Wonderwoods winnaar op jubilerende Mipim

De Mipim vierde het 30-jarig bestaan met bijna 27.000 bezoekers. Dat is geen record voor de vastgoedbeurs; in het eerste decennium van de 21e eeuw werd Cannes door meer dan 30.000 mensen ontregeld. Het is daarmee niet de meest bezochte Europese vastgoedbeurs, want dat is de Expo Real. Het is ook niet de meest inhoudelijke beurs, want dat is de Provada. Vanuit het perspectief van investeerders is de Mipim echter nog steeds superieur, met 5400 investeerders. Dat is niet allemaal niveau APG, maar bepalend is dat de grootste asset managers ven Europa – zeg maar de top-100 Investors van PropertyEU – er zijn.
Junior Zegger van Troostwijk is de enige Nederlander die alle 30 Mipims heeft meegemaakt. De organisatie trakteerde hem en andere jubilarissen op een besloten bijeenkomst met voormalig secretaris-generaal van de Verenigde Naties Ban Ki-Moon. Ban Ki-Moon was overigens ook door mindere goden zoals persmuskieten te bezichtigen, maar veel nieuws kwam er niet uit de grijzende klimaatambassadeur. Er zijn wel meer Nederlanders die de 30 keer vol maakten, zoals Martin Verwoert van Mavet, maar die hadden niet alle 30 keer een bezoekerspas, en dat was wel een vereiste. Die pas is voor veel Nederlanders nog steeds een struikelblok. De Ban Ki-Moon-genodigden hebben in de loop der jaren bijna € 60.000 aan ticketkosten opgehoest. Dit keer waren er ongeveer 2000 Nederlanders met een toegangspas en naar schatting een even grote schare landgenoten zonder pas.

Nederlandse delegaties
Een paar trouwe deelnemers werden dit jaar gemist, zoals ABN Amro en KPMG. Een hoofdrol speelde BNP Paribas Real Estate, waarvan het Nederlandse team wordt aangevuurd door Sicco Postumus, met een net iets groter NL-team dan Cushman, JLL, Colliers en CBRE. Voor BNP Paribas – Europa’s grootste bank – is de Mipim een soort thuiswedstrijd, al is de Europese hypotheekportefeuille van ING Real Estate nog net iets groter. ING was vroeger een van de grootste spelers op de Mipim, overeenkomstig het marktaandeel in financieren, ontwikkelen en beleggen, maar als financier is de leeuw zijn positie aan het terugwinnen.
Onder de Nederlandse nieuwkomers was ook een grote delegatie van Omnam onder leiding van David Zisser. BPD was dit jaar iets minder prominent aanwezig. De grootste woningontwikkelaar van Duitsland en Nederland had vorig jaar nog Marignan in de gelederen – een top-5 speler in Frankrijk.

Wonderwoods in de prijzen
Dit jaar waren er opvallend veel architectenbureaus met een Nederlandse afvaardiging. Roberto Meyer van MVSH kon tevreden zijn. Zijn schepping Wonderwoods in Utrecht, een ontwikkeling van G&S met ASR als belegger, gepresenteerd door Holland Metropole, viel in de prijzen. Voor Nederlandse, laat staan voor Utrechtse, begrippen zijn de 90 en 70 meter hoge torens met hangende tuinen naar een Italiaans idee van Stefano Boeri, bijzonder ambitieus. Het geeft de stad vanaf 2022 de stad een nieuw aanzien.
Wonderwoods moest concurreren met projecten van een heel andere schaal. Ter vergelijking: projectontwikkelaar Nakheel uit Dubai presenteerde € 16 mrd aan plannen, een collega deed het met ‘maar’ € 10 mrd aan plannen en dan zijn Meydan en Emaar, die het meest in Dubai aanwezig zijn, nog niet eens genoemd. Voor de meest spraakmakende ontwikkelingen staat het Midden-Oosten (Dubai, Jeddah of Riad) garant en anders wel China, Korea en Japan.
Kenmerkend voor deze ontwikkelingen zijn dat ze door beleggers moeilijk zijn te verantwoorden. Ook dit jaar waren er weer juichverhalen van met name Egypte en Turkije die niet parallel lopen met de belangstelling van professionele beleggers. Daarom is het zo belangrijk dat realistische westerse ontwikkelingen zoals Wonderwoods in het zonnetje worden gezet. Een belangrijke rol speelden de Nederlandse juryleden Marco Hekman, ceo van CBRE Europe, en Tinka Kleine, directeur bij PGGM.

