Veel religieus erfgoed is of wordt verkocht. Zo ook de kloosters Nazareth in Gemert en Venlo de Bethlehemkerken in Hengelo en Zwolle [i]Door Ronald de Blauw Gepubliceerd in PropertyNL Magazine nr. 12, 19 december 2014[/i]
Veel religieus erfgoed is of wordt verkocht. Zo ook de kloosters Nazareth in Gemert en Venlo de Bethlehemkerken in Hengelo en Zwolle
Door Ronald de Blauw
Gepubliceerd in PropertyNL Magazine nr. 12, 19 december 2014
Het klooster Nazareth in Gemert en de Bethlehemkerk in Hengelo zijn niet zomaar twee voorbeelden van voormalige religieuze gebouwen die wachten op een nieuwe eigenaar. Door de ontkerkelijking komen in Nederland steeds meer van zulke complexen op de markt. De twee totaal verschillende gebouwen hebben één ding gemeen: ze worden al jaren niet meer gebruikt voor religieuze doeleinden.
De Bethlehemkerk, een gemeentelijk monument, werd in 2004 als kantoor in gebruik genomen door het architectenbureau Groothuis+Postma. Het huurcontract loopt echter af en nu wil de eigenaar het in 1934 gebouwde pand aan de Oelerweg 95 verkopen. Op Funda wordt het sinds 21 november voor € 549.000 aangeboden.
De kerk bood onderdak aan de Hervormde Gemeente en deed dienst tot 2001. Het ledenaantal van de inmiddels tot ‘Samen op weg’ gefuseerde hervormde en gereformeerde gemeenschap in Hengelo was danig teruggelopen en samen met De Ark werd de Bethlehemkerk afgestoten. Met respect voor de oorspronkelijke functie werd het strak vormgegeven bakstenen bouwwerk aan de Oelerweg getransformeerd tot kantoor- en atelierruimte, in totaal 515 m². De bestemming kan zowel wonen als werken worden, maar de maandelijkse energielast van € 1000 per maand zal potentiële bewoners wellicht afschrikken. De nieuwe eigenaar zal wel gezegend zijn met het originele preekgestoelte, authentieke kerkbanken en een Remeha Quinta-ketel.
Wereldse bestemming
Het is niet de eerste Bethlehemkerk die een wereldse bestemming kreeg. De veel oudere naamgenoot uit Zwolle zag in 1309 het levenslicht en is daarmee het oudste gebouw van de Hanzestad. Sinds 1998 vloeiden bier, wijn en andere spiritualia rijkelijk in de Middeleeuwse kloosterkerk. Tot vorig jaar zat hier namelijk party-etablissement De Proosdij. Menig huwelijk of bedrijfsfeest werd gevierd in de tent van de Zwolse horecaondernemer Hans Borrel, die overigens drie jaar geleden met twee honden en een wandelmaatje een spirituele voetreis naar Rome ondernam. Borrel sloot nadat De Proosdij dichtging een vijfjarig contract met sushirestaurant Blue Sakura, tot groot ongenoegen van de Stichting Levende Stadsgeschiedenis. De stichting is bang voor verval van het rijksmonument door de etensdampen en horden hongerige gasten, die zich laten verleiden door het wijd verbeide Japanse ‘all you can eat’ concept.
Mariagrot en lijkenhuisje
In de Brabantse gemeente Gemert gaat de discussie niet over sushidampen of stookkosten, maar over hoeveel woningen gebouwd kunnen worden in de vredige groene binnentuin van het voormalige klooster Nazareth.
