PropertyNL Top Vastgoedjuristen 2014

De vastgoedjuristen waren vorig jaar druk met het beslechten van conflicten. Dit jaar volop nieuwe trends en groeiende praktijken in de PropertyNL Top Juristen.

Gepubliceerd in PropertyNL Magazine nr. 9, 26 september 2014
Door Wabe van Enk (research Daphne Boiten)

In PropertyNL 9 presenteren meer dan dertig kantoren zich met hun specialismen op de markt van vastgoed. Dat zijn er meer dan bij vorige onderzoeken. De disciplines van de vastgoedjurist laten zich niet vatten in ranglijsten. Vandaar dat PropertyNL in deze editie op initiatief van de grote juridische advieskantoren meer aandacht geeft aan de kwalitatieve juridische aspecten in plaats van de kwantitatieve.
Daarom behalve een opsomming van de kantoren het eerste grote interview met trends van kantoren met veel internationale juridische disciplines. Zij beschrijven de internationalisering van hun vak. Dat komt overeen met de beleggingstransacties in het vastgoed, die dit jaar voor een overgrote meerderheid door buitenlandse partijen zijn gerealiseerd.
Uit de gesprekken komt naar voren dat de juristen zich als geen ander realiseren dat die internationalisatie geen vanzelfsprekendheid is. Nederland kan gemakkelijk door toenemende regeldichtheid een minder aantrekkelijk investeringsland worden en dan ketsen de deals alsnog af. Dat speelt heel nadrukkelijk op de woningmarkt. Een van de uitgangspunten van het kabinetsbeleid is dat de corporatiesector wordt verkleind. Dan moeten er wel internationale kopers zijn. De verkoop van Haagse woningen aan Duitse beleggers via Bouwfonds Investment Management is één zwaluw, Patrizia is misschien de tweede, maar is het daarmee ook zomer voor iemand als minister Blok?

Gevolgen van de crisis
In de juridische vastgoedpraktijk anno 2014 spelen de gevolgen van de crisis nog een grote rol. Het is speuren naar oplossingen voor distressed vastgoed die vaktechnisch interessant kunnen zijn. In de komende edities verwachten we daar extra aandacht aan te kunnen besteden.
Om een beeld te krijgen van de positie van een advocaten- en notarissenkantoor kan men niet meer volstaan met vastgoedtransacties, maar moet er meer oog zijn voor het veelzijdige werkveld. Daarom hierbij een overzicht van de segmenten waar de kantoren zich volgens eigen opgaaf wel en niet mee bezighouden. Behalve transacties zijn dat adviezen bij gebiedsontwikkelingen en aanbestedingstrajecten, maar net zo goed mergers & acquisitions om vastgoedpartijen te helpen bij (afbouw van) hun derivatenportefeuille. Daarnaast zijn er de specialisten met nichekantoren.
Uit de gegevens van de Kamer van Koophandel blijkt dat voor advocaten- en notariskantoren in het algemeen de crisis nog niet voorbij is. Maar uit dit onderzoek blijkt juist dat de echte vastgoedjuristen weinig hinder ondervonden van de crisis. Dat blijft niet bij mooie woorden, maar we kunnen dat ook verifiëren aan de hand van het aantal betrokken vastgoedspecialisten. Alle kantoren die meededen aan het rondetafelgesprek hebben hun vastgoedafdelingen de laatste jaren kunnen uitbreiden, tegen de trend in van minder dynamiek op de vastgoedmarkten.
Apart zullen we nog terugkomen op het idee van NautaDutilh tot meer standaardisatie. Het is in het belang van de opdrachtgever om de transactiekosten omlaag te brengen en in het belang van alle kantoren om hun toegevoegde waarde permanent te bewijzen.

