De gemeente Alkmaar kreeg in 2022 € 850.000 toegekend uit de pot Impulsaanpak Winkelgebieden voor de plannen die zij gemaakt had voor de Laat-West in de binnenstad.
Gepubliceerd in PropertyNL Magazine nr. 7, 5 juli 2024
In 2022 vond de eerste openstellingsperiode plaats voor indiening van plannen in het kader van de Impulsaanpak Winkelgebieden. Alkmaar diende een aanvraag in voor de aanpak van de Laat-West, een van de twee belangrijkste winkelstraten in de binnenstad.
Historische binnenstad
Het centrum van Alkmaar heeft een prachtige historische binnenstad met fraaie grachten en meer dan duizend monumenten. In de binnenstad, die bekend staat om de kaasmarkt, zijn in de zomer vele dagjesmensen te vinden. Door de ligging van de stad heeft Alkmaar een regioverzorgende functie. De meeste populaire filiaal- en grootwinkelbedrijven zijn hier dan ook te vinden. Vooral de Langestraat is een gewilde locatie, met vestigingen van onder meer H&M, Hema, Manfield, Claudia Sträter, Douglas en Backwerk. Er was hier ook een vestiging van Zara, maar die heeft de stad in 2022 verlaten.
Parallel aan de Langestraat loopt de Laat, de tweede winkelstraat van de Alkmaarse binnenstad, met onder meer vestigingen van Zeeman, Sissy Boy, C&A en McDonalds. Vroeger liep er een gracht door de straat. Die is zo’n 150 jaar geleden al gedempt om plek te bieden aan een ander soort verkeer.
In beide straten staan prachtige, historische monumenten. Vooral het stadhuis aan de Langestraat valt op. Tussen beide straten lopen smalle ‘Prachtstraatjes’, die plek bieden aan bijzondere en onderscheidende boetieks, horeca en andere hippe centrumvoorzieningen.
Retail staat onder druk
Zoals vele binnensteden heeft ook de binnenstad van Alkmaar de afgelopen jaren klappen gekregen. In 2016 ging V&D failliet en kwam het 13.000 m² grote pand aan het einde van de Laat-West leeg te staan. In het verleden had deze winkel duidelijk een aantrekkende rol: om bij V&D te komen, liep je eerst de Laat voor een groot deel af. De winkel van de bekende Nederlandse warenhuisformule was gehuisvest in een fraai pand in de stijl van de Amsterdamse School, die kenmerkend was voor de meeste V&D-winkels die begin 20ste eeuw in onze binnensteden gerealiseerd werden.
Vijf jaar na V&D liet ook Primark de Alkmaarse binnenstad achter zich, waardoor er opnieuw een grote winkelruimte aan de Laat leeg kwam te staan.
En daar leegstand besmettelijk is, bleef het daar niet bij. Mede als gevolg van het verlies van deze twee belangrijke trekkers voor de binnenstad en voor de Laat in het bijzonder, nam de leegstand verder toe en ging de kwaliteit van deze straat achteruit. Hierdoor kregen ook de smalle verbindende Prachtstraatjes tussen de Langestraat en de Laat een andere positie. Als gevolg van afnemende loopstromen nam ook hier de leegstand toe en ging de sfeer achteruit.
Bovendien was de Laat een stenige straat zonder groen, waar vooral veel gefietst werd. ’s Zomers kon het er bloedheet worden. In hetzelfde jaar waarin Primark de Alkmaarse binnenstad verliet (2021), kwam de Laat blank te staan als gevolg van heftige regenbuien en een ondergrond die het water onvoldoende kon opnemen. Door deze situatie in combinatie met het vertrek van twee belangrijke trekkers leek de toekomstwaarde van de straat geen zonnige.
