Als de politiek wil luisteren, kan de wetenschapstoets een hefboom zijn voor betere wetten, hoopt columnist Tom Berkhout.
Terwijl ik deze column schrijf, heeft Wilders net gebroken met de coalitie en koersen we aan op nieuwe verkiezingen. Hoe dan ook komen tal van dossiers nu weer op de plank te liggen. Kan en zal de vastgoed- en bouwsector daar garen bij spinnen? Ik neig naar een voorzichtig ‘ja’. Het is een zegen dat we voorlopig verlost zijn van nóg meer kansloze, ondoordachte hit-and-run-wetgeving die de vastgoed- en bouwsector midscheeps raakt.
Die huurbevriezingsoperatie was dan het laatste staaltje onvermogen van dit kabinet. De Raad van State maakte er korte metten mee, in onverbloemde taal: Het wetsvoorstel heeft geen adequate probleemanalyse. Onduidelijk is wat het centrale probleem is, welke groepen door dat probleem geraakt worden, wat de context is van de problematiek en welke informatie wordt gebruikt ter onderbouwing van de noodzaak tot overheidsingrijpen. Huurders worden ongelijk behandeld. Er is geen evenwichtige afweging van belangen. Het voorstel staat op gespannen voet met de doelstellingen van de regering voor nieuwbouw en verduurzaming. Er zijn ernstige tekortkomingen in het licht van de grondwettelijke zorgplicht van de overheid. Kortom: rommel. Als de coalitie nog intact was, had het wetsvoorstel – ondanks dit vernietigende advies – best wel eens naar de Kamer gestuurd kunnen worden. Onder het mom van: wij ondernemen in ieder geval actie! Enfin, vandaag werd ook dit wetsvoorstel ingetrokken.
Hoe nu verder? In de Haagse wandelgangen draait alles om keuzes. Maar of de bouw- en vastgoedsector met de gemaakte keuzes geholpen wordt? Ach, daar liggen ze in Den Haag niet wakker van. Zolang er maar een mooi persbericht bij kan. Toch schrijft artikel 3.1 van de Comptabiliteitswet 2016 voor dat wetsvoorstellen zorgvuldig moeten worden onderbouwd: wat is het probleem, wat zijn de doelen, wat zijn de kosten en baten? Een mooie plicht, die in de praktijk vaak ‘weggeschreven’ wordt in nette paragrafen vol modieuze woorden. De gevolgen? Die blijven voor de sector zelf.
In 2020 zag men in dat politieke plannen vaak wel ambitieus, maar niet altijd doordacht zijn. Onder de vlag van het samenwerkingsverband Parlement & Wetenschap reiken zes nationale wetenschapsorganisaties de Tweede Kamercommissies kennis aan. De zogenoemde wetenschapstoets werd ingevoerd als nuchtere spiegel. Sinds 2021 is het een instrument dat met enige regelmaat wordt ingezet in de Tweede Kamer. Onafhankelijke wetenschappers kijken of wetsvoorstellen wel kloppen met de stand van de wetenschap. Een noodzakelijk antwoord op politici die hun eigen gelijk net iets te vaak verwarren met algemeen belang. Waar kijkt zo’n toets naar? Kort gezegd: of het voorstel deugt, en niet alleen op papier. Acht onderdelen worden doorgelicht. Zijn de beleidsdoelen helder en realistisch? Zijn de instrumenten passend? Hoe zit het met de effectiviteit en doelmatigheid? Wat zijn de financiële gevolgen voor Rijk en samenleving? En misschien wel het belangrijkste: hoe wordt straks gemeten of het beleid werkt? Geen loze ambities dus, maar meetbare resultaten. Kamerleden worden met de toets kort maar krachtig (enkele A4’tjes) geïnformeerd door onafhankelijke wetenschappers. Dat blijkt in de praktijk wel degelijk te werken, al was het maar omdat Kamerleden ook geen zeeën van tijd hebben. Neem de toets op de Defensienota 2022: dankzij de toets moesten er meetbare doelen en een evaluatieplan komen. Of de Wet Huis voor Klokkenluiders, die dankzij wetenschappelijke kritiek stevig werd bijgeschaafd. Het laat zien: als de politiek wil luisteren, kan de wetenschapstoets een hefboom zijn voor betere wetten.
Voor vastgoed- en bouwwetgeving zijn er voldoende onafhankelijke wetenschappers te vinden die een solide toets kunnen uitvoeren. We kunnen naast de typische vastgoed- en bouwwetenschappers ook bijvoorbeeld denken aan economen (macro, micro, ruimtelijk), juristen (civiel en publiekrecht), gedragswetenschappers, ingenieurs. De wetenschapstoets kan zo helpen om het proces goed af te ronden, nadat alle belangenbehartigers en instanties hun inbreng hebben gehad. Laten we daar eens mee beginnen, als de politiek tenminste het lef heeft om en er iets mee te dóén, niet alleen af te vinken. Want recht op de muur af, dat kunnen we altijd nog.
Prof. dr. T.M. Berkhout MRE MRICS is verbonden aan de Nyenrode Business Universiteit
