De grootste vastgoedbeurs van Europa, Expo Real in München, trok afgelopen drie dagen met 1742 exposanten 42.000 bezoekers uit meer dan 70 landen, maar de gehoopte wolk aan vastgoedinvesteringen bleef uit – een review van hoofdredacteur van PropertyNL, Wabe van Enk.
Vastgoed is nog steeds niet terug op pre-coronaniveau. In Nederland zijn de buitenlandse investeringen in vastgoed dit jaar zelfs tot een minimum gedaald, terwijl de Nederlandse economie toch gunstig afsteekt bij de gemiddelde groei in Europa. Demissionair minister Mona Keijzer kon als bezoeker van de Expo met eigen ogen aanschouwen dat er in de relatie tussen buitenlandse beleggers en Nederland veel is misgegaan.
De nummer één-economie van Europa, Duitsland, komt ook maar niet in een feeststemming, al is het imago van zieke economie nu overgedragen aan nummer twee Frankrijk. De Fransen spelen nooit een hoofdrol bij de Expo (die is voorbehouden aan de Franse tegenhanger Mipim), maar dit keer was het wel heel magertjes.
Voorzichtig optimisme
De directeur van de Expo, Claudia Boymanns, destilleerde niettemin een voorzichtig optimisme. Voor haar was het belangrijk dat het aantal bezoekers steeg. Een lichte terugval van het aantal exposanten werd daarmee gecompenseerd. Het viel haar op dat de meeste aandacht van beleggers en ontwikkelaars uitging naar betaalbare huurwoningen – een onderwerp dat dus niet alleen in Nederland speelt. Het rechtvaardigde de komst van Keijzer, al is zij demissionair en heeft ze weinig kans om terug te komen.
Vertrouwen is terug
Een van de belangrijkste Expo-partijen – het Duitse beursgenoteerde vastgoedfonds Patrizia – heeft onlangs een rapport gepubliceerd gebaseerd op een enquête onder 110 institutionele beleggers met bijna € 1000 mrd aan kapitaal. Hieruit blijkt dat het vertrouwen terug is. Van echt herstel van beleggerssentiment bleek echter op de Expo nog weinig: de miljarden nieuw kapitaal voor vastgoed vliegen je nog lang niet om de oren. Emile Poort (co-head investments en directeur Benelux van Patrizia) bevestigde op de Expo Real tegenover het Financieele Dagblad echter wel een sprankje hoop.
Investeringen in Europees vastgoed gekrompen
De meest objectieve internationale cijfers over vastgoedinvesteringen komen van dataleverancier MSCI – ooit opgericht door Morgan Stanley. Hoofdonderzoeker Tom Leahy hield op de Expo een presentatie waaruit bleek dat de investeringen in Europees vastgoed in het eerste halfjaar met 7% zijn gekrompen tot € 92 mrd. ‘Het aantal institutionele kopers en verkopers die nog actief zijn, is op het laagste punt in tien jaar beland’, zei Leahy tegen het FD. Daarbij past de nuance dat MSCI geen zicht heeft op de particuliere beleggingsmarkt van commercieel vastgoed. Voor Duitse kantoren schat Leahy het gemiddelde verschil tussen wat verkopers eisen en kopers willen betalen op 30%. Dat betekent in de praktijk dat de markt bij de oosterburen voorlopig nog stilligt, totdat verkopers genoeg hebben kunnen afboeken.
Tien deals boven de € 80 mln
In tegenstelling tot het Expo-sentiment kende Nederland een drukke zomer op het gebied van vastgoedbeleggingstransacties. PropertyNL registreerde tien transacties boven de € 80 mln, met als grootste de Nido-portefeuille van € 154 mln, gekocht door Rockfield, en als grootste single-asset deal de verkoop van First in Rotterdam aan Bouwinvest voor € 152 mln. Deze deals zal MSCI meenemen bij de berekeningen voor het tweede halfjaar, dus ook hier een sprankje hoop dat het tweede halfjaar over heel Europa iets beter wordt.
Outlook
Sebastiano Ferrante, Head Europe van PGIM, een van ’s werelds grootste asset managers in vastgoed (ooit voortgekomen uit de portefeuille van verzekeraar Prudential), voorspelde op de Expo Real dat de geringe liquiditeit in vastgoedbeleggingen nog twee jaar zal voortduren. Binnenkort komt PGIM in PropertyNL met een outlook voor Nederland versus de rest van Europa.
Een belangrijke inhoudelijke bijdrage aan de Expo Real leverde René Buck van Buck Consultants International uit Nijmegen. Elders in deze nieuwsbrief een verslag van de bijeenkomsten, waaruit blijkt dat op de korte termijn de vraag naar logistieke centra stabiel blijft, met groei op middellange termijn. Dit lijkt haaks te staan op de door het FD gesignaleerde leegstand in Nederlandse logistieke centra.