PropertyNL Top Juristen

AKD
Aantal vestigingen: 5 (waarvan 4 in NL)
Hoofd vastgoedsectie: Marc Wintgens
Cliënten: bouwers, ontwikkelaars, beleggers, overheden (waaronder ministeries, gemeenten, provincies en waterschappen), woningcorporaties, ziekenhuizen en zorginstellingen

AKD heeft onder meer expertise op het gebied van project- en gebiedsontwikkeling. Enkele projecten waarbij het kantoor is betrokken, zijn Strijp S in Eindhoven, de grootste binnenstedelijke herontwikkeling van Nederland, en Nieuw Westland.
Op pps-gebied was AKD bijvoorbeeld betrokken bij de Transformatie-pps, waarbij een gemeente met een consortium een pps sluit over de transformatie van een gebouw, de Zorg-pps (het eerste voorbeeld hiervan in Nederland betrof het Atrium MC in Heerlen, waarbij het Atrium MC door AKD werd begeleid) en de Mobiliteits-pps, waarbij VolkerWessels en de gemeente Eindhoven voor het eerst parkeren in een openbaar gebied onderbrachten in een pps.
Op het gebied van transacties was het kantoor in 2013 betrokken bij onder meer beleggingen in winkelcentra voor bijvoorbeeld Sectie5 Investments en Duinweide Investeringen en de daaraan gekoppelde structurering van beleggingsfondsen. Op het gebied van logistiek vastgoed werd WDP begeleid bij de aankoop en ontwikkeling van verschillende distributiecentra.
AKD is mede-initiatiefnemer geweest voor de governance code ‘Veiligheid in de Bouw’. Verder zijn in 2013 twee advocaten van AKD benoemd tot hoogleraar, namelijk Pieter Kuypers op het gebied van aanbestedingsrecht en Gerrit van der Veen voor milieurecht.

Allen & Overy
Aantal vestigingen: 44 (waarvan 1 in NL)
Hoofd vastgoedsectie: Henry van Geen
Cliënten: (inter)nationale (beursgenoteerde) ondernemingen, private equity-huizen, banken en financiële instellingen, pensioenfondsen, institutionele beleggers, ziekenhuizen, grote overheidsinstanties, asset managers

Als internationaal kantoor is Allen & Overy veelal betrokken bij transacties met internationale partijen waarbij de samenwerking tussen verschillende rechtsgebieden kenmerkend is.
Allen & Overy adviseerde zuivelproducent Fonterra bij het opzetten van een productiefaciliteit in Heerenveen. Hierbij speelden zowel vastgoedrechtelijke (milieu, ruimtelijke ordening, ontwikkelingsovereenkomst, koopovereenkomst) als mededingingsaspecten een rol en daarnaast moest de financiering van de wederpartij beoordeeld worden op de mogelijke gevolgen van uitwinning van het hypotheekrecht van de wederpartij.
Samenwerking tussen de vastgoedjuristen en financieringsjuristen is ook van belang bij de pps-praktijk. In 2013 adviseerde Allen & Overy het consortium van Ballast Nedam als preferred bidder met betrekking tot de PI Zaanstad. Het kantoor was ook betrokken bij het optuigen van een 2 fase tenderproces voor de verkoop van gebouw Rivierstaete, dat onderdeel was van een CMBS. Hierbij werd een tendersysteem ontwikkeld dat rekening houdt met de markt en de eis van transparantie bij de special servicer van de CMBS.

Baker & McKenzie
Aantal vestigingen: 76 (wereldwijd)
Leiding vastgoedsectie: Cynthia de Witt Wijnen en Frenk Huisman
Cliënten: grote internationaal opererende partijen, focus op Duitse investeerders en private equity-partijen uit VK en VS

Baker & McKenzie is een internationaal kantoor met internationale cliënten, waaronder Duitse investeerders en Angelsaksische eindgebruikers. Het kantoor was onder andere betrokken bij een aantal grote vastgoeddeals. Zo werd Deka Immobilien geadviseerd bij de aankoop van de gebouwen Symphony en The Edge op de Zuidas. De vastgoedpraktijk van Baker & McKenzie werd in 2014 uitgebreid, onder andere door de komst van Frenk Huisman, die ervaring heeft op het gebied van internationale vastgoedontwikkelingsprojecten, vastgoedexploitatie, bouwrecht en pps. Het kantoor biedt daarmee het volledige spectrum aan vastgoedgerelateerde diensten, met een focus op financiële instellingen, energie, infrastructuur en de TMT-sector. Op het gebied van vastgoedfinanciering adviseert Fedor Tanke. Veel financiers nemen preventieve maatregelen om het vastgoed te kunnen opwaarderen, herbestemmen of afsplitsen. Ook in herstructureringstrajecten biedt het kantoor multidisciplinaire ondersteuning.
Baker & McKenzie is ook betrokken bij de ontwikkeling van nieuwe bedrijfslocaties, zowel in Nederland als in het buitenland. Het team adviseerde TNT Express met betrekking tot een nieuw distributiecentrum in Dammam, Saudi-Arabië, en is momenteel betrokken bij de ontwikkeling en exploitatie van een aantal grote WKO-projecten van Unica Ecopower en de ontwikkeling van het Maintenance Valuepark in Zeeuws-Vlaanderen.