Het tij keert
Op dit moment wordt het V&D-gebouw herontwikkeld en getransformeerd. In september van dit jaar wordt hier een Jumbo-vestiging van de West-Friese franchiseneemster Monique Ravenstijn geopend. De winkel gaat de naam ‘Jumbo Monique’ dragen en onderscheidt zich van andere Jumbo-winkels door zich naast het Jumbo-assortiment ook te richten op dagvers, lokaal aanbod en duurzame producten. Bovendien kun je er straks ook een kopje koffie drinken. De winkel krijgt een bruto vloeroppervlakte van 1.350 m². Daarnaast komt er een fietsenstalling in het pand van zo’n 770 m², met plek voor 600 fietsen, openbare toiletten en kluisjes; een echt binnenstedelijk servicepunt. Op de verdieping worden winkelmeters uit de markt genomen en stadsappartementen gerealiseerd. Met deze nieuwe invulling heeft deze hoek van de Laat straks een deel van haar oude trekkracht terug.
Ook het pand van de Primark wordt getransformeerd en de winkelmeters op de verdieping worden uit de markt genomen. Daar komen appartementen. Op het maaiveld komt retail. Bovendien wordt het gebouw helemaal gestript en sluit het straks qua architectuur veel beter aan op de historische binnenstad dan het nu doet.
Gezamenlijke integrale visie
In 2020 ontwikkelde de gemeente in samenwerking met het Alkmaars Bolwerk een detailhandelsstructuurvisie. Het kernwinkelgebied moet compacter worden en een breder aanbod aan functies bieden. Nieuwe solitaire winkelvestigingen buiten het kernwinkelgebied zijn ongewenst.
Herinrichting van de openbare ruimte in de Laat maakte deel van uit van deze gedragen visie. Gezien de problematiek moest de straat klimaatadaptief worden en ruimte bieden aan meer verschillende functies, waarbij de verdiepingmeters uit de markt genomen werden.
De gemeente Alkmaar en het Alkmaars Bolwerk stelden samen een programma van eisen op voor de herinrichting van de openbare ruimte. Om ruimte te maken voor andere functies werd besloten niet langer te laden en lossen in de winkelstraat, maar op de koppen daarvan.
Voor de herinrichting van de Laat werden twee varianten gepresenteerd: een met veel water en een met veel groen. Die laatste variant kreeg de voorkeur. Nog in 2021 werd de ontwerpvisie voorgelegd aan de gemeenteraad en begin 2022 werd gestart met de werkzaamheden om de riolering te vervangen en de straat opnieuw in te richten en te vergroenen. De vervanging van de riolering en klimaatadaptieve maatregelen werden financieel ondersteund vanuit de regeling ‘Impulsaanpak Klimaatadaptatie’. Voor de herinrichting van de openbare ruimte werd de 8,5 ton uit de pot van Impulsaanpak Winkelgebieden toegekend en aangewend.
Metamorfose
Als je nu naar de Laat kijkt, dan heeft er werkelijk een metamorfose plaatsgevonden. De voorheen stenige straat, waar fietsers bij voorkeur snel doorheen fietsten, is nu een uitermate aantrekkelijk groen verblijfsgebied. De openbare ruimte is fraai ingericht met nieuwe bestrating van natuursteen. Deze loopt licht af tot iets naast het midden, zodat de straat bij veel regenval niet blank komt te staan, maar het water naar het diepste punt in de straat kan lopen. Daar infiltreert het in de groenvakken of wordt het met behulp van putten afgevoerd. Er stonden al wat oudere bomen, en daartussen zijn perken aangelegd met bomen, struiken en planten op alle hoogten. De perken worden afgezoomd door stenen muurtjes, die ook plek bieden om op te gaan zitten. Daarnaast zijn er verschillende fonteintjes, bedriegertjes en draaistoelen. Alle inrichtingselementen zijn qua ontwerp en vormgeving op elkaar afgestemd, waardoor een rustig en evenwichtig beeld ontstaat. De straat is nu zo mooi dat je er gewoon wilt zijn.
Er is nog steeds een aantal leegstaande panden, waarvan het grootste deel er netjes bij ligt. Door de aanpak van de straat valt deze leegstand echter veel minder op. Het groen camoufleert veel en leidt af van de leegstand. Bovendien biedt de straat nu een aantrekkelijke uitstraling, een positieve uitnodiging voor nieuwe voorzieningen.
