Column Ed Groot: Woningnood mist nog steeds politieke prioriteit

In de naoorlogse jaren was de woningnood volksvijand nummer één. Ministers werden weggestuurd als de nationale bouwdoelstelling niet werd gehaald. Dat hielp. Er waren jaren waarin alleen al de woningcorporaties 80.000 woningen bouwden. Nog in 1973 werden er 157.460 woningen gebouwd en tot diep in de jaren ’80 kwam de teller boven de 100.000 uit. In zijn nota ‘Volkshuisvesting in de jaren negentig’ uit 1989 kon de toenmalige staatssecretaris Enneüs Heerma dan ook met recht opmerken dat de woningnood was opgelost.

Partijprogramma’s

Hoe anders is dat nu. We leven weer in tijden dat de bevolking snel groeit, vooral door asiel- en arbeidsmigratie. De woningbouw blijft daar ver bij achter. Dit jaar daalt het aantal afgegeven bouwvergunningen zelfs, waardoor de toch al te lage ambitie om jaarlijks 100.000 woningen bij te bouwen ook volgend jaar bij lange na niet wordt gehaald. Nu al staat vast dat het woningtekort voorlopig alleen maar nijpender zal worden.

Volgens het bureau I&O staat het woningtekort met afstand op nummer één van de thema’s waarover volgens kiezers de verkiezingen moeten gaan. Helaas zie je dat niet evenredig terug in de partijprogramma’s die tot nu toe zijn verschenen, behalve bij de BBB.

Bij PvdA/GroenLinks komt volkshuisvesting pas op pagina 52 aan de orde en in het lange voorwoord van Frans Timmermans wordt er zelfs geen woord over gerept. Niet veel anders is dat bij de VVD, waar de woningmarkt op pagina 50 aan bod komt en bij de SP, dat hoofdstuk 7 ervoor inruimt.

Bestaanszekerheid

Die lage prioriteit is opmerkelijk, omdat de woningnood direct raakt aan wat nu het politieke modebeeld domineert, namelijk ‘bestaanszekerheid’. Sterker nog, naar mijn idee mij ligt het woningtekort aan de wortel van veel knelpunten en onvrede in ons land. Zou het debat over asiel en arbeidsmigratie niet minder grimmig zijn als de woningmarkt een stuk ruimer was, zodat asielzoekers, arbeidsmigranten en de ‘eigen’ woningzoekenden minder tegenover elkaar zouden staan? Zou niet ook het ressentiment tegen de ‘elite’ afnemen als ook de minder betaalde jonge werkenden die een gezin willen stichten een huis kunnen krijgen, terwijl ze nu zien dat dit alleen nog voor kinderen met welgestelde ouders lijkt weggelegd? En zou de leefbaarheid in de regio niet vanzelf verbeteren als er in dorpen mag worden bijgebouwd, zodat kinderen als ze uit huis gaan en zelf kinderen krijgen dichtbij opa en oma kunnen blijven wonen?

Vooruitgang

Ja, er is ook vooruitgang, want zelfs de VVD erkent nu dat het aanbod van bouwlocaties niet vanzelf komt, maar vraagt om centrale regie. Maar hoe die regie er concreet gaat uitzien, blijft schemerig. De VVD wil een ‘bouwakkoord’ met alle partijen op de woningmarkt. Maar het zou prettig zijn als de VVD erbij had gezegd wat er ongeveer in dat akkoord moet staan van de kant van de overheid. Blijkbaar bestaat daar nog geen duidelijk idee over.

Daarentegen komen wel oude stokpaardjes terug. De VVD stoft het kooprecht voor huurders weer af, een idee dat ooit werd overgenomen van de Britse premier Margaret Thatcher. PvdA/GroenLinks komt weer met antispeculatiemaatregelen, wettelijke bouwdwang op braakliggend terrein en een planbatenheffing. Soms mooie ideeën voor de lange termijn misschien, maar op korte termijn zijn het effectieve recepten om beleggers en projectontwikkelaars de stuipen op het lijf te jagen en jarenlange juridische procedures uit te lokken.