BarentsKrans
Aantal vestigingen: 1
Hoofd vastgoedsectie: Jesse Zijlma
Cliënten: woningcorporaties, projectontwikkelaars, bouwers, beleggers en investment managers

BarentsKrans uit Den Haag voert een brede vastgoedpraktijk, met de nadruk op transacties, huurrecht, projectontwikkeling en ruimtelijke ordening. De clientèle bestaat voornamelijk uit woningcorporaties, projectontwikkelaars, bouwers, beleggers en investment managers.
In 2013 begeleidde het kantoor verschillende nieuwbouw- en transformatieprojecten. Op het gebied van huurrecht worden woningcorporaties zoals Vestia bijgestaan, maar ook is er expertise op het gebied van tankstations (Dirk van den Berg) en winkelruimte (Harry Ferment). Op al deze gebieden werd in 2013 geprocedeerd. Jan Baas en Joost Huijgen waren in 2013 betrokken bij diverse bestemmingsplan- en omgevingsvergunningprocedures, waarbij casino’s en hotels werden geopend. Het notariaat (onder leiding van Jeffrey Koenecke) begeleidt voor onder andere IEF Capital en de gemeente Delft de grotere transacties en splitsingen in appartementsrechten.
Er zijn veel nieuwe ontwikkelingen op het gebied van energie. Zo zijn door de Warmtewet verhuurders nu ook vaak warmteleverancier. Diverse partijen, waaronder corporaties, energiebedrijven en Esco’s, worden door BarentsKrans (Jesse Zijlma) geadviseerd op het terrein van duurzame energie in de gebouwde omgeving.

Boekel De Nerée
Aantal vestigingen: 2 (waarvan 1 in NL)
Hoofd vastgoedsectie: Wendela Raas
Cliënten: grote nationale en internationale ondernemingen, private equity vastgoedbeleggers, financiers, bouwondernemingen, ontwikkelaars, overheidsinstellingen, vermogensbeheerders, makelaars en grote huurders

Het real estate team van Boekel De Nerée heeft een nationale en internationale vastgoedpraktijk. Het team adviseert over alle juridische aspecten van het vastgoed, uiteenlopend van transacties, litigation en fraude tot aan de omgevingswet en stedelijke (her)ontwikkeling. De nationale praktijk bestaat uit diverse grote Nederlandse vastgoedpartijen, zoals Unibail-Rodamco, Wereldhave, ASR, FGH Bank, OVG, Provast en Altera. Boekel adviseert VU/VUmc bij de herontwikkeling van de campus en het ziekenhuis met betrekking tot het bestemmingsplan/milieueffectrapportage en financiële overeenkomsten met lokale overheden. Afgelopen jaar werden ook diverse internationale partijen begeleid bij vastgoedtransacties. Een transactie waarbij Boekel betrokken was, was de advisering van Aachener Grundvermögen, de grootste Nederlandse retail-transactie in 2013, bij de aankoop van het gebouw van Zara en Marks & Spencer in Den Haag. Daarnaast adviseerden zij private equity-partijen zoals MBay bij de aankoop van diverse vastgoedportefeuilles en WP Carey bij de aankoop en herfinanciering van verschillende gebouwen.

Boot Advocaten
Aantal vestigingen: 1
Hoofd vastgoedsectie: Alexandra Boot
Cliënten: (de)centrale overheden, woningcorporaties, onderwijsinstellingen, zorginstellingen, beleggers, multinationals, bouwbedrijven, projectontwikkelaars, aannemers en adviesbureaus

Boot Advocaten wil zich in de bouw- en vastgoedwereld onderscheiden door een atypische aanpak. Het kantoor is vaak vanaf het begin betrokken bij projecten, werkt op de snijvlakken van diverse rechtsgebieden en benadert projecten multidisciplinair. Een voorbeeld hiervan is de mede door Boot Advocaten ontwikkelde Duurzame Portefeuillescan. Daarbij wordt voor een gebouweigenaar of -beheerder in kaart gebracht welke (duurzame) maatregelen kostenbesparing en waardevermeerdering kunnen opleveren. Tevens ontstaat inzicht in de bijbehorende financiële, juridisch, fiscale en technische mogelijkheden en risico’s. Boot Advocaten begeleidt ook projecten in de sectoren duurzame energie en zorg, zoals de ontwikkeling van een woon/zorgcomplex in Sassenheim. Dit betrof de aanbesteding van zowel de aannemer als de energy service company, de ondersteuning bij het verkrijgen van subsidies en financiering én de contractering. En passant worden opkomende geschilpunten tijdens de bouwfase voorkomen of opgelost.

