De drastische verandering op de markt voor vastgoed werkt ook door bij de vastgoedjuristen. De ‘rainmakers’ zitten met de armen over elkaar bij gebrek aan deals.
Gepubliceerd in PropertyNL Magazine nr. 9, 29 september 2023
Top Vastgoedjuristen 2023
Vastgoedjuristen en vuilnisophalers hebben met elkaar gemeen dat zij altijd nodig zijn, crisis of niet. Als de markt ‘hot’ is, dan structureren ze deal op deal tot in de late avond, maar zolang de rentestijging niet is beteugeld, kunnen beleggers geen goede prijzen maken en zitten de juristen op hun handen. Daar staat wel ander werk tegenover: van eindeloze processen en variaties op het Didam-arrest tot de steeds grilligere huur-uitspraken van kantonrechters (zaak Bouwinvest). Met steeds op de achtergrond het spookbeeld dat de Nederlandse rechtsorde scheuren vertoont. Dat levert op korte termijn extra werk op voor juristen om alle onduidelijkheden uit te procederen, maar op langere termijn minder deals omdat vastgoedbeleggers uitwijken naar stabielere jurisdicties.
Groei en krimp
Deze sombere beelden komen nog niet terug in het jaarlijkse onderzoek van PropertyNL, waaraan dit jaar een recordaantal van 62 kantoren heeft meegedaan. Daaronder zitten twee grote groeiers: TeekensKarstens en Loyens & Loeff, samen goed voor een groei van 67 vastgoedjuristen. Daar staan drie kantoren met krimp tegenover: Greenberg Traurig, Kennedy Van der Laan en Freshfields. Het gaat dan echter om een bescheiden krimp van gezamenlijk 13 vastgoedjuristen. Herman Lohman van Houthoff verklaart de groei van zijn kantoor doordat hij anti-cyclisch mensen aanneemt. In rustigere tijden kunnen juristen worden klaargestoomd voor het echte werk. David van Dijk van Greenberg Traurig verklaart de krimp (na sterke groei) van zijn kantoor juist met een bewuste keuze voor meer ervaren mensen en minder starters. ‘Dit leidt er uiteindelijk toe dat je met minder mensen meer en hoogwaardiger werk kunt doen. Dat is het Amerikaanse model van Greenberg Traurig. Geen piramidemodel, maar juist lage leverage en veel ervaren mensen.’
Landsadvocaat
In de top van het vastgoedadvies speelt landsadvocaat Pels Rijcken opnieuw een belangrijke rol. Dit kantoor kwam negatief in de schijnwerpers door langjarige fraude van bestuursvoorzitter Frank Oranje. De zaak uit 2021 beheerst nog steeds menige borrel, niet in de laatste plaats door een driedelige tv-documentaire deze zomer over de nog onopgeloste fraude. In februari hebben bestuursvoorzitter Sandra van Heukelom en hoofd vastgoed Aemile van Rappard in PropertyNL een overzicht gegeven van de maatregelen die Pels heeft genomen om de fraude af te wikkelen en in het vervolg te voorkomen.
Het wachten is echter nog op de behandeling in de Tweede Kamer van het zogenoemde rapport Silvis, waarbij aan de orde komt of en op welke wijze Pels Rijcken landsadvocaat kan blijven. Dit debat stond op de rol voor het tweede kwartaal, maar is door de val van het kabinet uitgesteld.
Voormalig minister Grapperhaus (zelf afkomstig van topvastgoedkantoor Allen & Overy) heeft destijds uitgelegd hoe belangrijk continuïteit in vastgoedadvies voor de overheid is, nog los van het feit dat de meeste andere topkantoren niet zitten te wachten op dit werk met uurtarieven onder het ‘Zuidas-niveau’. Het is voor de vastgoedjuristen van andere kantoren dan ook ondenkbaar dat Van Rappard zijn afdeling zou moeten sluiten. Maar wie had voor 2021 gedacht dat notaris René Spit van Pels, vaste deelnemer aan de rondetafelgesprekken met vastgoedjuristen van PropertyNL, gedesillusioneerd zijn praktijk zou beëindigen en dat Pels in 2022 helemaal zou stoppen met het notariaat?