De gemeente Gemert-Bakel kocht dit complex in 2000 aan van de Congregatie Zusters Franciscanessen, nadat de laatste nonnen verhuisd waren naar het gelijknamige klooster in Oirschot, dat nu dienst doet als zorgcomplex. De gemeente werd daarmee niet alleen eigenaar van de historische gebouwen en de kapel (een rijksmonument), maar ook van de verborgen tuin met de Mariagrot, een begraafplaats en een lijkenhuisje. Al jaren wordt gezocht naar een nieuwe bestemming en een partij die klooster Nazareth in Gemert wil restaureren en herbestemmen. De gemeente bracht enkele jaren seizoenarbeiders onder in een vleugel van het oude kloostercomplex en momenteel vinden kunstenaars er onderdak. Maar de rente op de lening voor de aankoop blijft doortikken, dus vijf jaar geleden besloot ze het van de hand te doen. In de raming voor de herbestemming is een kostenpost van € 2 mln voor de verwerving van het klooster en € 5,2 mln voor de renovatie ervan opgenomen.
Vorig jaar organiseerde Gemert-Bakel een marktoriëntatie, waarbij zes bedrijven hun plannen indienden. De gemeenteraad wees die van de ontwikkelaar BL Huisvesting en het bouwbedrijf A. van Schijndel, beide uit Gemert, als beste aan. Daarop besloten deze partijen de krachten te bundelen en gezamenlijk één plan verder uit te werken. Wessel van Geffen architecten uit Helmond en bouwonderneming Van Wanrooij uit Geffen (met ontwikkelaar Cornelis-Huygens en architect Inbo) bevonden zich niet onder de uitverkorenen, evenals Xoomlab uit Amsterdam en Heijmans uit Rosmalen.
Het uitgangspunt is een combinatie van wonen, zorg en culturele en commerciële functies. In de bestaande bebouwing en op de binnentuin zijn in totaal 90 wooneenheden mogelijk. Nieuwbouw is noodzakelijk om het project financieel rendabel te krijgen. De kloostertuin wordt openbaar toegankelijk en de ommuring blijft zoveel mogelijk behouden. Volgens de projectleider van Van Schijndel bevinden de uitwerking van het plan en de onderhandelingen met de gemeente over de aankoop zich in de afrondende fase en kunnen de handtekeningen onder het contract in het eerste kwartaal van 2015 worden gezet. Dan moet ook de gemeenteraad zijn fiat geven.
In 2011 heeft van Schijndel de gemeente ook al benaderd met een plan voor herbestemming en aankoop, maar de gemeente had destijds net zelf een visie laten opstellen voor Nazareth en gaf er de voorkeur aan zich eerst in een bredere markt te oriënteren.
De klankbordgroep die eerder dit jaar werd ingesteld, stelt behoud van de historische kloostertuin voorop bij de restauratie en herbestemming. Volgens de Stichting Schoorswinkel en Omgeving (SSO), een van de deelnemers aan de klankbordgroep, is niet aangetoond dat bebouwing van de ommuurde tuin noodzakelijk is. Deze stichting zet zich in voor behoud van het cultuurhistorische centrum van Gemert. Een goede financiële onderbouwing van de gemeente ontbreekt en de vraag is of er behoefte is aan een groot aantal nieuwe woningen in Gemert, aldus SSO. Het officiële advies van de klankbordgroep is minder uitgesproken: indien woningen gebouwd moeten worden, dan pleit de klankbordgroep voor een goede verdeling tussen het oppervlak van de tuin en het aantal woningen, zodat de tuin zoveel mogelijk gespaard blijft.
Lichtend voorbeeld
Vijftig kilometer richting het oosten staat in Venlo aan de Straelseweg 329 een lichtend voorbeeld voor de mensen uit Gemert. Klooster Nazareth, een gebouw uit 1901 in traditionele bouwstijl met elementen van neorenaissance en neogotiek, kreeg in 2010 een nieuw leven. Er werd een aantal appartementen en ateliers in gerealiseerd en sinds dit jaar is er een theeschenkerij, die gerund wordt door mensen met een verstandelijke beperking. Een maatschappelijke functie had het Klooster Nazareth vroeger ook al. De Liefdezusters der Congregatie van Onze Lieve Vrouwe uit Tilburg stichtten in het klooster een weeshuis en een opvanghuis voor verwaarloosde kinderen.