Bricks Advocaten
Aantal vestigingen: 1
Hoofd vastgoedsectie: Anneloes de Fouw
Cliënten: winkelketens, (institutionele) beleggers en makelaars

De drie advocaten van Bricks richten zich op een niche binnen de niche, namelijk huurrecht voor bedrijfsruimte en dan met name (A1-)winkelruimte. Daarbij wordt regelmatig geprocedeerd over onderwerpen als servicekosten, huurprijswijzigingen en gebreken. Ook worden winkelketens begeleid bij het sluiten van huurovereenkomsten voor nieuwe filialen of nieuwe formules. Bricks advocaten is betrokken geweest bij de totstandkoming van het ROZ-model 2012 voor winkelruimte.

Clifford Chance
Aantal vestigingen: 36 (wereldwijd)
Cliënten: onder andere internationale beleggers

Dit internationale kantoor richt zich vooral op grote transacties, financieringen en het structureren van vastgoedfondsen. Naast klassiek vastgoed gaat het hierbij ook vaak om infrastructuur.
Cliënten worden bijgestaan met een geïntegreerde aanpak waarin ondernemingsvastgoedrecht, notariaat en vastgoedfinanciering samenkomen. In 2013 betrof dit bijvoorbeeld de advisering bij aankoop van een portefeuille van distributiecentra en een bod voor een portefeuille van woningbouwcomplexen. Ook begeleidde het kantoor The Carlyle Group/Benelux Property Group bij de ontwikkeling van studentenwoningen (The Student Hotel). Andere adviezen waren aan PGGM Vermogensbeheer bij de aankoop van aandelen in de Northern Offshore Gas Transport en een PPHE bij de potentiële joint venture voor de ontwikkeling van een hotel in Amsterdam.

CMS
Aantal vestigingen: 58 (wereldwijd)
Hoofd vastgoedsectie: Arno Moret
Cliënten: projectontwikkelaars, bouwbedrijven, vastgoedbeleggers, verzekeraars, (semi)overheid, woningcorporaties, banken en hotelketens

De dienstverlening van CMS beslaat alle gebieden van het vastgoed vanuit een multidisciplinaire aanpak (advocaten, notarissen en fiscalisten). In 2014 wil het kantoor bovendien de dienstverlening gaan uitbreiden op het gebied van alternatieve geschillenbeslechting en detachering bij omvangrijke projecten.
CMS houdt zich bezig met alle aspecten van transacties en meer specifiek met de begeleiding van banken bij executietrajecten en met due diligence. Voorbeelden van transacties waarbij geadviseerd werd zijn de aankoop van vijf woningcomplexen door Bouwfonds REIM van CBRE GI en de verkoop van elf winkelcentra in Nederland door Corio.
CMS was ook bij een groot aantal hoteltransacties betrokken, waaronder de acquisitie van het Pulitzer Hotel Amsterdam door Riverland, waarbij de financiering werd geregeld.
Tevens begeleidt CMS cliënten tijdens alle fasen van gebiedsontwikkeling. Een voorbeeld is het project De Banne in Amsterdam. CMS begeleidt onder meer bij de goedenrechtelijke structurering, staatssteun, het opstellen van de diverse contracten tussen de verschillende partijen en geeft advies op het gebied van huurrecht en fiscaal. Transformatie van vastgoed behoort ook tot de expertisegebieden van het kantoor, dat bijvoorbeeld Borghese, COD en Keystone Vastgoed begeleidt bij de herontwikkeling van het Duintjer-pand in Amsterdam.