Proptech
De Mipim besteedt net zoals de Provada en de Expo Real veel aandacht aan proptech. PropertyEU wijdde hieraan op de Mipim een editie van ‘Firestarters’, terwijl Wouter Trufino voor Nederland de proptech-kar trekt. De Mipim Start-up Competition werd gewonnen door Spaceti uit Praag. Oprichter Aakash Ravi heeft een app ontwikkeld om energie in gebouwen te optimaliseren. Het bedrijf, dat drie jaar bestaat, heeft het product uitgetest in New York, Stockholm en Londen met Deloitte, Cushman & Wakefield, CBRE en Zalando als klant.
Modulair-woning start-up Tatami werd tweede en de Amerikaans on-Target met veiligheidssensors werd derde. Zij doen allemaal mee met de speciale Mipim proptech-bijeenkomst op 1 en 2 juli in Parijs.
In het technologie-kader past ook Edge Technologies, de vooruitgeschoven post van ontwikkelaar OVG van Coen van Oostrom. Hij herhaalde zijn stunt van vorig jaar: op de meest prominente plaats, op de Boulevard de la Croisette voor het Carlton Hotel, presenteerde hij Edge Technologies in een enorme tent met sustainability-aandacht en smart-offices.
Dat is ook het thema van het Blue Building Institute – een initiatief met de Nederlandse aanjaagster Alexandra Boot. Zij organiseerde een internationale sessie met de oprichters van het Well Building Institute. Zij kennen Well-certificaten toe aan gebouwen die niet alleen succesvol zijn op het gebied van milieu, maar ook een meerwaarde leveren aan de gezondheid van de medewerkers. Zo liet de 30ste Mipim toch een vernieuwende indruk achter.

Powerwomen op 'baltsplaats' Mipim
‘De vastgoedwereld is een echte mannenwereld en Mipim is de ultieme baltsplaats voor de echte man. In een tijd dat elke vastgoedorganisatie zit te springen om goede mensen, is het een gemiste kans dat de helft van het arbeidspotentieel zo slecht wordt benut. Vrouwen hebben vastgoed veel te bieden.’ Dat is de stelling van Fleur Abas van Merin, Femke van Oest van M7 en Anne-Marie Klijn van NautaDutilh. Zij vormen samen het bestuur van een nieuw initiatief om vrouwen meer kansen te geven in het vastgoed.
Directeur van Zadelhoff, Maarten Feilzer, wierp zich op de Mipim graag op als gastheer voor initiatief van zo’n 50 ‘powerwomen’. Als vader van twee dochters is hij gebrand op meer kansen voor vrouwen in de sector.
Het gezelschap discussieerde over onder meer de functie van een leider die zich kwetsbaar durft op te stellen. Dé management-bestseller op dit moment van Brené Brown heet niet voor niets ‘De kracht van kwetsbaarheid’. Vrouwen zijn daar doorgaans beter in, zo was de stelling. Toch was het gezelschap het er niet over eens of kwetsbaarheid nu een kans op een doorbraak in de vastgoedtop. Anderen zagen meer in een krachtig vrouwennetwerk dat de mannenclubjes het vuur aan de schenen legt.
Invité Cor van Zadelhoff verontschuldigde zich dat hij in zijn DTZ-tijd niet meer vrouwen als partner had aangenomen. De aanwezige Saskia Heida was destijds de enige vrouwelijke partner in de maatschap. Zij begon daarna succesvol voor zichzelf met HeidaDeken.
De bijeenkomst liet zien dat er in de toekomst een behoorlijk potentieel is aan talent. De sector heeft voortrekkers, zoals Ans de Wijn. Ook recente benoemingen van topvrouwen zoals Heleen Aarts als ceo bij Amvest en Sophie van Oosterom als ceo Europa van CBRE GI duiden op een kentering.
 