Stabiel beeld
Het beeld van kantoren die de dienst uitmaken op het gebied van de grootste en complexe vastgoedtransacties, financieringen en ontwikkelingen is op zich stabiel.
Bij transacties is de top zoals in voorgaande jaren in handen van Loyens & Loeff en Houthoff, met daaronder de afgelopen jaren runner-ups als CMS, Greenberg Traurig en Lexence. Zij namen de plaats in van NautaDutilh en DLA Piper, die niet meer in deze top staan, nadat vastgoedjuristen overstapten naar Greenberg Traurig en Lexence.
Bij vastgoedfinanciering is er een meer versnipperd speelveld, met meer maar wel steeds dezelfde partijen. Loyens & Loeff voert de lijst aan, gevolgd door NautaDutilh, Allen & Overy, Clifford Chance en Houthoff, partijen die hooguit een plaatsje stegen of daalden.
Bij vastgoedontwikkeling dezelfde plaatsen op het ereschavot: Houthoff, Loyens & Loeff en CMS, maar ook twee runner-ups: Six Advocaten en Stijl Advocaten.
Toonaangevende juristen
De meeste gespreksstof levert het onderzoek naar de juristen zelf. Op het gebied van transacties kwam David van Dijk (GT) in de top-3, samen met Jan Cees Kuiken van Houthoff en Lonne Rooseboom van Loyens & Loeff. In die top-3 kwam een plekje vrij doordat Hein van der Meer van CMS zijn toga aan de wilgen heeft gehangen en naar ontwikkelaar Van Wanrooij is vertrokken.
Op het gebied van financiering is het speelveld uitgebreid met nieuwkomers zoals Jan-Joost van Rijsbergen (Bond) en Jeroen Vossenberg (Houthoff).
Bij advisering bij ontwikkelingen strijkt Jurriaan van der Stok van Loyens net zoals vorig jaar met de eer. Jan Cees Kuiken van Houthoff komt op de tweede plek, die vorig jaar nog aan Hein van der Meer was vergeven. Nieuwe binnenkomers zijn op deze ranglijst op een derde plaats Leen van der Marel van DLA Piper en vervolgens Bas Beenen van Osborne Clarke, Ingmar de Groot van Stibbe en terug van weggeweest op onze erelijsten: Wilfried Koster van Straatman Koster.
Verantwoording
PropertyNL doet jaarlijks onderzoek naar vastgoedjuristen door middel van een enquête die wordt toegestuurd aan de bij ons bekende kantoren. Deze is dit jaar beantwoord door ruim 60 kantoren. Als er partijen ontbreken, dan kunt u die doorgeven aan limmen@propertynl.com.
Het onderzoek naar vastgoedjuristen beoogt inzicht te geven in de specifieke kwaliteiten van kantoren en niet alleen in de kwantiteit van de transacties waarbij zij betrokken zijn. Vandaar dat gekozen is voor een alfabetische rangschikking.
In dit overkoepelende artikel plaatsen we wel een ranking met aantallen vastgoedjuristen. Of een jurist wordt betiteld als ‘vastgoedjurist’ bepaalt het hoofd van de ondervraagde vastgoedpraktijk.
De geënquêteerden spreken zich ook uit over de in hun ogen meest toonaangevende kantoren en juristen op de vakgebieden transacties, financiering en ontwikkeling.
Uit alle gegevens wordt jaarlijks een top samengesteld van ditmaal 12 kantoren. Zij nemen deel aan een rondetafelgesprek, waarbij ze juridische trends in het vastgoed belichten.
Gerelateerde artikelen:
