COMMENTAAR Tien jaar na de moord op Endstra: niets leek zoals het was

Tien jaar na de moord op vastgoedhandelaar Willem Endstra is niet alleen de dader nog zoek maar ook de erfenis. Van de € 300 mln die Quote hem ooit toedichtte, is veel vervlogen

PropertyNL Magazine nr. 5, 30 mei 2014
Door Wabe van Enk


Apollolaan 109 te Amsterdam was het hoofdkantoor van Willem Endstra. Hoewel het op enkele honderden meters van de redactie van tijdschrift Vastgoedmarkt lag, werd daar in de jaren negentig niet over geschreven door hoofdredacteur Dirk Rompelman. ‘Alles wat je weten wilt, vertelt de handel niet en wat de handel wel vertelt, klopt niet.’ Zijn advies was: ‘Richt je op de institutionele markt.’ Dat advies is nog steeds van belang, want over handelaren en Endstra in het bijzonder is vooral veel onzin geschreven.
Eén nuance: de scheiding tussen (institutionele) boven- en onderwereld (‘handel’) bleek veel minder strikt dan toen werd gedacht. Aanvankelijk was de vastgoedhandel een markt met weinig vreemd vermogen. Dat veranderde toen ABN Amro Bouwfonds overnam en Endstra in 2001 tot de grootste klanten ging behoren. Pas toen Bouwfonds Property Finance overging naar SNS werden de kredietlijnen van zijn zaak doorgesneden. Dat moet de failliete bank worden nagegeven.

Geen bewijs
De dood van Endstra is niet opgehelderd. Er is een Rus genoemd als vermoedelijke schutter, maar ook hij kan het niet navertellen. Hij overleed in 2012 in de gevangenis. Drie andere verdachten komen eind dit jaar voor de rechter. Voor de suggestie dat crimineel Willem Holleeder de opdrachtgever van de moord zou zijn geweest, ontbreekt bewijsvoering.
De rol van Endstra is wel duidelijker geworden. Hij was sinds 1990 al omstreden. Dat kwam doordat hij in dat jaar opdook in een dossier over drugshandel. Bovendien stond hij begin jaren negentig in een curatorenverslag van het Zweedse Lutzen, waarin hem faillissementsfraude wordt verweten. De bankiers moeten dat hebben geweten, maar zij kozen voor hun eigen commissie, met als argument dat Endstra niet was veroordeeld. Dat verschijnsel komt overigens nog steeds voor. Endstra’s meest in het oog springende deal met de bovenwereld was achteraf de verkoop van het Kurhaus in Scheveningen door ING Real Estate (verkocht ING in 2004 voor € 46 mln aan Wefora).
Achteraf, want in die tijd was met behulp van openbare bronnen alleen te achterhalen dat Wefora een investeringsvehikel was van vier Zwitserse en Oostenrijkse families. Datzelfde Wefora kocht ook drie torens van het World Fashion Center in Amsterdam, maar dat werd in de media toegeschreven aan Erik de Vlieger. Nooit is duidelijk geworden in hoeverre ING wist dat het om Endstra ging. Daarmee toont het dossier Endstra dat het in het woud van vennootschappen en leningen moeilijk is de achterliggende eigenaar te identificeren.

Paarlberg
Uit de zaak Endstra volgde de zaak Paarlberg, die dit jaar in hoger beroep tot veroordeling heeft geleid. Het Openbaar Ministerie is het ditmaal wel gelukt de achterliggende banden tussen Endstra en Holleeder zodanig aan te tonen dat Paarlberg is veroordeeld, al zit hij nog niet achter de tralies.
Nieuw is het ‘pluk ze kaal’-beleid, dat bij Endstra niet stopt bij de dood. Vrij Nederland citeert bronnen bij het Openbaar Ministerie dat meer dan 70% van de erfenis als crimineel vermogen wordt ontnomen. Dat vermogen werd door de fiscalist van Endstra, Van der Mark, in 2005 – voor wat het waard is – becijferd op € 47,9 mln. Met een afslag door de vastgoedcrisis zou er nog € 30 mln overblijven, waarvan € 9 mln voor de familie. Eén ding is zeker: het blijft handel, dus dit bedrag zal niet kloppen, maar wel zeker is dat Endstra’s erfenis niet meer van belang is voor de markt. Dat geldt zelfs voor het hoofdkantoor van de pandjesbaas aan de Apollolaan. Het is na een jaar te koop te hebben gestaan voor € 2,25 mln verkocht aan een jonge Rus voor € 2 mln. Het profiel van koper vertoont gelijkenis met de schutter, maar in de vastgoedhandel is iets nooit wat het lijkt.