Column Tom Berkhout: Nederland is op

De Nederlanders zijn terug van een nog onbezorgde zomervakantie, waarbij de opgepotte corona-tegoeden met veel enthousiasme opgesoupeerd werden.

‘Après nous, le déluge’, na ons de zondvloed, schijnt de markiezin de Pompadour ooit gezegd te hebben. Als de zondvloed komt, zijn wij er niet meer, en dit nemen ze ons niet meer af. We lijken en masse aan te voelen aan dat het najaar wel eens heel ruig kan worden. Er is een opeenstapeling van problemen, die we niet zonder pijn kunnen oplossen. We staan op een brandend platform. Mensen schijnen dan pas echt in actie te komen. Maar gebeurt dat ook?

Poetin’s oorlog zorgt voor menselijk leed aan de grens van Europa. Het leek tot een halfjaar geleden ondenkbaar dat één persoon een oorlog zou ontketenen en achteloos zou dreigen met de inzet van kernwapens. Nu blijkt maar weer hoe afhankelijk we kunnen zijn van de grillen van ‘gekozen’ potentaten. Ook in ons land weten populisten hele volksstammen te gijzelen met nepnieuws en simpele oplossingen. De oorlog versterkt de kettingreactie die al eerder op was gang gekomen: hoge energie- en grondstofprijzen, hoge inflatie en hoge rentetarieven, met de nodige financiële gevolgen op de middellange en lange termijn voor burgers, bedrijven en overheden en daarmee voor de vastgoed- en bouwsector.

In Nederland was de zomer letterlijk en figuurlijk ‘heet’. We hadden de zoveelste droge zomer met voor de zoveelste keer weinig water. Heet was het ook vanwege het botte geweld en het onbeschaamd intimideren door een geradicaliseerde groep boeren en nep-boeren. Trekker-tanks rukten op tegen politieauto’s. Voor het oog van de camera werd met staven ingebeukt op een vluchtende politiebus, daarmee het geweldsmonopolie van de politie tartend. Een politieagent voelde zich zelfs genoodzaakt te schieten.

Het stikstofdossier legt de woningbouw zo goed als plat, maar daar hoor en lees ik weinig over in de reguliere media. Al tien jaar, zo niet langer, is het overduidelijk wat er moet gebeuren. Doorgaans uiterst voorzichtige wetenschappers twijfelen er niet aan dat de veestapel moet krimpen (niet: verdwijnen) in samenhang met andere maatregelen. ‘We weten meer dan genoeg, en er bestaat meer dan genoeg wetenschappelijke consensus om nu snel in actie te komen’, schrijven 36 wetenschappers van de wereldvermaarde universiteit Wageningen in reactie op twijfels over de wetenschappelijke basis onder het stikstofbeleid. Ze schetsen nachtmerriescenario’s.

In de Monitor van de Nationale Omgevingsvisie 2022 schrijven onderzoekers van het Planbureau voor de Leefomgeving dat de huidige stikstofcrisis exemplarisch is voor de problemen waar Nederland voor staat: ‘Het gaat niet om een geïsoleerd probleem van tekortschietende milieukwaliteit in één onderdeel. De landbouw staat onder druk, bereikbaarheids- en woningbouwprojecten vallen stil. Ook andere milieuproblemen, zoals verdroging van natuurgebieden, stellen grenzen aan ruimtelijke ontwikkelingen.’ De leefomgevingskwaliteit van Nederland staat volgens de schrijvers nog steeds structureel onder druk en schiet op meerdere indicatoren tekort (fijnstof, opwekking van hernieuwbare energie, water- en natuurkwaliteit). De kwaliteit van onze leefomgeving moet niet alleen verbeteren, er moeten ook meer reserves komen in de doelen van de leefomgevingskwaliteit van Nederland. Dat vergt volgens de onderzoekers een zekere overmaat aan kwaliteit en een ‘systemische aanpak’.

Tja, ‘een systemische aanpak’. Dat klinkt goed, maar daar hebben we een wil tot samenwerken én actie voor nodig. In het stikstofdossier krijgen enkele politici echter alweer slappe knieën. Slangenbezweerder Remkes zal vermoedelijk een halfzacht compromis weten te bewerkstelligen waarmee de politici tijd kopen tot de volgende verkiezingen, waarna het ritueel na tien verloren jaren weer helemaal opnieuw begint. Maar die tien jaar kan de natuur niet meer hebben. Het poldermodel zal dus geen goede oplossingen leveren.

Laten we ons gelukkig prijzen dat we in een rechtsstaat leven, waarin rechters wankelmoedige overheden kunnen dwingen zich te houden aan internationale en nationale wetten en principes. Denk bijvoorbeeld aan de stikstof-uitspraken, Urgenda, box 3. Van standvastige rechters zal de druk moeten komen om actie af te dwingen en ook (vastgoed-)Nederland weer te laten (op)bouwen.

Prof. dr. T.M. Berkhout MRE MRICS is verbonden aan de Nyenrode Business Universiteit