De ranglijst van ontwikkeling commercieel vastgoed in Nederland staat normaliter in het teken van ontwikkelaars met de meeste plannen. Dit jaar ook een ranking op grond van de geschatte beleggingswaarde van daadwerkelijk opgeleverde projecten in de periode eerste helft 2006 tot en met de eerste helft 2011. PropertyNL Magazine nr. 18, 18 november 2011
De ranglijst van ontwikkeling commercieel vastgoed in Nederland staat normaliter in het teken van ontwikkelaars met de meeste plannen. Dit jaar ook een ranking op grond van de geschatte beleggingswaarde van daadwerkelijk opgeleverde projecten in de periode eerste helft 2006 tot en met de eerste helft 2011.
PropertyNL Magazine nr. 18, 18 november 2011
1 OVG Projectontwikkeling
De Rotterdamse ontwikkelaar van Coen van Oostrom is op het gebied van opleveringen in het afgelopen jaar nummer twee en een middenmoter op het gebied van posities, maar grosso modo door de jaren heen nummer één in Nederland op het gebied van opleveringen. In de afgelopen anderhalf jaar presenteerde OVG onder meer: De Haagsche Zwaan van 21.500 m² in Den Haag, het hoofdkantoor van Eneco in Rotterdam van 30.000 m², het kantoor van KPMG in Ypenburg van 11.000 m², TNT Green Office in Hoofddorp van 17.000 m².
2 MAB Development & Bouwfonds Ontwikkeling
De Rabo Vastgoedgroep, waartoe MAB en Bouwfonds Ontwikkeling behoren, is in Nederland marktleider op het gebied van vastgoedontwikkeling. Op het gebied van commercieel vastgoed is het een nek-aan-nek race. MAB zag in 2010 en 2011 twee commerciële kantoorprojecten opgeleverd. Eén daarvan was samen met ING Real Estate Development en LSI , namelijk het kantoor (10.000 m²) van Exact in Delft. Daarnaast ontwikkelde MAB voor Esprit een hoofdkantoor in Amstelveen, Het Parc geheten. MAB behoort op basis van pijplijn tot de topontwikkelaars van Nederland en heeft na ING RE D nu het meest in aanbouw.
3 ING Real Estate Development
Sinds ING Groep vastgoedontwikkeling niet meer als kernactiviteit bestempelt, daalt de plaats van ING Real Estate Development snel. Zo is de positie van ING in de PropertyNL Top-101 Ontwikkelaars op basis van plannen gedaald van nummer twee naar 45. Toch zal ING als ontwikkelaar de komende jaren nog regelmatig terugkeren in de productielijst, omdat de portefeuille geleidelijk wordt afgebouwd door verkoop, maar ook door realisatie. ING RE D heeft zo’n 10 projecten waar het nog actief als ontwikkelaar bij betrokken zal zijn. Een groot deel daarvan is al in aanbouw, vandaar dat ING nu het meeste commercieel vastgoed in aanbouw heeft van alle ontwikkelaars. In de voorgaande periode heeft ING onder meer het kantoor van Facet in Utrecht opgeleverd en een deel van Amsterdamse Poort in Amsterdam Zuidoost. In aanbouw is bijvoorbeeld Plein 1944 in Nijmegen.
4 Multi Vastgoed
Multi Vastgoed heeft in Europa de afgelopen jaren voor miljarden opgeleverd, maar ook in Nederland is de ontwikkelaar uit Gouda niet uit de top-5 te slaan. De laatste ander halfjaar is ondermeer het Bagijnhof in Dordrecht opgeleverd, een project samen met Next Real Estate, delen van Inverdan in Zaandam en een wijkwinkelcentrum in Leeuwarden. Multi is bijvoorbeeld betrokken bij een project als de vernieuwing van Stadshart Nieuwegein. De pijplijn is goed gevuld en zorgt voor een notering in top-5 van ontwikkelaars op basis van plannen. De herfinanciering van € 850 mln waarbij 11 banken betrokken zijn moet ertoe bijdragen dat die pijplijn ook daadwerkelijk gerealiseerd wordt.
5 Eurocommerce
De ontwikkelaar uit Deventer heeft onlangs de kantoorgebouwen als La Diligence in Zwolle van 35.000 m², La Maire in Arnhem van 10.000 m², Olympus in Deventer van 15.000 m² en L’Hermitage, een van de drie torens van het WTC in Almere van bijna 40.000 m² opgeleverd. Eurocommerce durft op risico – dus zonder een huurcontract - te starten met de bouw. Sinds de crisis nemen soms bouwers als VolkerWessels risicodragend deel in projecten van de ontwikkelaar. Eurocommerce is creatief met het aantrekken van huurders en soms botst dat met de belangen van de belegger.
