Column Tom Berkhout: Drugsgeld in de vastgoedsector

Het thema ‘ondermijning van de rechtsstaat’ richt zich voornamelijk op de bestrijding van drugscriminaliteit, maar raakt ondertussen een veel breder scala aan criminele activiteiten, zoals mensen- en wapenhandel, om van moreel verval maar te zwijgen. Nu is Nederland, narcostaat voor veel andere landen, natuurlijk niet voor niets aan die kwalificatie gekomen. Waar een klein land niet groot in kan zijn: mondiaal hoofdproducent van amfetamine en MDMA, grootste knooppunt voor cannabishandel in de EU. Met België en Spanje grootste aankomstplaats en handelsvloer voor cocaïne. Belangrijk centrum voor invoer en verhandeling van heroïne.

Nu kun je daar wel gelaten je schouders over ophalen, maar ondertussen verwerven criminelen macht en invloed in de bovenwereld en vormen ze daardoor een bedreiging voor de (lokale) democratie en ontwrichten ze de samenleving. Het bedrijfsleven wordt gecorrumpeerd. Wijken en straten worden ingenomen door mensen die er hun eigen regels op na houden. Kwetsbare (jonge) mensen raken verstrikt in criminele netwerken en vergooien hun toekomst. Bonafide (agrarische) ondernemers worden onder druk gezet om hun bedrijfsfaciliteiten ter beschikking te stellen voor drugsgerelateerde productie en opslag. Geen wonder dat bestuurders gealarmeerd zijn en actie willen ondernemen.

De enorme drugswinsten zoeken en vinden hun bestemming ook in vastgoed. Onlangs publiceerde Peter Noordanus, voorzitter van het Strategisch Beraad Ondermijning, het manifest ‘Een Pact voor de Rechtsstaat’. Daarin presenteert hij een tienjarenaanpak. Kosten: structureel € 400 mln. Alhoewel vastgoed niet uitgebreid aan bod komt in het document, wordt het toch duidelijk dat vastgoed als investering, onderdak of productiefaciliteit geliefd is onder criminelen. Vastgoedprofessionals hebben er daardoor ook mee te maken. In onze negen miljoen vastgoedobjecten gaat veel geld om, en talloze mensen en organisaties zijn er direct of indirect bij betrokken. Zo schijnt zelfs het ogenschijnlijk veilige, bedaarde Drenthe zeer in trek te zijn bij drugscriminelen. Drugscriminelen beleggen via hun kinderen of stromannen ‘legaal’ in vastgoed, legitimeren daarmee hun extravagante levenswandel en creëren afstand tot hun activiteiten.

Onlangs organiseerden de gemeente Amsterdam, het Aanjaagteam Ondermijning en het Landelijk Informatie- en Expertise Centrum (LIEC) gezamenlijk een week lang programma’s over vastgoed en ondermijning. Het werd al snel duidelijk dat ondermijning ook het vastgoed niet onberoerd laat. Horecaondernemers bij wie het water aan de lippen staat, worden – zeker nu corona zo huishoudt – financieel ‘uit de brand’ geholpen door criminelen. Hester van Buren (Aedes, Rochdale) beschreef wat er zich afspeelt in corporatiewijken. Sander Heidinga (NVM Business, KRK) vertelde dat bonafide verhuurders ‘zomaar’ een wietplantage in hun pand kunnen aantreffen. Annerie Ploumen (Koninklijke Notariële Beroepsorganisatie, Van Doorne) verhaalde van notarissen die bedreigd worden als ze een klant weigeren. En dat die laatste anders wel naar een andere notaris gaat, inmiddels op de hoogte van antwoorden die geen argwaan wekken.

Een van de grote probleempunten in de aanpak van ondermijning is, zo werd duidelijk, dat data en informatie vanwege privacywetgeving niet gedeeld mogen worden. Dat impliceert mijns inziens dat het voor criminelen goed toeven is in onze rechtsstaat: hun rechten worden optimaal beschermd en ze kunnen perfecte structuren optuigen om onder de radar te blijven. Hoe kun je nu een (dwaal)spoor van bv’s en ltd’s over de hele wereld volgen als de privacy-wetgeving dat onmogelijk maakt?

De deelnemers van het afsluitende panel onderschreven het idee om regionaal geregeld (met de deuren dicht) om tafel te gaan teneinde op anonieme basis informatie uit te wisselen: wat zien en horen wij, waar is een licht op oranje gesprongen? Gemeente, politie, corporaties, makelaars, notarissen en het LIEC kunnen zo preventief te werk gaan en gerichter werken. Dit zou heel goed een laagdrempelig en sympathiek initiatief kunnen worden van lokale vastgoedprofessionals. Wie durft? Anonimiteit gewaarborgd.

Prof. dr. T.M. Berkhout MRE MRICS is verbonden aan de Nyenrode Business Universiteit.