Samenwerken als voorwaarde
De hele totstandkoming van de binnenstadsvisie en de keuzevarianten voor de Laat zijn activiteiten die de gemeente en het Alkmaars Bolwerk samen hebben opgepakt. Vanaf het begin zat het bestuur van het Alkmaars Bolwerk al aan tafel bij de gemeente. Beide partijen pakken hierbij duidelijk hun eigen verantwoordelijkheden. De gemeente is verantwoordelijk voor de inrichting en het onderhoud van de openbare ruimte. De bestuursleden van het Alkmaars Bolwerk en de centrummanager gaan in gesprek met ondernemers en eigenaren om hen te bewegen hun winkel of horecabedrijf beter te presenteren of hun leegstaande panden ingevuld te krijgen en deze beter te presenteren.
Heel concreet is de centrummanager in gesprek gegaan met een bekend Nederlands filiaal- en grootwinkelbedrijf, waarop dit bedrijf zijn gevel aan het verfraaien is, zodat deze beter past in de fraaie historische omgeving. Zo is ook de voorzitter van het Alkmaars Bolwerk, Bjorn Mulder, eigenaar van schoenenwinkel De Mulders op de hoek van de Laat en de Schoutenstraat, in gesprek gegaan met verschillende vastgoedeigenaren om hen bewust te maken van de mogelijkheden die hun – nu lege – onroerend goed biedt. ‘Je kunt dit niet alleen’, zegt hij. ‘Dit is echt de kracht van de samenwerking.’
Nog meer
‘Maar we zijn er nog niet’, zegt Ton Haakman, programmamanager Binnenstad bij de gemeente Alkmaar. ‘Het vergroenen en klimaatbestendig maken van de openbare ruimte zetten we door. Hiermee wordt de verblijfskwaliteit sterk verbeterd. Voor de Laat-West bepalen we samen met ondernemers en eigenaren de gewenste identiteit en positionering, zodat we een gezamenlijke stip op de horizon hebben. Daarnaast willen we de centrumorganisatie samen met het Alkmaars Bolwerk verder professionaliseren en uitbouwen met onder andere convenantpartners uit het culturele en onderwijsveld.’
Stip aan de horizon
Gezien alle ontwikkelingen in de Alkmaarse binnenstad is het meteen duidelijk waarom de gemeente in aanmerking kwam voor de subsidie. De openbare ruimte is zeer intensief onder hoge druk enorm verbeterd, zowel functioneel als qua aantrekkelijkheid. Een aantal leegstaande panden wordt op de verdieping getransformeerd naar woningen. Beneden komt er een nieuwe centrumfunctie. Die ingrepen maken integraal deel uit van een gemeenschappelijke visie. Er is een ‘stip op de horizon’ waar partijen samen naar streven. Hier gaat een belangrijk verbindend effect vanuit. Bovendien gaat het hier ook om klimaatadaptatie en duurzaamheid; twee factoren die niet alleen in ons land, maar wereldwijd zeer belangrijk zijn.
Niet voor niets krijgen deze straat en de samenwerking in de binnenstad veel publiciteit en aandacht.
Alkmaars Bolwerk
Het Alkmaars Bolwerk is per 1 januari 2019 ontstaan uit de winkeliersvereniging WBA, de ondernemersvereniging OVCA en de eigenarenvereniging EVA. Sinds 2021 beschikt Alkmaar over een stadsbreed Ondernemersfonds, waarbinnen de binnenstad haar eigen trekkingsrecht heeft.
Impulsaanpak Winkelgebieden
‘Impulsaanpak Winkelgebieden’ is een subsidieregeling van het Rijk waarvoor in totaal € 100 mln is vrijgemaakt, die gemeenten helpt hun binnenstedelijke winkelgebieden toekomstbestendig te maken. Centrumgebieden moeten weer aantrekkelijk en levendig worden.
Deze omvangrijke subsidiemaatregel geeft aan hoe belangrijk wij onze centrumgebieden vinden; daarom besteedt Jorine de Soet eens in de twee maanden aandacht aan de aanpak van onze veranderende binnensteden. In maart en april besprak ze de subsidieregeling zelf; vanaf nu bezoekt ze steden om te kijken wat het effect van de subsidie is geweest.
