ben geen zwartkijker, doemdenker of pessimist, maar denk toch wel dat we ons vooral niet in slaap moeten laten sussen. We denken misschien wel dat we uit de crisis zijn, maar feitelijk zitten we middenin een veel grotere. Een rondje langs de velden?
Eerst maar eens het commerciële vastgoed. Hoewel de vastgoedmakelaars en de kantorenbeleggers ons anders willen laten geloven, zal het nog spannend worden. Want wat gaan de kantoorgebruikers de komende jaren doen? Iedereen heeft er via de (sociale) media wel zijn of haar zegje over gedaan. Gaan we nu echt weer alle dagen naar kantoor, omdat het daar zo leuk is en we elkaar de hele dag spontaan van goede ideetjes voorzien bij de koffiebar? Het afgelopen decennium hebben we al veel kantoormeters getransformeerd, maar daar kan nog wel wat bij, zou je denken. Al was het maar om al die verduurzamingsuitgaven uit de weg te kunnen gaan. Daarnaast gaan we in Nederland gebukt onder vele winkelmeters, naar verluidt de meeste per inwoner in Europa. Mag het een onsje minder zijn?
En dan de burger. Voor die stumper staan het traditionele geldstelsel en geldbesef op hun kop. Sparen levert niets meer op, dat kost zelfs geld. Maar beleggen in aandelen laat de koersen zó hoog oplopen, dat je vanzelf hoogtevrees krijgt. Wanneer loopt dat uit de rails van de achtbaan van beurskoersen? De pensioenfondsen die door Draghi’s rentebeleid zijn uitgewoond, spinnen nog wel garen bij de beurskoersen. Desondanks blijft indexatie (inclusief de misgelopen indexatie) voor pensionado’s voorlopig nog uit. Beleggen in woningen dan? Tja, welke dan? Ze zijn nauwelijks voorhanden. Bovendien wordt dergelijk beleggen nu al tegengewerkt. Geld is vrijwel niets meer waard en daardoor stijgen de prijzen voor woningen onverminderd door. Arme starters.
Klaas Knot blijft ons maar waarschuwen voor de oververhitte woningmarkt en de groei van de hypothekenberg, maar kan hij zijn ECB-collega’s niet beter bij de les houden? En bijvoorbeeld ook nog eens het thema transferunie bespreken? Of het rentebeleid? Hallo, Klaas, Nederland wordt nu al aangemerkt als een van de zes landen die het meest kwetsbaar zijn in een financiële crisis. Ook jij en je dierbaren zullen toch wel eens bezorgd naar jullie toekomstige financiële situatie kijken?
Dit alles is kinderspel als we afgaan op wat het laatste IPCC-rapport ons aan onheil voorschotelde. Weliswaar luidt de kritiek dat dit rapport hier en daar zwaar aan het overdrijven is, maar de teneur is wel realistisch: dé grote crisis waar we nu al geruime tijd in zitten, is die van de klimaatverandering. Het overgrote deel van de gebouwenvoorraad staat virtueel onder water. Als de zeespiegel binnenkort – aldus het rapport – één meter stijgt, wonen niet 4, maar 6,5 miljoen Nederlanders onder de zeespiegel. En maar doorbouwen onder zeeniveau...
Ondertussen is Den Haag nog steeds vrolijk aan het kibbelen over wie met wie wil of mag en hoe de scoringsdrift tijdens vragenuurtjes beteugeld moet worden. Is dat nu in het belang van burgers, bedrijven en (vooral) komende generaties? Gaan we komende Prinsjesdag nog wat meemaken aan lef, visie en daadkracht? Of houden we ons straks vooral bezig met de hoeden die de dames-bewindslieden dragen?
Prof. dr. T.M. Berkhout MRE MRICS is verbonden aan de Nyenrode Business Universiteit
