Minder migratie doet het goed bij de kiezer, maar begrijpen we ook de neveneffecten, vraagt columnist Jeppe de Boer zich af.
De verswinkel ging als eerste dicht. Deze zomer stopte ook de kruidenier. Ze lagen praktisch naast elkaar in ons stadje. De verswinkel verkocht de beste kaas, maar de kruidenier gaf net iets meer keuze. Wie waar kwam, draaide om emotie en ook wel om traditie. Toen werd alles anders. Geen puf meer, geen marges, geen opvolging en dus geen perspectief. Je weet pas wat je mist, als het er niet meer is. Een minidrama in een ministadje, dat iedereen herkent.
Niet alleen onze minigrutters hadden het zwaar deze zomer. Luxebezorger Crisp ruziede op straat met crediteuren en het innovatieve Picnic overwoog zelfs te stoppen in Nederland. Wat de kleine drama’s verbindt met de grote, is personeel. Bij de oude stadskruidenierszaak waren er altijd wel twee tot drie mensen aan het werk. De nieuwe Albert Heijn buiten het stadje is zomaar 1000 m² groter, maar er lopen nauwelijks meer medewerkers rond. Onze stadkruidenier had geen schijn van kans. Arbeidsproductiviteit doet Darwin’s werk in kruideniersland.
Het bijna-drama van Picnic draaide ook om personeel. De online supermarkt voerde een harde lobby voor afwijkende arbeidsvoorwaarden. Het bedrijf gaf aan niet meer te kunnen concurreren, als het zou moeten belonen volgens de supermarkt-CAO. Als consequentie zou het moeten sluiten in Nederland. Dit laatste was waarschijnlijk geen loos dreigement. Wel wekte het de indruk dat hun bedrijfsmodel mogelijk minder efficiënt werkt dan ‘gewone’ supermarkten. Hierin zou Picnic niet alleen staan. Ook marktleider Albert Heijn verdient nog steeds geen droog brood met online activiteiten.
Het aanbieden van online boodschappen voelt ook als een lastig businessmodel. Online supermarkten zijn nu eenmaal niet te vergelijken met succesvolle online retailers als Shein of Amazon. De Chinezen en de Amerikanen kunnen het moeilijke werk overlaten aan een DHL of een PostNL. Voor verse boodschappen gaat dit niet. Online supermarkten moeten dus een geheel eigen distributiesysteem in de lucht houden. Ook hier speelt arbeidsproductiviteit een rol. Kan een model dat draait op duizenden orderpickers en chauffeurs het winnen van de gewone supermarkt? Als de klant zelf chauffeur en orderpicker is, moet dat toch veel geld schelen. Bij discounter Lidl weten ze het antwoord al: Lidl’s marktaandeel groeide deze zomer naar 11,6%, op de ouderwetse manier.
Ook in de boodschappenwereld gaat politiek ingrijpen nu een rol spelen. Bij de komende verkiezingen zetten vrijwel alle partijen in op minder migratie. Dit kan de supermarktwereld op zijn kop zetten. Bij arbeidsmigranten denken we snel aan tomatenplukkers en varkensslachters, maar 37% van de (uitgezonden) arbeidsmigranten werkt in de logistiek. Supermarktbedrijven moeten zich voorbereiden op hogere personeelskosten en de consument op duurdere boodschappen. De supermarktbranche zal dit wel overleven; de consument blijft immers altijd eten. Binnen de branche zal echter veel gaan verschuiven. Arbeidsproductiviteit krijgt een nog centralere rol. Wie kan werken met het minste personeel, wordt meer dan ooit de winnaar.
Het besturen van een land is echt verdraaid lastig. Minder migratie doet het goed bij de kiezer, maar begrijpen we ook de neveneffecten? Duurdere boodschappen of verdwijnende businessmodellen kunnen onbedoelde uitkomsten zijn. Buiten de kruidenierswinkel zal bijvoorbeeld ook de bouwsector geraakt worden. Minder arbeidsmigratie leidt tot hogere bouwkosten, minder nieuwbouw en nog meer druk op de huizenmarkt. Wie gaat dit alles straks uitleggen aan de ‘hardwerkende Nederlander’? Onze nieuwe Tweede Kamer wens ik in ieder geval veel wijsheid toe.
In ons stadje hield gelukkig niet alles op deze zomer. Bij de nieuwe ambachtelijke bakker sta je tot op de gracht in de rij. Het is mooi dat niet alles in het leven draait om efficiëntie en arbeidsproductiviteit.
Jeppe de Boer is managing partner bij Annexum