De SP wil zelfs alle marktwerking in de woningbouw afschaffen. Dat laatste betekent dat de woningcorporaties eenzaam voor de opgave komen te staan voor twee derde betaalbare woningen, dus zo’n 67.000 woningen per jaar. Een hele schaalsprong voor een sector die nu al grote moeite heeft om 15.000 woningen per jaar te bouwen…

Wake-up call

Het is kortom ideologisch allemaal dik in orde, maar in ideologie kun je niet wonen.

Nee, hier luistert de BBB beter naar de kiezer. Meteen in hoofdstuk 2 volgen zes pagina’s concrete plannen om de woningbouw vlot te trekken. Iedereen is nodig, dus verjaag beleggers en projectontwikkelaars niet uit de huursector. Er wordt stevig gewied in de vele regels om bij te mogen bouwen, ook aan de randen van dorpen en op het eigen erf. BBB wil ook af van de schier onneembare ‘ladder voor duurzame verstedelijking’ en ruimere mogelijkheden om arbeidsmigranten op het bedrijfsterrein te huisvesten. Bouweisen moeten uniform worden en voorlopig bevroren. Opvallend is ook de passage dat gemeenten en provincies geen extra eisen mogen stellen aan bouwprojecten, waaraan venijnig wordt toegevoegd: ‘tenzij ze dat zelf betalen’. BBB geeft hiermee uiting aan de frustratie bij bouwpartijen over de stapeling van gemeentelijke en provinciale eisen, die in het beste geval jaren vertraging opleveren en op zijn slechtst rendabele exploitatie onmogelijk maken.

Zeker, het programma van de BBB bevat ook onbetaalde rekeningen (iedereen € 30.000 belastingvrij), doldrieste punten (100.000 woningen bij de Oostvaardersplassen) en provocaties tegen (internationale) afspraken en verdragen over klimaat en natuur. Maar er spat wel gevoel van urgentie af om het woningprobleem echt aan te pakken. Dat is op zijn minst een wake-up call voor de politieke concurrentie.

Beruchte voorbeelden

Je kunt je afvragen waarom zoveel partijen de woningkwestie zo lang hebben laten liggen. Dat geldt niet alleen voor Nederland, maar doet zich in veel moderne rijke landen voor, met Groot Brittannië en de VS als beruchte voorbeelden. Het punt is dat woningzoekenden, hoewel een snelgroeiende groep, nog steeds een kleine minderheid aan kiezers vormen. Degenen die al wonen hebben er eerder belang bij dat er weinig wordt gebouwd, want dat is goed voor de waarde van hun eigen huis en ook voor behoud van het vrije uitzicht daarvan naar de open ruimte, die natuurlijk groen moet blijven. De Amerikaanse econoom en Nobelprijswinnaar Paul Krugman spreekt in dit verband van endemisch ‘nimybisme’, of zelfs van ‘banana’ (build absolutely nothing anyware near anyone), waar tot zijn spijt vooral linkse stadsbestuurders aan lijden.

Yimbysme

In Amerika is inmiddels een beweging op gang voor ‘yimbysme’ (‘yes in my backyard’). In San Francisco, waar piepkleine appartementen al meer dan $ 3000 per maand kosten, heeft zij de eerste bescheiden successen geboekt. Ook Nederland kwam in 2021 in actie toen 15.000 vooral jongeren de straat opgingen voor een woonprotest. Veel geholpen heeft het nog niet; in Amsterdam gaan studiootjes niet veel groter dan een bezemkast inmiddels voor € 900 per maand. Maar wie weet beginnen ook steeds meer ouderen in te zien dat het zo niet langer kan, dat hun kinderen steeds langer thuis moeten blijven wonen, niet zelf een gezin kunnen stichten en dat steeds meer mensen die in scheiding liggen noodgedwongen bij elkaar moeten blijven wonen. De opkomst van een volkspartij als de BBB is daar een eerste teken van.

Nu de rest van de politiek nog.

Ed Groot is journalist en voormalig kamerlid van de PvdA. Dit is een uitbreiding van de column die eerder in het FD is verschenen.