Al meer dan een kwart eeuw maakt zakenman in ruste Joep de Koning zich hard voor het tastbaar vastleggen van de erfenis die Nederlanders achterlieten toen ze vier eeuwen geleden voor het eerst voet aan wal zetten in New York. Gebiedsontwikkeling op de landingsplek Governors Island bleef vooralsnog uit, maar in het staartje van 2024 kreeg De Koning alsnog een beetje erkenning.
Van oudsher is New York een magneet voor Nederlandse toeristen, avonturiers en expats. Daarnaast is er de historische band met Nederland die bestendigd wordt met een Netherlands Club, een Netherlands America Foundation en talloze straatnaambordjes, metrostations en buurten die verraden dat ‘wij’ er waren: Stuyvesant Street, metrostation Utrecht Avenue, Brooklyn (Breukelen!) etc.
Leuk voor ons, maar het zegt de gemiddelde New Yorker, laat staan Amerikaan, weinig tot niets, meent Joep de Koning (80). ‘In heel de stad zijn nog geen duizend mensen op een miljoen New Yorkers die ooit van Nieuw Amsterdam hebben gehoord. Geen Amerikaan weet van of is geïnteresseerd in de geschiedenis van New Netherland. Halverwege de jaren tachtig ging ik een keer naar een seminar van het New Netherland Research Center in Albany en ik stond versteld van wat ik daar zag: hooguit veertig oude en gepensioneerde deelnemers, die af en toe in slaap vielen en van wie sommigen zelfs aan het breien waren.’
Religieuze tolerantie
De Koning is een geboren en getogen Schiedammer, die in de jaren zestig naar New York trok en daar een succesvol vermogensbeheerder werd – onder meer durfkapitaal en bedrijfsovernames. Hij beijvert zich al 25 jaar voor een tastbare herinnering aan wat de eerste Nederlanders en de generaties achterlieten nadien achterlieten in New York, de stad en de staat, sinds de dag dat de Brit Henry Hudson in 1609 de nadien naar hem genoemde rivier opvoer.
Zijn interesse werd gewekt door een prentje van ‘Nieuw Amsterdam op ’t Eylant Manhattans’ dat hij ooit van zijn schoonmoeder kreeg. ‘Aanvankelijk wilde ik alleen weten wanneer het prentje gemaakt was. Ik had de kunstacademie St. Joost in Breda afgerond en had als 17-jarige zelf wat etsen gemaakt.’ Tijdens zijn onderzoek naar de datering van het prentje in New York, Nederland en Engeland maakte De Koning voor het eerst kennis met de geschiedenis van Nieuw Nederland. Hij ontdekte dat de eerste kolonisten zich niet in 1625 vestigden op Manhattan, maar een jaar eerder, op het zuidelijker gelegen Noten Eylant, het tegenwoordige Governors Island. ‘Ze kregen van de West Indische Compagnie instructies mee hoe ze iedereen moesten behandelen, ook de Indianen als oorspronkelijke bewoners. Niemand mocht vervolgd worden vanwege zijn religie of (geloofs)overtuiging, een concept dat rechtstreeks voortvloeide uit de Unie van Utrecht van 1579. Dat principe van religieuze tolerantie geniet in New York ook geen bekendheid, dus als ik de geschiedenis wilde eren, moest ik benadrukken hoe de landing op Governors Island heeft bijgedragen aan het huidige DNA van New York.’
Geen commercieel circus
Samen met Robbert Das, een befaamd bouwkundig ontwerper en futuroloog, begon De Koning in 1998 met de uitwerking van hoe ‘Tolerance Park’ eruit zou moeten gaan zien. Net als het fort Nieuw Amsterdam op de zuidpunt van Manhattan, dat in 1625 vorm kreeg, moest het park een plaats krijgen op de 18 hectare onbebouwde grond op de zuidpunt van Governors Island. Das ontwierp een replica van een Nederlands schip, die plek moest krijgen aan de Lima Pier op het eiland. Een Tolerance Walk moest leiden naar een Tolerance Monument in een vorm van een beeld van Barnett Newman met een obelisk als lichtbaken, die het thema van tolerantie naar de mensheid moest uitstralen. ‘Natuurlijk waren er andere ideeën over hoe je een Historic New Amsterdam zou kunnen vormgeven, maar het moest geen commercieel circus worden. Door te kiezen voor een non-profit constructie had het initiatief ook meer kans van slagen.’
In januari 2001 droeg de toen scheidend president Bill Clinton het noordelijk deel van het eiland (9 hectare), het bezit en het beheer, over aan de National Park Service. De rest van het eiland werd twee jaar later voor het symbolische bedrag van $ 1 overgedragen aan de stad en de staat New York, op voorwaarde dat het terrein een publieke bestemming zou krijgen. Sinds 2011 is er een trust die de ontwikkeling van het eiland moet bewaken.
