In Duitsland staat aan de Oostzee een voormalig nazi-hotel van maar liefst 4 km lang. Na de oorlog veranderde dit in een spookstad, en nu is het een gewilde woonplek.
Gepubliceerd in PropertyNL Magazine nr. 9, 27 september 2024
Op het schiereiland Rügen aan de Duitse Oostzeekust ligt Prora, een dorp met een prachtig strand. Hier wilde Hitler het grootste hotel ter wereld bouwen, KdF-Strandresort Rügen. In het badhotel moesten 20.000 vakantiegangers uit de arbeidersklasse zich kunnen ontspannen. Ook eiste Hitler al bij het begin van de bouw dat het complex ‘in geval van oorlog’ ook als ziekenhuis zou kunnen worden gebruikt.
Het hotel, een ontwerp van Clemens Klotz, bestaat uit een kilometerslange rij gebouwen langs de kust. Op 2 mei 1936 startten de bouwwerkzaamheden. Alles aan het ontwerp was kolossaal, megalomaan en buitenmaats. Klotz tekende twee vleugels (noordelijke en zuidelijke vleugel) met ieder vier grote bouwblokken met elk een lengte van 550 meter, in totaal 4,5 km lang. Het gehele project volgt de ronding van de baai. In totaal telde het complex 10.000 tweepersoonskamers, alle naar het oosten gericht met uitzicht op zee. Verder zouden er twee golfslagbaden komen, een theater, een bioscoop en een door Erich zu Putlitz ontworpen feestzaal met 25.000 zitplaatsen. Aan een kade zouden cruiseschepen en zelfs onderzeeërs kunnen afmeren.
Bescheiden kamers
De kamers waren overigens bescheiden wat betreft afmetingen en aard van het meubilair. De kamertjes van 5 bij 2,5 meter – de helft van wat nu gebruikelijk is – hadden alleen een bed, een zithoek, en een wastafel. Het waren meer kajuiten. De gemeenschappelijke toiletten en badkamers bevonden zich in zijvleugels.
Toen in september 1939 de Tweede Wereldoorlog uitbrak, werd de bouw stilgelegd. Acht hotelblokken, het theater en de kade waren op dat moment in ruwbouw klaar. De feestzaal en de golfslagbaden zijn nooit gebouwd. Het complex is ook nooit gebruikt voor het doel waarvoor het is ontworpen.
Tijdens de oorlog werd een deel van het complex provisorisch bewoonbaar gemaakt voor de tijdelijke huisvesting van burgers die de bombardementen op Hamburg waren ontvlucht. Ook is een deel gebruikt als ziekenhuis.
In mei 1945 werd het complex overgenomen door het Rode Leger. De communisten gebruikten het als gevangenis voor grondbezitters en later ook voor vluchtelingen uit de Oostzee-gebieden. Daarna stond het complex op de nominatie voor sloop, maar het was zo degelijk gebouwd dat men daarvan afzag. In 1948 werden er Russische soldaten gehuisvest. Na afloop van de Koude Oorlog werd Prora overgedragen aan de Bundeswehr. Eind 1992 verliet het leger het complex.
Spookstad
Na de Wende werd de spookstad eigendom van het Duitse ministerie van Financiën. In 1994 kreeg Prora een monumentenstatus, zonder dat duidelijk werd wat ermee moest gebeuren.
Lange tijd lukte het de overheid niet om Prora te verkopen aan investeerders. Er waren wel kleine initiatieven. In 1993 ging in een van de blokken een jeugdherberg open, die zich nu nog ‘de langste van Europa’ noemt. Sinds 2000 is er een documentatiecentrum over de geschiedenis van Prora, met nadruk op de nazitijd.
Begin deze eeuw nam de interesse bij investeerders toe. In 2004 won het Rotterdamse architectenbureau Atelier Kempe een prijsvraag om het geheel een nieuwe bestemming te geven. Werd in 2004 blok IV nog voor € 625.000 verkocht, acht jaar later bracht blok I al € 2,75 mln op. Het Berlijnse vastgoedbedrijf Irisgerd wilde hier een hotel in onderbrengen met vakantieverblijven. Er zijn inmiddels 160 privéwoningen en 110 hotelappartementen gerealiseerd, evenals een wellnesscentrum met parking en restaurant.
In rap tempo zijn de afgelopen vijf jaar in de meeste blokken woningen en vakantiehuizen gekomen. Tussenmuren zijn gesloopt en kamers samengevoegd tot appartementen van verschillende grootte. In 2021 stond een driekamerwoning te koop voor € 250.000. Er zijn meerdere zwembaden aangelegd tussen het strand en het complex.
Kritiek is er ook, want is de monumentenstatus niet aangetast, met bijvoorbeeld die balkonnetjes? Maar zonder die moderniseringen zou er helemaal geen toekomst meer zijn voor Hitlers prestigeobject.
Kraft durch Freude
Toen de NSDAP in 1933 aan de macht kwam, werden alle vakbonden verboden. Zij werden vervangen door het ‘Deutsche Arbeidersfront’, dat als doel had ‘alle Duitsers die in het arbeidsleven staan op te voeden tot een nationaalsocialistische gezindheid’. Het DAF nam ook het vermogen van de vakbonden over en werd zo de rijkste en grootste organisatie. Hierbinnen werd de gemeenschap Kraft durch Freude (KdF) opgericht, die de arbeiders in hun vrije tijd moest begeleiden. Daarvoor werden vele projecten opgezet, zoals sportactiviteiten, theaterbezoek, goedkope vakanties en de productie van een betaalbare auto, de KdF-Wagen (de huidige Volkswagen). Er moest een vloot van KdF-vakantieschepen komen voor cruisereizen, wat tot dan toe een privilege was van de elite. In 1935 werden plannen gemaakt voor de bouw van vijf identieke hotels, KdF-Strandresorts, aan de Oostzee, maar alleen in Prora werd daadwerkelijk gebouwd.
Bouwkundig concept
Er werd nog wel een ontwerpwedstrijd uitgeschreven, maar eigenlijk stond al vast dat het KdF-complex in Prora zou worden getekend door Clemens Klotz. Hij ontwierp op de feestzaal na het hele complex. Klotz had zijn strepen al verdiend met de bouw van Burg Vogelsang in de Eifel, een opleidingscentrum voor de ideale ariër. Zijn ontwerp werd tijdens de Wereldtentoonstelling van 1937 in Parijs bekroond met de Grand Prix voor architectuur.
Klotz was vertrouwd met de nieuwe trend van het modernisme in de architectuur van de jaren dertig. Hij kende het idee van de lineaire stad en de repeterende betonbouw op grote schaal. Daarbij gaat het voor het plan Prora om een lineaire stad in één groots bouwvolume. Het geheel is niet opgetrokken in de pseudo-klassieke stijl van Hitlers persoonlijke architect Albert Speer, maar is rationeler van opzet en verwant met de sociale woningbouw van die tijd. Deze had vrij minimalistisch opgevatte plattegronden voor woningen.
De exacte kosten voor het complex zijn nooit bekend gemaakt. Er was eerst sprake van 35 mln Duitse D-mark, maar waarschijnlijk heeft het rondom de 200 mln Duitse D-mark gekost.