De Brauw Blackstone Westbroek
Aantal vestigingen: 7 (waarvan 1 in NL)
Hoofd vastgoedsectie: Annemieke Wessels
Cliënten: grote (inter)nationale ondernemingen, pensioenfondsen, (institutionele) beleggers, investeerders, banken, (vastgoed)financiers, bouwondernemingen, ontwikkelaars, overheden, woningcorporaties en semioverheden

De Brauw heeft veel grote ondernemingen als cliënt en richt zich ook op het gebied van vastgoed op het hogere segment van de markt. Het kantoor is daardoor bij grote transacties en infrastructurele projecten betrokken. De juristen van de praktijkgroep Real Estate and Infrastructure zijn ook bij andere praktijken betrokken en houden daardoor een bredere visie op de belangen van cliënten.
Grote transacties waarbij De Brauw betrokken was, zijn de begeleiding van Lone Star bij de acquisitie, structurering en financiering van een grote kantorenportefeuille van CBRE GI (Dutch Office Fund).
Ook wordt Klépierre geadviseerd bij het samengaan met Corio. De Brauw constateert dat de toenemende belangstelling van buitenlandse partijen ertoe leidt dat transactiedocumentatie steeds meer wordt gebaseerd op buitenlandse standaarden. Het kantoor is tevens actief op het gebied van gestructureerde verkoopprocessen. Op het gebied van financieringen doet het kantoor specifieke vastgoedfinancieringen maar ook (her)financieringen van grote ondernemingen waarvan vastgoed slechts een onderdeel is. Een specialisme is het structureren van vastgoedfondsen, zoals de begeleiding van ASR bij het opzetten van het ASR Dutch Prime Retail Fund. Ook adviseert het kantoor bij herfinanciering en herstructurering. De Brauw adviseerde bijvoorbeeld SNS Reaal bij de nationalisering en afsplitsing van Propertize.
Het kantoor is tevens betrokken bij grote gebiedsontwikkelingen zoals de High Tech Campus en adviseert veel op het gebied van netwerken aan onder andere Tennet, Gasunie en KPN.

DLA Piper
Aantal vestigingen: 77 (wereldwijd)
Hoofd vastgoedsectie: Monique Laenen
Cliënten: (internationale) fondsen en banken, hotelexploitanten, hoteleigenaars en -ontwikkelaars

Als onderdeel van een internationaal kantoor is DLA Piper onder andere actief op het gebied van internationale transacties, financiering en distressed vastgoed. Zo was het kantoor betrokken bij de aankoop door Blackstone van een logistieke portefeuille in acht verschillende landen. DLA Piper heeft zich bovendien gespecialiseerd in het verkopen van vastgoed via veilingen. Samen met vijf andere kantoren startte het in 2013 de website BOG-auctions.com. Dit platform zal in 2014 verder worden uitgebreid. Ook werkt de vastgoedsectie van DLA Piper samen met de praktijkgroep herstructureringen aan een product waarbij een analyse kan worden gemaakt van distressed vastgoed waarmee samen met de bank de beste exit-strategie kan worden vastgesteld.
Het kantoor doet ook hoteltransacties, die vaak een combinatie zijn van transactie, financiering en ontwikkeling. Voorbeelden hiervan zijn de ontwikkeling van een Motel One bij de RAI in Amsterdam en de ontwikkeling van een hotel in de voormalige London-toren in Amsterdam. Ook werden hoteltransacties gedaan door aandelenoverdracht, zoals die van het Krasnapolsky en Amstel Hotel.

Gijs Heutink Advocaten
Aantal vestigingen: 1
Hoofd vastgoedsectie: Gijs Heutink
Cliënten: cliënten uit het hogere segment van de markt, waaronder (institutionele) beleggers, bouwconcerns, projectontwikkelaars en gebruikers (waaronder retailers)