Mipim-conferentie ‘Vastgoedadviseur future proof’
‘De taxateur wordt iemand die data interpreteert’
‘De makelaar heeft andere mensen nodig bij data-analyse. We zullen de taxateur helpen om zich om te scholen. De taxateur wordt meer en meer iemand die data interpreteert.’ Die voorspelling deed Ger Jaarsma, voorzitter van de NMV, tijdens een bijeenkomst die NVM en PropertyNL organiseerden tijdens de Mipim op het dakterras van de nestor van het vastgoedadvies, Cor van Zadelhoff.
Ger Jaarsma ging in gesprek over de toekomst van het vak met Roel van de Bilt van Rabobank Real Estate Finance, de grootste financier in het vastgoed en de grootste taxatieopdrachtgever.
De andere opponent was Sipke Feenstra, ceo van Office Operators. Feenstra’s organisatie doet werk dat de makelaar ook kan doen: diep in de huid van de klant kruipen. Feenstra: ‘De grootste uitdaging is goede mensen aan je onderneming te binden. Ook grote bedrijven werken steeds vaker samen met flexibele kantooraanbieders. Zo laat Upfield, de boterdivisie van Unilever, alles door ons regelen.’
Is hij daarmee een concurrent van de makelaar? Ans de Wijn: ‘Een goede makelaar kan dat ook. Goede makelaars zijn bezig met een meer servicegerichte benadering.’ Jeroen Lokerse ceo van Cushman Wakefield, ziet flexibele kantooraanbieders niet als concurrent: ‘Integendeel, we werken graag met ze samen. We moeten aan de klant denken.’ Ger Jaarsma gelooft daar ook in: ‘De makelaar gaat van vooral dealgericht naar servicegericht werken. Adviseren over verduurzaming hoort daar bijvoorbeeld ook bij.’
Feenstra waarschuwt echter: ‘De WeWork’s van deze wereld geven onze branche een slechte naam. Wat gebeurt er met deze zeer snel gegroeide bedrijven als er weer een crisis uitbreekt? De inkoop van ruimte moet je flexibel doen, waardoor de risico’s afnemen: 60% van onze contracten is een conventioneel huurcontract, 40% doen we samen met de eigenaar.’
Feenstra, Jaarsma en Van de Bilt zien alle drie dat data de hele sector veranderen. Jaarsma: ‘Het gaat over data en digitalisering. Je moet als vastgoedadviseur de kansen grijpen.’ Van de Bilt vindt het erg belangrijk dat de markt een verdere bereidheid toont om samen te werken op het gebied van data. En Paul Trip, directeur van MRD, waarschuwt dat partijen zoals NVM niet de pretentie moeten hebben de data in pacht te hebben. ‘Ze zijn een radertje in een veel groter datasysteem.’
Tot slot kon Van de Bilt de vastgoedadviseurs op de Mipim geruststellen: ‘Het loket is open. We consolideren onze portefeuille, maar dat betekent niet dat we dicht zijn voor nieuwe business: waar we aan de ene kant snoeien, kunnen we aan de andere kant groeien.’

Mipim 2019: Zonnige toekomst voor de logistiek
Terwijl de sombere retailberichten aanhouden, zoals het faillissement van Coolcat, viert de logistiek feest, zo bleek op de bijeenkomst ‘The Future of Logistics Real Estate in Europe’, die Buck Consultants International (BCI) en PropertyEU organiseerden op de Mipim.
De besloten bijeenkomst werd geleid door de hoofdredacteur van PropertyEU, Robin Marriott. René Buck, ceo van BCI, presenteerde een rapport over de wereldwijde ontwikkelingen in de logistiek. Gezien alle wereldwijde plannen wordt de logistiek in de komende drie jaar, zelfs bij gematigde economische groei, gekenmerkt door tekorten. De reden is de snelle overgang van de verkoop via fysieke winkels naar e-commerce.
Volgens Buck is er een enorme jacht op nieuwe logistieke parken in Europa. Overheden zijn niet in staat aan de vraag te voldoen. Daarbij wijkt de vraag af van het aanbod. Er is vraag naar zeer grote distributiecentra, maar beleggers zien dit vaak als een extra risico. Ook gemeenten voelen meer voor diversiteit van een logistiek park dan één partij.
Ap Reinders (in Nederland wethouder Haarlemmermeer, maar in Europa vice major Holland Metropolitan Area) bevestigde de observaties van BCI. Haarlemmermeer is een hotspot in Nederland voor logistiek, maar als de centra heel groot worden, dan passen ze niet in een dichtbevolkte gebied. Een voorbeeld was het logistieke centrum van Inditex, dat is uitgeweken naar Lelystad. Haarlemmermeer moet het hebben van iets kleinere centra, met veel toegevoegde waarde.
BCI is bekend geworden om zijn locatie-onderzoeken naar beschikbaarheid (en kosten) van arbeid. De ‘war on talent’ is een steeds belangrijkere factor geworden bij het vestigingsplaatsbeleid, aldus Buck. Zijn kantoor heeft hiervoor de Regional Labor Market Assessment Tool ontwikkeld.
Buck vertelde verder dat voor het eerst de geprognosticeerde returns-on-investments voor logistiek met 6% hoger zijn dan voor kantoren en winkels (tussen de 4 en 5%.)
De internationale partijen op de bijeenkomst – Logicor, Tritax Big Box, Iron Mountain, KBC Real Estate, Segro, Montea, WDP, SIOR, MG Real Estate en Groep Heylen – toonden zich blij met de dataset van BCI. Ze verschilden echter van mening in hoeverre de ontwikkelaars met de juiste locaties snel genoeg kunnen inspelen op de eisen de klant van de toekomst.