Het gebied rond het Merwedekanaal raakte in verval toen het kanaal zijn functie verloor. Utrecht heeft plannen om van het gebied weer een volwassen stadswijk te maken
Door Erik de Boer
Gepubliceerd in Locus 2 (winter 2016) - Booming steden, booming data, boming deals
De Merwedekanaalzone is een van de vier prioriteitsgebieden waar Utrecht een grote binnenstedelijke ontwikkeling wil realiseren. Hier moet een groot deel van de woonopgave worden gerealiseerd. In de deelgebieden 4, 5 en 6 aan de westzijde van het Merwedekanaal, tussen de parkeerterreinen van de Jaarbeurs en snelweg A12, zullen de komende 15 jaar 6000–10.000 woningen worden gebouwd. De kanaalzone is straks de schakel tussen de binnenstad en de wijken aan de westzijde van de stad.
Marcel Janssen is bij de gemeente ruimtelijk regisseur van de Merwedekanaalzone en richt zich in hoofdzaak op de westelijke oever. Hij is nu bezig met het opzetten van een projectorganisatie.
Marktpartijen die hier willen investeren zien nu een gebied dat de kenmerken heeft van een rafelrand van een grote stad. Dat klopt, het lag vroeger aan de rand van de bebouwde kom en was een plek voor industrie en bedrijven. Janssen: ‘De Merwedekanaalzone is bij uitstek geschikt voor het vorm geven van gezonde stedelijke verdichting. Het is nu een ruwe zone, ingekapseld tussen Binnenstad, Dichterswijk, Rivierenwijk, Kanaleneiland en Leidsche Rijn.’
Veel bedrijvigheid
Het gebied waar nu een nieuwe stadswijk moet komen, is een strook van ongeveer 65 hectare en strekt zich uit langs de westelijke oever van het Merwedekanaal tussen het Amsterdam Rijnkanaal in het noorden en de A12 aan de zuidkant. Het ligt ten zuidwesten van Het Nieuwe Centrum; de tweede fase van de herontwikkeling van het stationsgebied.
Het Merwedekanaal was ruim 100 jaar geleden de belangrijkste scheepvaartverbinding tussen Amsterdam en de grote rivieren en verder naar Duitsland. Na de opening van het Amsterdam–Rijnkanaal in 1952 raakte het gebied langs het Merwedekanaal in verval, maar dit gaf ook ruimte aan nieuwe bedrijfsontwikkelingen, zoals Smart Business Park aan de Kanaalweg. Ook creatieve bedrijven zijn de afgelopen jaren in het gebied gevestigd, zoals Vechtclub XL, De Alchemist en Stadstuin. Mobach Keramiek is nog een van de weinige achterblijvers op de oever.
Eerste nieuwe ontwikkelingen
De stad is de afgelopen jaren opgerukt naar de randen van de deelgebieden 4, 5 en 6, zegt Janssen. ‘Met de komst van de nieuwe wijken aan de westzijde van Utrecht, zoals Kanaleneiland in de jaren ’60 en Leidsche Rijn vanaf de jaren ’90, is de voormalige stadsrand midden in de regio komen te liggen. De extensieve bedrijfsfuncties passen niet meer op deze locatie en zijn bovendien een hinderlijke barrière gaan vormen.’
In deelgebied 4 ligt het voormalig defensieterrein. Het Rijksvastgoedbedrijf is momenteel bezig met het slopen van de panden. Als sloop en sanering zijn afgerond, wordt de gemeente de eigenaar van de grond. In deelgebied 5 hebben de verschillende vastgoedpartijen posities ingenomen. Naast de gemeente zijn dat onder andere BPD, Janssen de Jong Projectontwikkeling, Hansteen Holdings en Immo Selekt.
De eerste herontwikkelingen zijn op gang gekomen in de projecten City Campus Max (ca. 980 woningen) en de naastgelegen – in augustus opgeleverde – projecten Pax en Lux aan het kanaal. Met de oplevering van Max, Pax en Lux zijn nu bijna 1300 studenten- en startersappartementen aan het gebied toegevoegd.
Een van de meest prominente ontwikkelingen is de restauratie en herbestemming van de Cereol-fabriek, direct naast Park Oog in Al. Aangrenzend is de hoogwaardige nieuwbouw van Meyster’s Buiten. De verderop gelegen Villa Jongerius heeft inmiddels een tweede leven gekregen als vergader- en evenementenlocatie. Gestart is met de restauratie van het achter de villa gelegen kantoor.
Het direct naast de A12 gelegen kantorenpark (deelgebied 6) heeft te kampen met leegstand en is door het monofunctionele karakter weinig aantrekkelijk. Maar ook hier dienen zich nieuwe ontwikkelingen aan. Zo transformeert vastgoedinvesteerder Citypads het voormalige, door de gemeente gehuurde kantoorgebouw aan de Vliegend Hertlaan tot een wooncomplex met 252 appartementen en studio’s. Verderop wordt gebouwd aan een Van der Valk-congreshotel.
Integrale gebiedsvisie ontbreekt
Het zijn allemaal welkome stappen, maar een integrale gebiedsvisie ontbreekt momenteel. Janssen: ‘Er wordt niet alleen gewerkt aan een structuurvisie voor de deelgebieden 4, 5 en 6, maar tegelijkertijd wordt ook een milieu-effectrapportage (MER) opgesteld. Het ‘willen en kunnen’ wordt met de structuurvisie en de MER in beeld gebracht en in 2017 aan de gemeenteraad voorgelegd. Doel is dat het gebied vanaf eind 2019 beschikbaar komt en dat de gemeente de eerste tenders kan uitschrijven. Vanwege de aard van de Merwedekanaalzone kunnen we hier een andere manier van stedelijk wonen tot stand brengen. Er staan bijvoorbeeld verschillende gebouwen met een belangrijk stuk Utrechts verleden. Dat geeft het gebied identiteit en maakt de kanaalzone uniek. We moeten nu zorgen dat we hier voldoende kwaliteit krijgen, zodat mensen hier over 100 jaar nog steeds graag willen wonen.’