Dit nichekantoor op het gebied vastgoed en overheid adviseert en procedeert over alle juridische aspecten van vastgoed. Een van de expertises van het kantoor ligt bij de complexe binnenstedelijke herontwikkeling. Voorbeelden hiervan zijn de begeleiding van de gezamenlijke eigenaren bij de herontwikkeling van Leidsenhage en de herontwikkeling van het Food Center in Amsterdam. Ook is het kantoor betrokken bij de herontwikkeling van De Meelfabriek in Leiden naar een multifunctionele locatie. Wat betreft transacties heeft het kantoor ervaring met de aan- en verkoop van hotels, zoals de begeleiding van Bouwinvest bij aankoop van het RoomMate-hotel op het IJdock in Amsterdam.
Een van de pijlers van het kantoor is het omgevingsrecht. In dat kader is onder meer expertise aanwezig op het gebied van retail, zoals supermarkten, PDV en GDV. Binnen het huurrecht adviseert het kantoor met name op het gebied van de transactie en project- en gebiedsontwikkelingspraktijk. Daarnaast is bouwrechtexpertise aanwezig op het gebied van design & construct, stagnatie in de bouw en asbestproblematiek.
Gijs Heutink Advocaten draagt bij aan de rechtsontwikkeling door publicaties en docentschappen, bijvoorbeeld met betrekking tot de Ladder voor duurzame ontwikkeling. Dit is een instrument uit het Besluit ruimtelijke ordening dat er bij ruimtelijke plannen voor moet zorgen dat een optimale benutting van de ruimte in stedelijke gebieden wordt gerealiseerd. De Dienstenrichtlijn is een ander onderwerp waarbij het recht nog volop in ontwikkeling is en waarover het kantoor publiceert.

Greenberg Traurig
Aantal vestigingen: 36 (wereldwijd)
Hoofd vastgoedsectie (NL): Jan Kees Brandse
Cliënten: vastgoedfinanciers, institutionele vastgoedbeleggers, retailketens, vastgoedontwikkelaars, hospitality

Als internationaal kantoor legt Greenberg Traurig zich toe op het structureren van grote internationale beleggingstransacties. In Nederland heeft het kantoor in de periode 2011–2014 de herpositionering gedaan van het Hirschgebouw. Ook was het betrokken bij de ontwikkeling van logistieke centra en van grote brandstores. Greenberg Traurig is tevens actief in de hotelsector, zowel wat betreft de ontwikkeling van hotels als hotelmanagement en huurcontracten.
Met het aantreden van Eric Rosedale als ‘chair international real estate’ verwacht Greenberg Traurig zijn vastgoedactiviteiten verder uit te breiden. Hij houdt zich bezig met onroerend goed M&A en private equity voor internationale vastgoedfondsen en private equity-spelers, evenals ontwikkelingen en financieringen.

Houthoff Buruma
Aantal vestigingen: 5 wereldwijd (waarvan 2 in NL)
Aangesloten bij: LexMundi netwerk
Leiding vastgoedsectie: Jan-Cees Kuiken, Peter Habraken en Rob Havenga
Cliënten: Pensioenfondsen, binnen- en buitenlandse institutionele beleggers, investeringfondsen, banken, ontwikkelaars, gemeenten en andere overheden, corporaties en financiers

Houthoff Buruma biedt dienstverlening voor de hele ‘life cycle’ aan. Een groot deel van werkzaamheden heeft betrekking op aan- en verkooptransacties, waaronder transacties met grote buitenlandse institutionele partijen, zoals Symphony, ITO/SOM, The Edge, de Vestia-portefeuille, WIF-portefeuille en de portefeuilleverkopen door CBRE GI aan Lone Star en aan Blackstone. Een andere expertise is de sale-and-leaseback of erfpachtlease met herontwikkeling. Voorbeelden hiervan zijn het Siemens-hoofdkantoor in Den Haag en het voormalige Akzo-hoofdkantoor in Arnhem. Houthoff is ook gespecialiseerd op het grensvlak tussen aanbestedingsrecht, project- en gebiedsontwikkeling en pps. Op pps-gebied is het kantoor onder andere betrokken bij de A9 Gaasperdammerweg, de rechtbank Breda en de zeesluis IJmuiden. Het kantoor wil de werkzaamheden op het gebied van natte infrastructuur (rivier en zeesluizen) en netwerken verder uitbreiden. Ook streeft Houthoff naar een meer geïntegreerde dienstverlening aan met name buitenlandse private equity-fondsen, waarbij alle gebieden binnen het vastgoed alsmede het ondernemingsrecht en de fiscaliteit worden aangeboden.