Duizenden mails
Hoewel De Koning in 2002 erkenning kreeg van de staat New York voor Governors Island als geboorteplaats van de staat in 1624, bleef de daadwerkelijke ontwikkeling van Tolerance Park uit. ‘Ik ben geen projectontwikkelaar, maar de bedenker van het thema. Sowieso zou ik als éénpitter niet in aanmerking komen voor de grond. Daarvoor had ik echte ontwikkelaars en hun politieke vrienden in Amerika en Nederland nodig.’
In de decennia die volgen schreef hij duizenden mails naar honderden lokale bestuurders in de VS en Nederland (Amsterdam), leden van het Amerikaanse congres en de Eerste en Tweede Kamer, ministeries, musea en achtereenvolgende premiers en Amerikaanse presidenten. Telkens met de vraag om erkenning van de culturele en maatschappelijke betekenis van de landing van de Nederlanders op Governors Island in 1624.
Die steun bleef tot 2024 vrijwel volledig uit. Van de mensen die hij aanschreef, reageerde een enkeling positief. De meest ontvangers hielden zich echter stil. ‘Teleurgesteld ben ik hier nooit over geweest, omdat het mijn eigen keuze is geweest om zo’n 80.000 uur te steken in een project dat nooit voor mezelf is geweest. Het verbaasde me wel dat niemand de landing en de diepere betekenis ervan wilde erkennen.’
Absurde prijs
Nederland koos in plaats daarvan voor een eigen feestje in het jubeljaar 2009, 400 jaar nadat Hudson zijn ontdekking deed, compleet met een vlootschouw, een fietstocht en een cultureel festival op Governors Island met een ingevlogen DJ. Het tastbare cadeau van ons land: een paviljoen van 500 m² naar ontwerp van Ben van Berkel op Minuit Plaza in Battery Park, de zuidpunt van Manhattan in de loop naar de Staten Island Ferry.
Het bewijst volgens De Koning dat de ware geschiedenis van de Nederlanders in New York niet leeft en hoofdzakelijk opportunistisch wordt gebruikt. ‘Sowieso had het plein het Verhulstplein moeten heten, omdat niet Peter Minuit maar Willem Verhulst in 1625 besloot om een versterkt fort op Manhattan te realiseren.’
Vervolgens is een tekst in de vloerstenen geplaatst aan de hand van het populaire boek ‘Island at the centre of the world’ (2004) van Russel Shorto, waarin staat dat de absurde prijs die Nederland aan de Indianen betaalde de illustratie is van het lange proces waarbij de ongelukkige oorspronkelijke bewoners werden beroofd van hun land. ‘Klinkt leuk, maar het is feitelijk onjuist en in strijd met de vrijheden voor iedereen die de Nederlanders letterlijk op papier meenamen naar de nieuwe wereld.’
Erfgoeddriehoek
Het is volgens hem echter nog niet te laat om alsnog over te gaan tot erkenning van de Nederlandse culturele erfenis in groter New York. Volgend jaar is het precies 400 jaar geleden dat de eerste spijker werd geslagen in de versterkte handelspost Nieuw Amsterdam. Deze werd 39 jaar later omgedoopt tot New York, nadat de Engelsen Nederland dwongen tot een grondruil waarvoor het Suriname terugkreeg. Bovendien is er tot op de dag van vandaag nog niets nieuws ontwikkeld op Governors Island, ondanks papieren plannen voor een universitaire campus (2002) en het meeste recente concept om van het eiland een ‘klimaatcentrum’ te maken.
Hij is afgestapt van het idee dat hij zelf nog de realisatie van een tolerantiemonument kan meemaken. ‘Het is letterlijk en figuurlijk meer waardevol als Governors Island als baken van religieuze vrijheid en tolerantie onderdeel wordt van een erfgoeddriehoek in de haven van New York, samen Liberty Island met daarop het vrijheidsbeeld en Ellis Island, waar de immigranten aankwamen. Het huidige Fort Jay kan daarbij dienen als tolerantiemonument. Als dit concept zo wordt geaccepteerd als kunst van nationale betekenis, wordt de grond ook vanuit het perspectief van een ontwikkelaar meer waard dan de banaan in ducttape die onlangs voor € 6,2 mln is verkocht als conceptuele kunst.’
Het kan nog
Ondanks decennia van voornamelijk stilte is een hernieuwd pleidooi niet volstrekt kansloos. In september kwam de Nederlands consul-generaal naar Governors Island voor een barbecue ter ere van 400 jaar New York, en hij erkende daar tegenover een Belgische journalist het eiland als landingsplaats van Waalse en Nederlands vluchtelingen in 1624. Eerder dit jaar erkende het ministerie van Buitenlandse Zaken al hetzelfde feit. Om de droom van De Koning werkelijkheid te laten worden, is echter politieke erkenning nodig van vrijheid en tolerantie als kwintessens van de Nederlandse erfenis. De Koning: ‘Het kan nog altijd. Voor het tastbaar maken van wat Nederland achterliet bij de vroegste ontwikkeling van New York zijn maar twee woorden nodig: Tolerance Park of monument To Tolerance.’
Gepubliceerd in PropertyNL Magazine nr. 12, 13 december 2024