6 ASR Vastgoedontwikkeling
ASR Vastgoedontwikkeling heeft pas na de overname van William Properties een grotere positie in het commercieel vastgoed gekregen, maar net zoals bij branchegenoot ING ziet ASR vastgoedontwikkeling niet als kernactiviteit. Ten opzichte van vorig jaar is de pijplijn met ruim de helft gekrompen. Leiders Foppe Kooistra en Tie Liebe hebben vanwege hun pensioengerechtigde leeftijden inmiddels afscheid genomen. De ontwikkelingstak van de verzekeraar wordt nu geleid door Dick Gort, de directeur van ASR Vastgoed Vermogensbeheer. Productie heeft ASR onder meer gedraaid door opleveringen op de Zuidas, Nautisch Centrum Scheveningen en Vleuterweide in Leidsche Rijn. In de pijplijn zit onder meer Centrum Leidsche Rijn.
7 Fortress
Fortress heeft in 2010 twee kantoorpanden opgeleverd, nieuwbouw voor arbeidsontwikkelingsbedrijf Drechtwerk in Dordrecht en reclamebureau TBWA op De Schinkel in Amsterdam. Bij de ontwikkeling van Drechtwerk nam Fortress de oude locaties van het bedrijf over om die op termijn te herontwikkelen. Met dit soort kleinschaligere ontwikkelingen probeert de ontwikkelaar de crisis te pareren. Na de overname van Maeyveld werd de pijplijn gevuld met grootschalige projecten zoals de herontwikkeling van Babylon in Den Haag. Fortress heeft banden met VolkerWessels, die in sommige projecten van Fortress investeert.
8 LSI project investment
LSI is door ontwikkelingen voor de klant een grote concurrent voor de eveneens in Rotterdam gevestigde OVG . Met Central Post heeft LSI de aftrap gegeven voor het Rotterdam Central District, een immens project voor het komend decennium. Intussen richt LSI zich op kleinere projecten voor de klant en woningen (zie p. 41 elders in deze editie). In de afgelopen twee jaar zijn twee kantoorprojecten van LSI opgeleverd van tezamen 20.000 m². Het kantoor van Broekman in Port City I (Rotterdam) heeft een metrage van 8700 m² en dat van Exact Software in Delft zelfs 10.000 m².
9 Heijmans Vastgoed
Heijmans, derde bouwer van Nederland, is de hoogst genoteerde bouwer op het gebied van productie commercieel vastgoed in de afgelopen vijf jaar. Met onder meer opleveringen als Pakhuis Afrika in Amsterdam, het CBS -gebouw in Leidschenveen, ontwikkelingen op Brabantse Poort in Nijmegen, Rond de Admirant in Eindhoven, samen met Multi Vastgoed op Amstelwijck in Dordrecht en de samenwerking met dochterbedrijf Proper Stok op Leerpark in Dordrecht komt Heijmans op deze lijst. Als gevolg van de crisis gaan Proper Stok en Heijmans Vastgoed nauwer samenwerken. Proper Stok is sinds 2002 een dochteronderneming van Heijmans, vooral gericht op gebiedsontwikkelingen met woningen. Heijmans kiest voor de samenwerking met het oog op het toegenomen belang van binnenstedelijke gebiedsontwikkeling. In de pijplijn zitten projecten als het Noorderhavengebied in Zutphen, ontwikkelingen rondom het Haga- Ziekenhuis in Den Haag en GZG-Ziekenhuis in Den Bosch.
10 G&S Vastgoed
Hoewel de pijplijn van het bedrijf van Chris Gongriep behoorlijk is opgedroogd na Mahler4 op de Zuidas, is G&S Vastgoed momenteel nog stevig aan het bouwen. Bij de Ziggodome wordt de New Loft Office gebouwd, waarvoor onlangs Fox Channels Benelux als huurder tekende, en in de Houthavens IJ -deck.
Vanaf de oprichting in 1978 heeft G&S Vastgoed – dat kantoor houdt in een zelfontwikkeld gebouw op de Zuidas - ruim 1,13 miljoen m² ontwikkeld en gebouwd in de regio Amsterdam. Met de twee ontwikkelingsprojecten in portefeuille – Mahler4 - gebouw Bosch Architects en de resterende drie projecten op de Pontmeyerlocatie in de Houthavens zal daar 27.600 m² bijkomen.