Kennedy van der Laan
Aantal vestigingen: 1
Aangesloten bij: Alfa International
Hoofd vastgoedsectie: Richard-Jan Roks
Cliënten: projectontwikkelaars, (ontwikkelende) bouwbedrijven, woningcorporaties, lokale overheden, binnen- en buitenlandse beleggers, architecten, eigenaren, huurders en verhuurders

Kennedy van der Laan adviseert op diverse gebieden binnen het vastgoed. Een van de specialisaties is het ondersteunen van buitenlandse beleggers bij acquisities in Nederland. Zo werd in 2013 een Duitse belegger begeleid bij de eerste aankoop in ons land en wordt deze cliënt nu begeleid bij volgende aankopen. Het kantoor verwacht een toename van de betrokkenheid bij de aankoop van woningcomplexen en dan met name studentenhuisvesting. Doordat Kennedy van der Laan van oudsher actief is in de wereld van volkshuisvesting is het kantoor ook betrokken bij het verkopen van woningen door corporaties. In dit kader wordt een sale-and-lease-backconstructie ontwikkeld die het corporaties mogelijk maakt om direct een deel van de verkoopwinst te realiseren en vervolgens gefaseerd uit te ponden.
Een andere nieuwe constructie is de ontwikkeling van contract mediation, een contractvormingsmodel waarbij partijen de gemeenschappelijke belangen voorop stellen en gezamenlijk streven naar een maximale opbrengst voor beide partijen. Om dit te bereiken wordt mediation gebruikt in de fase van de contractvorming.
Ook aanbesteding en het begeleiden van gecompliceerde bouwprojecten behoren tot de specialisaties, waarbij vooral het werk op het gebied van aanbestedingsrecht blijft toenemen. Het kantoor verwacht ook meer werkzaamheden te gaan doen met betrekking tot herontwikkeling van zorgvastgoed en de scheiding van wonen en zorg.

Kneppelhout & Korthals
Aantal vestigingen: 1
Aangesloten bij: Netlaw en Parlex
Hoofd vastgoedsectie: Ingomar Souren
Cliënten: lokale en regionale overheden, institutionele beleggers, (zorg)ontwikkelaars en corporaties, non-profit en culturele instellingen

Kneppelhout en Korthals is een kantoor uit Rotterdam en werkt onder andere voor overheden en corporaties. Het kantoor heeft een brede vastgoedpraktijk, waarbij de meeste werkzaamheden betrekking hebben op huurrecht, project- en gebiedsontwikkeling, de aan- en verkoop van vastgoed en ruimtelijke ordening en milieu. In 2013 werden verschillende cliënten begeleid op het gebied van pps en DBFMO bij (her)ontwikkeling van locaties. Ook hadden werkzaamheden betrekking op onteigeningen en de wet voorkeursrecht gemeenten. Een ontwikkeling waarmee het kantoor ook te maken heeft is de grotere politiek-bestuurlijke aandacht voor berging van overtollig water en verhoging van waterkeringen.

Labré advocaten
Aantal vestigingen: 1
Aangesloten bij: Warwick Legal Network
Leiding vastgoedsectie: Tim Boer en Ramon Ridder
Cliënten: Gemeenten, ontwikkelaars, beleggers, vastgoedfondsen, banken, makelaars en eindgebruikers

Labré advocaten is een nichekantoor in Amsterdam met een speciale focus op de zogenaamde ‘stadspraktijk’. Dat wil zeggen dat er huurrechtzaken worden gevoerd voor grote woningbeheerders en dat het kantoor betrokken is bij diverse (woning)nieuwbouwprojecten in Amsterdam. Ook begeleidt het kantoor diverse cliënten (huurders en verhuurders) bij huurprijsherzieningsprocedures.
Labré is ook geregeld betrokken bij diverse grote zaken. Het kantoor adviseerde Unilever bij de verbouwing van haar hoofdkantoor in Rotterdam en de daarbij horende hernieuwing van het huurcontract. De gemeente Haarlem werd door Labré geadviseerd bij het geschil met Syntrus Achmea over bedrijventerrein Nieuwe Energie. Ook was het kantoor betrokken bij de realisatie van een hotelcomplex op de Nederlandse Antillen en begeleidt het Dell bij haar huisvesting op verschillende locaties in Nederland.

Lexence
Aantal vestigingen: 1
Aangesloten bij: Meritas
Cliënten: banken, (beursgenoteerde) beleggingsfondsen, family offices, hotelketens, overheid(sorganen), projectontwikkelaars, universiteiten en woningcorporaties

Lexence adviseert op alle terreinen van vastgoed. Het kantoor is actief binnen project- en gebiedsontwikkeling en is op dat terrein onder meer betrokken bij de ontwikkeling en verkoop van De Rotterdam namens MAB en de ontwikkeling van Greenport Venlo. Op het gebied van transacties begeleidde Lexence HIH Global Invest bij de aankoop van het gebouw 400 Beethovenstraat, Dura Vermeer bij de verkoop van het nieuwe hoofdkantoor van AkzoNobel en de nieuwe huisvesting van Stibbe aan Union.
Huurrecht vormt een ander expertisegebied, waarbij voornamelijk wordt opgetreden voor beleggers. Het team begeleidde onder meer partijen bij de herontwikkeling van winkelcentra Gelderlandplein in Amsterdam en De Barones in Breda. Lexence heeft ook zes advocaten die zijn gespecialiseerd in omgevingsrecht en zich onder andere bezighouden met bestemmingsplannen, omgevingsvergunningen en milieurecht. Op dit gebied heeft Lexence bijvoorbeeld geadviseerd bij de uitbreiding van diverse winkelcentra en de uitbreidingsplannen van Artis.
Lexence houdt zich actief bezig met nieuwe ontwikkelingen. Tomas Steenmetser is bijvoorbeeld betrokken bij mogelijke wijzigingen in het huurrecht voor bedrijfsruimte, omdat dit niet meer aansluit bij de actuele verhoudingen in het winkellandschap. Jan-Willem Raadgever maakt deel uit van een werkgroep die de Aanbestedingswet 2012 evalueert. Bovendien is Lexence lid van het NRP.

Loyens & Loeff
Aantal vestigingen: 16 (waarvan 3 in Nederland)
Leiding vastgoedsectie: Wilfred Groen, Bram Linnartz, Ynze van der Tempel en Etienne Spierts
Cliënten: institutionele beleggers, private equity-vastgoedbeleggers, pensioenfondsen, ontwikkelaars, family offices, institutionele woningbeleggers, corporate users en vastgoedfinanciers

Loyens & Loeff is actief op alle onderdelen van het vastgoed. Het kantoor heeft evenveel specialisten in het fiscale als in het civiele/publieke recht, zodat het proactief kan adviseren. Het kantoor is op fiscaal gebied betrokken bij actuele ontwikkelingen zoals wetswijziging voor fiscale beleggingsinstellingen en is bezig met producten rondom de afschaffing van de btw-integratieheffing. Het kantoor heeft onder meer oplossingen ontwikkeld voor woningbeleggers en begeleidde grote woningtransacties, waaronder de aankoop van de Vestia-portefeuille door Patrizia en de aankoop door Round Hill Capital van de portefeuille van CBRE GI.
Ook was het kantoor betrokken bij transacties via forward funding, zoals de aankoop van Chanel van haar nieuwe hoofdkantoor op de Zuidas en de aankoop door Union van het nieuwe kantoor van AkzoNobel en Stibbe.
Andere terreinen waar transacties werden begeleid waren de hotelmarkt (zoals de aankoop door Axa van Krasnapolsky), logistieke markt (bijvoorbeeld de verkoop van de Pelican-portefeuille aan Prologis) en het zorgvastgoed. Naast transacties en projecten was Loyens & Loeff ook actief op het gebied van integriteit- en fraudevraagstukken. Het kantoor adviseerde onder meer Rabo Vastgoedgroep rondom de vastgoedfraude.

M2 Advocaten
Aantal vestigingen: 1
Hoofd vastgoedsectie: Jurjan Adriaansens
Cliënten: beleggers, retailers, professionele vastgoedgebruikers en particulieren

M2 Advocaten is een nichekantoor en is vooral actief op het gebied van huurrecht, zowel met betrekking tot woonruimte als bedrijfsruimte. Het kantoor begeleidt daarnaast ook aan- en verkooptransacties. Een voorbeeld hiervan is de advisering van M2 bij de verkoop van het logistieke centrum van Fokker Services in Hoofddorp (ongeveer 18.000 m²) door Spes Bona aan Aspen Real Estate.
Een nieuwe door M2 Advocaten uitgewerkte constructie op het gebied van het huurrecht had betrekking op flexibele kantoorruimte. Het kantoor heeft de totstandkoming van een samenwerking tussen twee partijen begeleid waarbij flexibele kantoorruimte in de markt wordt gezet waarbij zowel eigenaar als exploitant het risico van leegstand dragen. De door de exploitant verschuldigde vergoeding is afhankelijk van de door hem gerealiseerde bezetting. De eigenaar levert de ‘stenen’ en de inrichting en de exploitant verzorgt de marketing en de dienstverlening aan gebruikers. Beide partijen werken samen om d